InfoHub Logo

1958 jyldan 1968 jylǵa deıingi on jyl Almaty oblystyq «Komýnızm tańy», odan keıin «Jetisý» gazetinde ótti. Eń aldymen redaktordyń orynbasary, sodan keıin birinshi orynbasary bolyp isteýge týra keldi. Ol jyldardyń bederi de júrekke nur quıady.

Mynaý «Jetisý» gazetiniń bes myńynshy nomeriniń shyǵýyna baılanysty redaksıa kollektıviniń 1967 jyly 30 sentábr kúngi saltanatty jıynynda jasalǵan qysqasha baıandama edi:

Tarıhta talaı syr bar, talaı jyr bar. Búgingi bes myńynshy nomerimiz de biraz tarıhty eske túsiredi. Búgingi jetken bıikten sonaý ótkenge qarasaq, eseıgenimizdi, kemeldengenimizdi kóremiz. Tarıh bizge burynǵyny sherter shejire ǵana emes, búgingige qaı bıikten qaraýǵa bolatynyn meńzer belgi de, ár kezeńniń ózindik qat-qabat qıyndyǵy, quzar basy, qulama jartasy bolady. Kúrespen, órlikpen soǵan shyqqan ǵana shydamdy atanbaq.

Ózimizge deıin baspasóz tarıhyn jasaýshylardyń kóbi-aq kezeń qıyndyǵyn shydamdylyqpen jeńgen.

Dál qazir orys tilinde shyǵatyn gazettiń bir pushpaǵynda qazaqsha jazýdyń turǵanyn kóreıikshi. Onda da arab tilinde. Óz kózimizge ózimiz senbeı, júregimiz sý ete qalary sózsiz. «Mynaý ónerdiń qaı túri» dep qapalanýymyz da múmkin.

Tańdanbaıyq, osy «Jetisý» gazetiniń sonaý bastaýy solaı bastalǵan. Sovet ókimeti jeńisimen ile jaryq kórgen «Zará svobody» 8 mart 1919 jyl gazetiniń pushpaǵyndaǵy osyndaı jazýdy buryn baspasózi bolmaǵan qarańǵylyǵy basym halyq qatty qurmetpen qarsy aldy. Ana tilinde jańa dáýirdiń jarshysyn oqyǵanyna qýandy. Ol kez úshin bul sóket emes-ti. Qaıta burynǵy meńireý de mesheý dáýirdiń zilimen bitelgen keýdege araılap atqan altyn tańnyń nuryn mysqyldap darytýdyń tabylǵan joly edi. Basqa amal da joq-ty. Polıgrafıanyń jurnaǵy da bolmaǵan halyq birden derbes gazetin shyǵaryp kete alǵan joq.

Ózdiginen gazet bolmasa da «Zará svobodydaǵy» sol bir qazaqsha bólim óte qymbat. Ol búgingi otyz myń oqýshysy bar «Jetisýdaı» gazettiń arna alǵan alǵashqy tol basy edi. Ol búgingi bes myńynshy nomerdiń birinshi nomeri boldy. Ol Toqash sekildi jalynnyń, Oraz sekildi otty kúreskerdiń, Ǵanı sekildi janǵan juldyzdyń kóp aldynda sóıleý minbesi boldy. Osy bólimniń ózi partıalyq derekterdi, úndeýlerdi ulttyq tilde eńbekshi buqaranyń júregine jetkizýdi kózdeıdi.

Budan keıingi kezeńder de talaı syrǵa baı. Jetisýda derbes ulttyq gazet 1918 jyldyń 21 ıýninde jaryq kórdi deımiz. Onyń aty «Jedesý óshse halyq muhbıre», tatar-qazaq tilinde. Buqaraǵa arnalǵan qoǵamdyq —saıası gazet boldy.

Odan keıin «Kómek». 1918 jyldyń 16 dekabrinen 1919 jyldyń 29 dekabrine deıin shyqty.

«Ushqyn». 1920 jyldyń fevralinen 1921 jyldyń apreline deıin.

«Kedeı erki». Jetisý oblystyq partıa komıteti men Sovet atqarý komıtetiniń organy — 1921 jyldyń 4 aprelinen 1922 jyldyń avgýsine deıin.

«Tilshi». Uzaǵyraq shyqqan gazet osy. 1922 jyldyń 18 avgýsinen 1929 jyldyń 24 ıýnine deıin. Almatynyń astana bolýyna baılanysty respýblıkalyq «Eńbekshi qazaq» gazetimen qosyldy keıin.

«Stalın joly». 1933 jyldan 1939 jylǵa deıin shyqty.1939 jyldyń martynda «Sosıalısik Qazaqstanǵa» qaıta qosyldy.

«Komýnızm tańy». 1954 jyldyń fevralinen 1964 jyldyń 1 maıyna deıin.

«Jetisý». i 964 jyldyń 1 maıynan osy ýaqytqa deıin.

Ózderińiz shyǵaryp otyrǵan gazettiń arǵy tegine toqtalýymyz tegin emes. Iaǵnı bul osý joly bar, anaý arpalys jyldarynyń ózinen-aq arna alǵan, asý - kezeńi aıtýǵa, búgingi bes myńynshy nomeri atap ótýge turarlyq gazet degen osy. Onyń boıynda revolúsıanyń ot-jalyny, beıbit besjyldyqtardyń berekeli isteri, eńbekshil qaýymnyń qajymaǵan qaısar kúshteri bar degen sóz.

«Jetisý» gazeti jer jannaty dep ataý alǵan óńirimizdiń shejiresin jazdy. Ol anaý-mynaý shejire emes, jańa dáýirdiń, sovettik zamannyń shejiresi, jasampaz ýaqyttyń saǵatyn sanap, sanaly azamatyn tárbıeledi. Bul kúres joly, eseıý joly edi.

Sol jolda gazettiń óziniń tvorchestvolyq beti aıqyndaldy, dástúri qalyptasty. Búgingi bizder úshin, 60-70 jyldardyń jýrnalıseri úshin eń ardaqty nárse sol dástúrge qylaý túsirmeı, qaıta ony baıyta, ajarlandyra, ásemdendire berý. Dástúr baılyǵynan asqan mol qazyna bolmasqa kerek. Jasalǵan, jyldar boıy jınalǵan dástúrdi ortaıtý — olaqtyń ǵana isi. Adam boıyna rýhanı nor darytatyn gazette olaq otyrsa, onyń qyrsyǵy birge emes, myńǵa tıedi. Olaq jýrnalısiń berer tálimi de sholaq.

Biz sonaý tarıhymyzǵa úńilsek, olaq bolýǵa haqymyzdyń joqtyǵyn túsingendeımiz. Toqash qalam tartqan dáýirden kúrese bilýdi, jeńe bilýdi, jeńiske degen senimge ózińdi birjolata bere bilýdi úırensek, İlıas qalam tartqan dáýirden aryndy, azýly bolýdy úırenýge tıispiz. «Tilshide» shyqqan ýytty feletondar — tap jaýynyń saǵyn syndyryp, sazaıyn bergen feletondar edi. Ol kezdegi gazetten shyraıly ómirimizge qara kúıe jaqqysy kelgender kún qyzýynan qoryqqan qandaladaı buqty. Ótkir qalam aıaǵymyzdan shalǵysy kelgenderge naıza bolyp túıreldi. Mine sol bir syn semserin tot basqan joq pa, qaıraýly ma?

Talantynan ushqyn kóringen jas talaptardy taı ǵyp jarystyryp, at qyp báıgege qosqan eken. Bul da bizdiń gazettegi kezimizde keleli mindet atqarǵan izgi dástúrdiń biri. Qandaı dástúrdi qalyptastyrmasyn onyń ózegi, armany, aqyrǵy maqsaty partıa men halyqtyń birligin bolattaı jymdastyrý, osy uly eki júrekti bir - birimen jalǵastyrý bolypty.

Búgingi gazetimizdiń barlyq dástúrin aıtyp taýysa almaspyz. Alda kele jatqan elý jyldyǵy taǵy bar. Oǵan da aıtar sóz qalsyn. Degenmen tipti qashyq emes, anaý bir jyldarǵy izdenis - talpynystarymyzdy eske alsaq, taǵy da serpilip, taǵy da órler me ekenbiz.

Ozat tájirıbeni izdep júrip jazǵanymyzdy eske alaıyqshy. Sonaý Stavropoldegi Malashenkoǵa, Tashkenttegi «Polıtotdelge» tájirıbe úshin, sony óz eńbekkerlerimizdiń ıgiligine jaratý úshin barǵan edik.

Solardy oqyǵanda óz qýanyshymyzdan oqýshylarymyzdyń qýanyshy asyp túspep pe edi. Jýrnalıs úshin oqýshy alǵysynan artyq nagrada joq.

Partıa uıymdarymen birlese otyryp, ózekti degen taqyryptarǵa dıspýtter uıymdastyrǵanymyzdy eske alaıyqshy. «Adaldyq, parasattylyq — komýnıstik moraldyń túp qazyǵy», «Jambyl atyndaǵy kolhoz artta degen ataqtan qashan qutylamyz», «Jazýshy — baspa — oqýshy» degen taqyryptar kóp ýaqyt talaıdyń aýzynda júrdi. Iaǵnı oılansa oıly dúnıeler jasaýǵa bolady eken.

Ýaqyt talaby eń qatal talap. Ol seniń búgin táýir degen dúnıeńdi erteń eskirtýi yqtımal. Al ýaqyt eskirte almaıtyn, ýaqyt tozdyra almaıtyn dúnıe júrekten shyqqan dúnıe. Qansha jyldar ótse de júrek jalynymen jazylǵan eńbek umytylmaı, eske túse beredi.

«Sharýashylyqty basqarý mektebi». Osylaı dep istiń yǵyn, halyqtyń tilin bilgenderge nebir better arnalyp edi. «Bular — Jetisýdyń maqtanyshy» dep eńbegi janyn nurlandyrǵan jaqsy adamdarymyzdy jazýǵa tyrystyq. «Sekretarlardy syrlastyrǵanda» — partıa uıymdarynyń adammen jumys isteýdegi asa baǵaly tájirıbesi. Saltanat ústi bolsa da aıta keteıik, partıalyq jumystyń tájirıbesi salynǵan altyn sandyqtyń kilti áli emin - erkin kolǵa tımeı tur.

Osy qysqasha sholyp ótkenderimiz kezinde úırenshikti, gazettiń kúnbe-kúngi ábigeri sıaqty bop qana kórinýshi edi. Búgin bes myńynshy nomerdiń bıiginen úńilsek, búkil bir kollektıvtiń tvorchestvolyq qadamynyń taby, dástúr qazynasyna qosqan tamshysy eken. Iaǵnı jaqsy dástúr ataýly, onyń ishinde tvorchestvolyq dástúr bir kúnde aspannan túse qalmaıdy, qıyrshyqtan arshylatyn altynnyń túrindeı tún uıqyny tórt bólgen izdenýdiń, eńbektenýdiń arqasynda jyldar boıy quralyp, jyldar boıy jınaldy. Dástúrdi jalǵastyrýdyń, qasterleýdiń ardaqty, jaýapty bolatyndyǵy da sondyqtan.

Búgingi saltanatta «Jetisýdyń» sol bir jyldardaǵy jaqsy dástúrin ne dep aıtamyz desek, onyń aty - «İzdený» bolatyn. İzdenýsiz gazet — áli gazet. İzdengish jýrnalısiń sózi — myń kúndik, izdenbeıtin jýrnalısiń sózi bir kúndik. Qoıý shańnyń ortasynda júrip qondy túzegenshe, elge, halyqqa kóriner jýrnalıs joldy túzeý kerek. Bizdiń gazet óziniń tarıhymen, ózindik mektebimen talaı jýrnalıserdi tárbıelegen. Olardyń birqatary keshegi surapyl soǵystan qaıtpaı qaldy. Búgin bes myńynshy nomerdi shyǵarýǵa baılanysty saltanat ústinde qyrshyn ketken sol bir qalam ıelerine, gazetimizdiń kezinde oıly da oralymdy bolýy jolynda kúsh salǵandary úshin bas ıeıik.

Kúni keshe óz aramyzda qadirli de qarapaıym eńbekkerler bar edi. Sonyń biri kúni-túni baspahanada gazet boıaýynyń ısi murnyna barmasa kóńili kónshimeıtin marqum Ǵafýrov aqsaqal bolatyn. Jaıdary minezi, maket syzýdan jalyqpaıtyn Ánýar Áýkenov te aıaýly qalamdastarymyzdyń biri edi. Jyr dese jyrǵa sheber, oqýshyǵa oralymdy oımen jetkizetin sheber, qaı taqyrypqa salsań da qaıran qaldyratyn materıaldardy da tóge berip otyratyn Músirepov Qosjanymyz da búgin aramyzda joq.

Biraq bizdiń oıymyzda, qazirgi saltanat ústinde olardyń boıyndaǵy izgi qasıetter otyr. İz qaldyrǵan azamat halqyna ámánda qadirli.

Bıylǵy dańqty elý jyldyqtyń gazet betine engizgen ajary óz aldyna bir tóbe. Qazirdiń ózinde-aq «Júregim, jyrym — Oktábr», «Jetisýdaǵy jalyndy jyldar izimen», «Oktábr perzentteri» degen atpen aýdandarymyz oblys eńbekkerleriniń aldynda gazet betinde esep berýde. Eńbek adamdary jaıly ádemi ocherkter jaryq kórdi. Bul dúnıeler qalamynan shyqqan jýrnalıserge oqýshy qaýym júreginde jyly alǵys sezim bar.

Alaıda, merekeli jyl jónindegi qorytyndy jasaý áli erte. Naǵyz aýyr júk kóterer shaqqa jańa keldik. Aldymyzdaǵy bir aı, bir apta bizdiń de tvorchestvolyq qabiletimizdiń tarazyǵa túser shaǵy. Sonaý bir izdengishtik dástúrdi damyta aldyq pa, tolystyq pa, óstik pe - sony aınadaı anyq kórsetetin kezeń, mine, tap osy. Bul kezeńniń syny, jalpy bıylǵy jyldyń syny qaı kezdegiden bolsa da jaýapty. Elý jyldyń árinde arqamyzdaǵy júkti qaıyspaı kóterip, izdengishtik dástúrimizdi baıytsaq, onda shyn máninde buǵanamyzdyń bekip, kemeldengenimiz, keń óriske qulash sermegenimiz.

Bes myńynshy nomerdi shyǵaryp otyrǵan kollektıvtiń sheberligi shyny bolsa kerek. Onyń ótken mektebi — úlken mektep. Onyń boıynda elý jylǵa jýyq ýaqyttyń bergen ómir sabaǵy bar, elý jyldaı jınaǵan tvorchestvolyq dástúri bar. Endeshe kibirtik, taqyryp tabýdaǵy tynys tarlyǵy biz úshin úlken min. Kemshilik ataýly, olaqtyq, jýrnalısik salaqtyq bizben qońsy qona almaýy kerek. Osy tarıhty qasterlegen, osy dástúrdi qymbat tutqan adam ǵana ol ózin izdený, ósý jolyna salady.

Tarıhı talap turǵysynan qarasaq, árıne, gazettiń búgingi dárejesin burynǵy kezeńdermen salystyryp bolmaıdy. Biraq, biz óz dáýirimizdiń bıiginen, búgingi tańda uly partıa qoıyp otyrǵan talap turǵysynan qaraımyz ǵoı. Bir kezde oqýshynyń saýatyn ashýdyń ózi gazet úshin úlken mindet edi. Al bizdiń búgingi oqýshymyz shetinen bilimdi, olardyń talǵamy zor, talaby kúshti, mádenıetti ósken, mártebeli qaýym. Bizdiń búgingi zaman, kosmos zamany. Bizdiń búgingi zamandas — jańa koǵamdy jasaýshy. Dáýirdiń osyndaı kórkine oraı, sol dáýirdiń jarshysy, aınasy bolatyn gazetke de, jýrnalıske de koıylatyn talap ózgeshe. Bul talap ózge óreni, bólekshe qalam silteýdi qalaıdy. Bul talap bizdi ómir kóshinen ilgeri otyrýǵa qamshylaıdy. Osyndaı kezeńde eski bagajben ǵana qalmaı, udaıy oılanǵannyń ǵana, talmaı izdegenniń ǵana aty ozbaq. Gazetimizdiń búkil osý joly árqaısymyzdyń zerdemizge osy aqıqatty quıady. Endeshe eńbegimizdiń qyzyǵymen birge úlken qıyndyǵy da bar eken. Qıyndyqty jeńgenniń ózi qyzyq. Ol seniń qalamyńdy qaırap, qaıratyńdy janıdy. Oqýshy qaýymnyń keler ýaqyttan kúteri kóp.

Sol sebepti búgingi saltanatta barshańyzǵa shyn júrekten quttyqtap, aldaǵy ýaqytta árqaısyńyzǵa Toqashtyń boıyndaǵy jalyndy, İlıastyń boıyndaǵy daryndy, tamashalyǵyn ózderiń tamsana jazatyn jeti ózenniń boıyndaǵy aryndy tiler edim.

***

Bul gazettiń joǵaryda toptap aıtylǵan ıgi dástúrlerin endi azdy - kópti saralap aıtaıyq. Ol tómendegi joldardyń úlesine tısin.

Sarǵaıǵan gazet betterine qaraı bergiń keledi. Kezinde kúndelikti isterdiń jaı ǵana habarshysy sıaqty kóringen materıaldar endi ýaqyttyń shejiresindeı eles beredi. Redaksıa jumysynda qarbalas kúnder kóp, asyqqan, aptyqqan saǵattar jıi kezdesedi. Osyndaı sátte árbir nómirdiń mán-maǵynasyn jete baǵalaı bermeıtin bolsaq kerek.

Endi mine birneshe jyl ótken soń qarap otyrsań, qanshama oılar sol kezdegi qalpynda aldyńnan qaıtadan ótedi. Qyzyǵymen, qıyndyǵymen etedi. Alpysynshy jyldardyń bas kezi «Jetisý» gazeti redaksıasy kollektıviniń tvorchestvolyq izdený jolyna túsken beldi bir kezeń edi. Jýrnalısterdiń izdenbeıtin kezi joq. Degenmen birigip birlesip izdegen kezde ol izdenistiń qaldyratyn izi bólek bolady eken.

«Zamanymyzdyń erleri». Bir kúngi ádettegi ótetin «letýchkanyń» ústi. Gazet betindegi eńbek adamdary jaıly qyzý aıtys bop ketti. Berip júrgen materıaldar bir saryndy, eńbek adamdarynyń rýhanı óresin kórsetýge barmaımyz, óndiristik kórsetkishterden uzap shyqpaımyz, qanshama tamasha zamandastarymyz bar, — degen pikir aıtyldy. Bul sózdiń bári oryndy edi. Osyndaǵy «zamandastarymyz» degen sóz jańasha estilgendeı boldy. Jıynnyń sońǵy jaǵynda «Zamanymyzdyń erleri» degen jańa rýbrıka ashsaq qalaı bolar edi degen usynys aıtyldy. Bul usynys jurttyń júregine uıalaı ketti. Al sol erler kim, endi sony izdeý kerek.

Áli esimde, osy rýbrıkamen alǵash shyqqan materıal respýblıkada qyzylsha ósirý jóninde aty shyqqan Aqyq Nurmambetov jaıly ocherk edi. Iá, ol ocherkte Aqyqtyń óndiristik kórsetkishinen góri adamgershilik qasıetterine, aınalasyna nesimen súıkimdi bolyp júrgendigine, jastardy qalaı baýlıtyndyǵyna molyraq nazar aýdarylǵan-dy. Ocherkti avtor úsh ret jazdy. Sonyń nátıjesinde ol jaqsy bop shyqty.

Aqyq jaıly ocherktiń ákelgen jaqsy bir ıgiligi redaksıada jigitter bir-birimen básekelesip, ár qyrynan ádemi kórinip júrgen oblystyń shyn shamshyraqtaryn izdeı bastady. Sol bir jyldary kóptegen eńbek adamdarynyń boıyndaǵy asyl qyrlar, tereń syrlar osy «Zamanymyzdyń erleri» degen rýbrıkamen berildi.

Teginde bir jaqsy oıdyń kelesi jaqsy oılarǵa jetekteıtini bar. «Zamanymyzdyń erleri» degen rýbrıkamen berilgen materıaldardy qaraýdyń ústinde bir kúni maǵan oqys oı keldi. Osy jańa, jaqsy ıdeıalardy jınaqtaıtyn bir jıyn uıymdastyrsaq qalaı bolar edi. Osy jıynda árkim óz ıdeıasynyń jaqsylyǵyn ǵana aıtyp qoımasa, sol ıdeıany oryndaýdyń joldaryn, tipti jazatyn jerin de kórsetse. Jurtty jumyldyrý úshin sol jıynǵa at qoıyp, aıdar taqsaq... Osy oıdy kelesi kúni redaktorǵa Ábdýalı Qaraǵulovqa aıttym. Ol kisi dereý maquldady. Jaqsy oılardy ortaǵa salatyn jıynymyzdy sodan bylaı «Qyzyqty oılar saǵaty» dep ataıtyn boldyq. Osy qyzyqty oılar saǵatynyń alǵashqy perzenti kim?

«Keleshegimiz kókten túspeıdi», ony ornatatyn ózimiz, — deıdi Kenjeǵulov Eleýsin. 1961 jyly 29 martta osyndaı atpen arnaýly bet shyqty. Bul bettiń ıdeıasynyń týýy da qyzyq. Ol kezde redaksıaǵa partıa turmysy bóliminiń meńgerýshisi Tursynbaı Kákimov bolatyn. Jaqsy bir oı kelip qalsa, sony tezirek jarıa etýge asyǵyp júretin jigit edi.

— Nasıhat maqalalaryn jıi beremiz. Solardyń birazy jurt qyzyǵyp oqıtyndaı jazylmaıdy. Maǵan bir oı kelip tur. Nasıhattyq úlken taqyrypty qarapaıym adamnyń oıymen baıandasaq qaıtedi, — dedi ol.

— Jaqsy ıdeıa eken. Iá, keleshek koǵamymyz degendi bizdiń qarapaıym eńbek adamy qalaı túsinedi. Bul turǵydan berý qyzyqty bolyp shyǵar edi. Sen osy taqyrypty kimniń atynan sóıleýge bolatynyn oılan.

Jaqsy ıdeıamen jýrnalıs komandırovkaǵa attandy. Onyń birinshi maqsaty — avtordy tabý. Bul taqyrypqa jaza alatyn ǵalymdar, árıne, qasymyzda edi. Olardyń qaısysyna bersek te aıtqandy oryndaıtynyna shek joq. Biraq biz ǵylymı ataǵy da joq, kóp aldynda kóp sóılep te júrmegen, biraq ómirdi kórgen, kórgenderin kókeıine túıgen qarapaıym adamdy izdedik. İzdegen kisimiz Eńbekshiqazaq aýdanynan tabyldy da. Saýaty az, biraq ómirdiń ózinen kóp oqyǵan qart komýnıs Eleýsin Kenjeǵulovqa tústi tańdaý. Iá, Elekeń oıdan shyqty. Qurmetpen aýyldastary pensıaǵa shyǵarsa da, qarap otyra almadym dep, óz tilegimen mal baǵýǵa qaıta barǵan adam eken. Materıaldy jazardyń aldynda Tursynbaıdyń qart shopanmen qalaı áńgimeleskenin aıtqany áli esimde. Bir qospasy joq, osynyń bári shopannyń sózi dedi.

Sol betke mine talaı jyldan soń taǵy da qarap otyrmyn. Ideıanyń jaqsylyǵyna qyzyqqandyǵymyz sonshama, gazetke shyǵarý úshin Tursynbaı ekeýimizdiń bir jeksenbini sarp etkenimiz bar edi. Taqyrypshalarynyń ózi de ystyq kórinedi: «Seni oqytqan sovettik shyndyq», «Ómirdiń altyn kilti qolymyzda», «Birdiń isi kilegeı, myńnyń isi - biregeı», «Árqaısymyz úlken iske muryndyq bolsaq». Osy júıemen qart komýnıs barlyq oıyn ortaǵa jaıyp saldy.

Áli esimde, sol nomer shyqqan kúni ıdeologıa qyzmetkerleriniń keńesi bolǵan edi, keńeske kóptegen jýrnalıser jınalǵan-dy. Olardyń kóbiniń aýzynan arnaýly bet jaıly ádemi sózder estidik. Munyń ózi kózdegen maqsatymyzǵa jetkenimizdi ańǵartqandaı boldy. Óıtkeni jýrnalıser ár nársege synaı qaraıtyn qaýym. Olar maqtaý sózdi asa saqtyqpen aıtady.

«Ozat tájirıbe mektebi». Bul da qyzyqty oılar saǵatynyń beldi bir perzenti. Kópke deıin gazet betinen túspegen turaqty rýbrıkalardyń biri boldy. Onyń týýy da óz aldyna bólek bir tarıh. Syrttaǵy jaqsylyq tezirek kózge túsedi, erekshe bolyp turady. Bir kezde redaksıanyń Maloshenkonyń tájirıbesin jazýǵa Stavropolge, júgeri ósirýdiń tájirıbesin jazýǵa Ózbekstanǵa kisi jibergeni bar. Bir kúni májiliste, qazir esimde joq, bir qyzmetker «osy ózimizde de ozattar kóp, solardyń tájirıbesin jeke nege jazbaımyz», — dedi. Mine ozattar tájirıbesiniń týýyna túrtki bolǵan osy oı.

Qyzyqty oılar saǵatynyń ıdeıasy jyldan-jylǵa baıı tústi. Tyń oılar sonyń nátıjesinde gazet betinde jaryq kórgen jaqsy materıaldar kollektıvte shabyt ákeldi. Sol bir kezdiń keıbir kórinisterin kúndelikke túrtip júrippin. Kúndelikti udaıy jazyp otyrýǵa ýaqyt bolǵan joq. Keı kezde qaǵazǵa túsip qalǵannyń ózi ótken ómirden eles bergendeı.

«1962 jyldyń 28-marty. Búgin gazette «Jambyl atyndaǵy kolhoz artta» degen attan qashan qutylamyz» degen bet shyqty. Bul betti uıymdastyrǵan nasıhat jáne úgit bóliminiń meńgerýshisi Júnis Bektepov. Bet uıymdastyrý oǵan ońaıǵa túspedi. Óıtkeni Júnistiń komandırovkasy ádettegi baryp, bloknotqa túrtip ákele qoıatyn komandırovka bolǵan joq. Aýdandyq partıa komıtetimen birlesip, osy taqyryptaǵy jınalysty uıymdastyrýǵa ózi tikeleı qatysty. Kolhozdyń barlyq brıgadalarynda kúni buryn habarlandyrý ilindi. «Jambyl atyndaǵy kolhoz artta» degen attan qashan qutylamyz? Bul kolhozshylardyń ózine qoıylǵan suraq edi. Mundaı taqyrypta buryn jınalys bolyp kórmegendikten alǵashqy kezde kolhozshylardyń ózine de tosyn kórinipti. Biraq jınalystyń ústinde aýdandyq partıa komıteti men oblystyq gazet redaksıasynyń qandaı maqsat kózdegenin kolhozshylar tamasha túsingen. Sol sebepti de oılaryndaǵyny qaltqysyz aıtty.

Júnis osy qos betti shyǵarýǵa qatty asyqty. Oılanǵan taqyrypqa saı faktini kezdestirgende jaqsy jýrnalıserdiń jany jaı tappaı júretini unaıdy - aý osy, shirkin. Júnistiń jatyq jazatynyndaı, bastaǵan isin aqyryna deıin ádemi apara biletindeı qasıetti árkimge berse. Mynaý eki betin oqyǵanda ózińdi jorǵa atqa minip kele jatqandaı sezinesiń.

Kúndeliktegi joldar osyndaı eken. Ol joldar osy ıdeıanyń týý tarıhyna taǵy aparyp tiredi. Ras, ol kezde qazirgi Taldyqorǵan oblysynyń Aqsý aýdanyndaǵy Jambyl atyndaǵy kolhoz (qazir «Qargoz» sovhozy) jıyn ataýlynyń bárinde synǵa ushyraıtyn. Kórsetkishteri óte tómen boldy. Predsedatelder quptamaıdy. Gáp kolhozshylardyń ózinde emes pe? Olardyń shabytyn nege kótermeske? Solarmen ashyq syrlasyp kórse qaıter edi. Redaksıa qabyrǵasynda týǵan osy oılardy aýdandyq partıa komıteti, onyń birinshi sekretary Tursyn Mahmetov qýana quptady. Bul bir ádebı jandy, jańalyq dese jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı, udaıy izdenip júretin adam edi. Joǵaryda aıtylǵan qos bet sol syrlasýdyń nátıjesinde dúnıege kelgen-di.

Redaksıa dál osy kolhozdyń ózinde arnaýly posty qurdy. Ol posty júrek tebirentken úlken áńgimeden keıingi jańalyqtar, serpilister jaıly jazyp turdy. Óziniń osyndaı qadamymen oblystyq gazet arttaǵy bir sharýashylyqqa járdem kórsetýimen birge, basqa sharýashylyqtaǵy eńbek adamdaryna da oı saldy.

«Sharýashylyqty basqarý mektebi». 1964 jylǵy gazet betterin aqtarǵanda kózge túsetin beldi máseleniń biri osy. Talaı jyldar el basqaryp, sharýashylyqty órge súırep kele jatqan oblysta az emes. Solardyń basqarý sheberligimen el úshin kóp ıgilik jasap kele jatqandardy barlyq qyrynan nege kórsetpeımiz? Bul jaqsy talap. Biraq kıyn jumys edi. Pikir alysý kezinde shama kele me deýshiler de boldy. Jumyla kótergen júk jeńil degendeı, kollektıv bolyp qolǵa alǵan soń birsypyra ıgi is jasaldy da. Osy rýbrıkamen Narynqoldaǵy Lenın atyndaǵy kolhozdyń predsedateli Áshimbaevtyń, Shelek aýdanyndaǵy «Shelek» sovhozynyń sol kezdegi dırektory Temnovtyń, Aqsý aýdanyndaǵy Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy sovhozdyń dırektory Dándibaevtyń sharýashylyqty, kollektıvi basqarý tásilderi jarıalandy. Úsheýine arnap úsh bet berildi. Sonyń ekeýiniń avtory men ózim boldym. Qıyndyǵynan ba, álde ózimiz bosandyq jasadyq pa, bul rýbrıka keıinnen dittegen jerine jetpedi.

Ol jaıly kúndelikte bylaı dep jazyppyn: «Eń bir jaqsy rýbrıkany tarta almaı kele jatyrmyz - aý. Meniń baıqaýymsha jetpeıtin eń basty nárse sol bir el basqarýdyń sheberlerimen uzaq birge bolmaǵanymyzda. Sharýashylyqty jolǵa qoıýdy solardyń ózindeı bilip tursaq, jerine jetkize jazar edik - aý. Gáp solardyń ózindeı bilmeı jatqanymyzda. Sol sebepti de betterdiń kóp jerlerinde naqty tájirıbeden góri jalpy tujyrymdaý des alyp kete berdi. Dál sol jerleri el basqaryp júrgen adamdar úshin sý tatýy múmkin».

Degenmen de «Sharýashylyqty basqarý mektebi» jurtqa biraz oı salypty. Ony keıingi oblystyq bir jıynda bedeldi sovhoz dırektory atap aıtty. Gazettiń qadamyn shyn júrekten quptaıtyndyǵyn bildirdi.

«Bular — Jetisýdyń maqtanyshy». Aty basqa bolǵanmen osy rýbrıka sonaý bir jyldarǵy «Zamanymyzdyń erleri» atty rýbrıkanyń jalǵasyndaı edi. 1965 jylǵy gazet kótergen máselelerdiń ishinde beldi kóringeni osy. Oblysymyzdyń abyroıyn arttyrǵan ardaqty adamdar jaıly osy rýbrıkamen jıi jazyp turdyq. Olardyń ishinde shopandar da, qyzylshashylar da, dıqandar da, ónerkásip ozattary da bolypty.

«Bir sovhoz da on ǵalym». Munyń ózi sırek kezdesetin oqıǵa. Biraq oblystan ol tabyldy. Kezekti «Qyzyqty oılar saǵatynda» osy faktiniń tórkinine úńilýge tyrystyq. Bul bizdiń ómirimizdiń ulylyǵyn kórsetetin, búgingi bıigimizdi ańǵartatyn oqıǵa. Aýyl turǵaı aımaqta bir sovhozdyń ózinde on adam ǵylymı jumyspen shuǵyldanyp júr.

Mindet — osy faktiniń áleýmettik asa mándi maǵynasyn kórsetý. Másele osylaı qoıyldy. Osy ıdeıamen komandırovkaǵa baryp kelgen redaktordyń ekinshi orynbasary Sarybas Aqtaev jazǵan bet jurt kókeıinen shyqty da.

Baıqap otyrsaq, ár jyldyń tvorchestvolyq izdený jaǵynan bir - birinen bóleksheligi bolypty. Jalpy alǵanda «Qyzyqty oılar saǵaty» jyl asqan saıyn baıı beripti. Gazettiń tikpesinen mynaý bir jaqsy ıdeıany jarıa etken betti de kórdik.

«Aýylyna qarap, adamyn tany». Qyzyqty oılar saǵatynda óndiris jaıly, adamdar jaıly jaqsy rýbrıkalar týyp júr. Osy mádenıet salasynda bir táýir qomaqty máseleni nege kótermeske? Qane, oılanaıyqshy.

Búgingi aýyl kelbeti bólekshe. Úırenshikti bolyp ketti. Úırenshikti istiń ulylyǵyn baıqamaı qalatyn jaı bar. Biraq sol úırenshikti degenniń ózine de úńile bilgen jón emes pe. Ári osy maqsatqa jeteıik. Ári adamdarǵa oı salaıyq. Aýyl mádenıetti bolsa, aýylda jaqsy dástúr qalyptassa, ol sondaǵy adamdardyń, eń aldymen ıntellıgensıanyń eńbegi. Intellıgensıa muryndyq bolǵan jerde jaqsylyqtar kóp bolmaq. Intellıgensıa selqos bolǵan jerde jaman ádetter aram shópteı qaýlap ketpek. Endeshe aýylyńnyń abyroıy — seniń abyroıyń. Sen jaqsy bolsań — aýylyń da jaqsy.

Osy oılardy salý úshin burynǵy jyldardyń tájirıbesimen Jambyl aýdanynyń «Qazaqstannyń 30 jyldyǵy» kolhozynda aýdandyq partıa komıtetimen birlesip jınalys ótkizdik. Aldyn - ala daıyndyq isine redaksıanyń ókili qatynasty. Bul isti mádenıet bóliminiń meńgerýshisi Beken Ábdirazaqov qolǵa aldy. «Aýylyna qarap adamyn tany» degen bet sonyń qalamynan týdy. Bul 1966 jylǵy sátti basylǵan dúnıeniń biri edi.

1967 jyl barshamyzǵa málim, torqaly toı jyly boldy. Gazet kollektıviniń tvorchestvolyq izdenýi burynǵy qaı jylǵydan bolsa da jemisti bolýǵa tıisti. «Oktábr perzentteri», «Jalyndy jyldar izimen» atty rýbrıkalar osy jyldyń jemisi. Ómirdiń ózi shyndaǵan shyndyq shymyr etip ósirgen adamdardyń ónegesin alǵa tarttyq.

...Sarǵaıǵan gazet betteri. Saǵyna qaraı bergiń kele beredi. Bári ystyq kórinedi. Bizdiń aıtqanymyz 70 jyldaı Almaty oblysynyń ómirin jazǵan gazettiń bir on jyldyq ómiri ǵana. Qalǵan ýaqytta da qanshama izdenister, tún uıqyny bólip, kóz maıyn taýysqan qanshama qınalys sátteri boldy deseńshi. Sol kúninde, sol sátinde qysyltqanymen, qınaldyrǵanymen keıin qýanyshqa bóleıtin, ózgeni de, ózińdi de demeıtin jýrnalıs eńbegi netken lázzatty ediń. Qıyndyǵyn umyttyryp, kelesi kúni jańa taqyrypqa qaıta qaırap salatyny da osy lázzattyń kúshi bolsa kerek.

---