InfoHub Logo

Men aqyn emespin. Biraq móldir sezimniń aǵyny bar adamdardyń bárin aqyn jandyǵa jatqyzamyn dep Syrbaı aıtpaqshy, keı kezde kelip qalǵan oılardy eleń joldarymen qaǵazǵa túsiretin ádetim de bar. Sondaı bir tolqý sátinde, dálirek aıtsam, qınalý sátinde myna bir shýmaqtar kómeıge kelip edi.

Arǵymaǵyńdy jamandap,

Tulpardy qaıdan tabarsyń,

Tuıǵynyńdy jamandap,

Suńqardy qaıdan tabarsyń.

Oı zergerin jamandap,

Kósemdi qaıdan tabarsyń.

Sóz zergerin jamandap,

Sheshendi qaıdan tabarsyń.

Qyzǵanyshtyń qyl qurty,

Túbime jetsin demeseń,

Ózińe-óziń egesip,

Ózeýreısiń nege sen?

Tabalaý, taptaý, qaralaý,

Qaldyrar myqtap uıatqa.

Parasat, aqyl, adal ar,

Jetkizer túbi muratqa!

Jazýshylardyń birin-biri irep - soıyp, aqyry aıtysy aıaqtalmaǵan eki jıynnan keıin, osy bir «pendeshilik» ishime syımaı, jazylǵan joldar edi. Jáne ol sonaý bir elýinshi jyldardyń bas kezine qaraı alyp ketti.

Eske alýdyń ózi aýyr kez edi ol. — Endi ǵana ýnıversıtetti bitirer shaǵymyzda Muhtardaı alypqa aıyp taǵylyp, taýsylmaıtyn bir talqyǵa túskenine kýá boldyq. Qısaıtsam dese qıyn emes eken ǵoı. Qazaq sovet ádebıetin óz qolymen jasap, ony qalyptastyrý, ósirý jolyndaǵy qıyndyqty óz ıyǵymen kóterip kele jatqan, jas urpaqty ádebıet atty sıqyrly kúshtiń móldirimen sýsyndatqan, bilimimen de, parasatymen de bárimizdiń tańdaıymyzdy qaqtyrǵan Muqan bir emes, birneshe jıynda ózin - ózi aqtap sóıleýge, «Kenesaryny dáripteýshi», «Ultshyldyq pıǵyldaǵy» degen jalalardyń eshbir negizsiz ekenin dáleldeýge májbúr boldy. Sonda ol kisini osyndaı kúıge túsirgen, kúpti etken kim deısiz? Keshe ǵana aýzynan shyqqan árbir sózdi qaǵyp alyp qaǵıda etip júrgen ádebıet pen ǵylym tóńiregindegi óz áriptesteri.

Ol shirkinder josyqsyz bir naýqannyń shylaýyna ilesip, azamattyq ar-uıatty jıyp qoıyp, aıtaqtaýmen aqty qara, qarany aq dedi. Óresizderdiń órekpeldigine basyp, áldebir kóńilinde júrgen qyjyldaryn dabyraıtyp aıtqan boldy. Dáleli joq, dámi joq sózderdi qur aıqaı-shýdyń atyna mingizip, adaldardan adamdyqty, bilimdilerden nadandyqty izdedi. Dúnıede osyndaı jetesizderdiń qurbany bolǵannan jaman ne bar deısiz. Taýdan domalaǵan qar túıiriniń etekke jetkenshe ebedeısiz úlkeıip, kúsh alatyny sekildi jala degeniń de jalǵasa, jabysa kele tartpa uıyqtaı sileńdi qatyryp, silikpendi shyǵarady eken. Áýezov qana emes, nebir jaısań, jaqsylar sondaı kúıge dýshar boldy. Sákendeı, İlıastaı, Beıimbetteı arystardyń túbine jekken osy pále endi Muhtardy da jutqany ma dep turǵanda jáne oǵan az-aq qalǵanda, baǵymyzǵa ádilettik atoı salyp, boı kórsetip partıa sol kezdegi asyǵys áreket, asyra silteýdi aıyptap, qaıran Muhańmen qaıtadan jylap kóristik. Sol bir qalaı da qaralaýdy maqsat tutqan jıyndarda Muhtar Áýezovtiń sózi bizdiń jas janymyzǵa tereńinen tolqıtyn muhıttaı áser etetin de, jamandaýshylardyń sózi áreń-áreń aǵyp jatqan jylymshy laı sýdaı jırenishti bolyp kórinetin. Solardyń birinde Muhańnyń órekpip bolmaǵan «synshynyń» birine ornynda otyryp, qasqaıa qarap, aıtqan myna bir sózi kúni búginge deıin mıymyzǵa qashap jazǵandaı qalyp qoıypty.

Qoqańdaısyń — shappaısyń,

Qopańdaısyń — ushpaısyń,

Qoısańshy osy sen.

Sol qoqańdaǵyshtardan az zıan shegip júrmiz be? Aıyptaýdy ǵana maqsat tutqan aıtystardan qorqatynym da sol. Muhańdaı adamdar nebári alpys úsh jas qana jasasa, onyń ómirin qysqartqan sol «japtym jala, jaqtym kúıe» degen qaraý prınsıp qoı. Qazir qan jylap «qaıran, qaıran» degen sózdi jıi aıtamyz. Kúni keshe bolyp ótken 90 jyldyq toıynda sińirgen ǵajap eńbekterin ataýmen birge, Muhań degende etegimiz jasqa toldy. Ótken shaqpen joqtap, ótken shaqpen aqylymyz ornyna kelgendeı, sol kezde qaıda qaldyq? Eń qıyn suraq bul, ári myna bir qaǵıdany ústi-ústine eske salady: Aıtystyń túbi — tartys, tartystyń túbi —tabalaý. Tabalaýǵa jetken soń-aq taǵylym alar eshteńe qalmaıdy.

Bul jaıdy eske alyp otyrǵanym tegin emes, tar peıildi, taıyz oılylar kezinde baspasózdi myqtap paıdalandy. Etek - etek materıaldar shyǵyp, tek qana aqıqatty jazý, aqıqatqa ardy joldas etý jónindegi eń asyl prınsıpimiz buzyldy. Ol kezde baspasóz basynda turǵandar, ádilettikti belden basyp, shyndyqqa qıanat jasaǵandar qazir kirýge tesik tappaıtyn bolar-aý.

Qalamgerdiń búgingi keler urpaǵyn osyndaı solaqaılyqtan saqtasyn. Qazir elimizdi jańa beleske kóterer qaıta qurý prosesi júrip jatyr ǵoı. Tazarý, jańarý prosesi deımiz muny. Demokratıa men jarıalyq bul kezeńniń eń pármendi de tıimdi quraly. Olardyń ár kezde-aq tonyn ózgertip, shyndyqtyń joǵyn joqtaýshylar bolyp shyǵa keletini bar. Qalam qaıratkerleri osylardyń qarmaǵyna túsip qalmasa... Eń berik, eń ádiletti, eń batyl pozısıa solarda bolsa. Óıtkeni partıa isin aldymen qýattaıtyndar solar, ómirdiń es batyl barlaýshylary solar. Jańa kezeńdegi, jaqsy kezeńdegi jany taza kúreskerlerdiń ortasynda júrip, kúreskerlik shynyǵý mektebinen ótetinder de solar. KPSS XXVII sezinen beri erekshe sıpatqa ıe bolǵan shyndyq tili baspasózdi jandandyryp jiberdi. Onyń halyqqa jaqyndyǵy bul kúnde tipten erekshe. Aqıqatty tý etip, aqylshysy komýnıstik ar bolǵan qalam qaıratkerlerinen úlken úmit kútemiz. Ótkenimizde de, búginimizde de olar az emes. Nebir qaısarlyqtyń, qaharmandyqtyń, aqyldylyqtyń ónegesin kórgenbiz de. Bolashaq jýrnalıserge bergimiz keletin estafeta osy ǵana bolsa eken. Bul mamandyqtyń qıyndyǵynyń ózi qyzyq. Sol qyzyqqa toımaýdan asqan sulýlyq joq. Óıtkeni aqıqatqa ar serik bolǵan jerde bári de sulý ǵoı, shirkin!?

Osy oraıda orta mektepti bitirip jýrnalısıka fakúltetine túskennen keıingi aýyldaǵy bir kezdesý esimnen eshbir ketpeıdi. Ákem erte qaıtys bolǵanymen ákemniń kózin kórgender bar edi. Qýanysyp, qaýmalasyp ortaǵa aldy.

— Oqýyńdy taýysqan soń kim bolasyń, - dedi bir aqsaqal.

— Jýrnalıs bolamyn.

— Ol qandaı mamandyq? Qaraǵym - aı, prokýrordyń oqýyna nege túspediń? Otyrǵan jurt dý kúldi.

— Bolmasa raıkom nege bolmadyń?

El arasyndaǵy eń bedeldi jumys dep uqqan aqsaqaldar bolashaq mamandyǵyma kóńili tolmaǵandaı qaıta surady.

— Ne isteısiń sonda?

Túsiniktirek tilmen qalaı aıtýym kerek?

— Gazet, jýrnal, kitap shyǵaramyz.

— Ie, ıe, — dedi sonda Mataı degen aqsaqal. — Jazamyn, aqıqatty jazamyn deseńshi. Ol ardyń isi ǵoı.

Kópti kórgen qarttyń aýzynan shyqqan osy bir sózdi qolyma qalam ustaǵan saıyn esime alamyn.

---