InfoHub Logo

Adam adam atalǵaly eńbektiń bizdiń elimizdegideı qudiretti bolǵanyn tarıh kórgen emes. Kóne tarıh talaı koǵam kóshin kóz aldynan ótkerdi, talaı dáýirge tamyrshy boldy, talaı ǵasyrmen syrlasty. Sonyń bárin jınaqtap jazyp keledi. Kári shejireni qalaı aqtarsaq ta kóre almas - ek eńbektiń munsha mártebeli bolǵanyn.

O nege? Frıdrıh Engels aıtqandaı adamnyń ózin adam etken eńbek emes pe edi. Sol kúshter nege sonsha tusalyp keldi, ol nege sonshama qorǵanshaq bop boıyn kórsete almady?

Belgili alyp Prometeı týraly búkil dúnıe júzi biletin dańqty ańyzdy eske túsireıik. Zevs qudaı elge yrys ákelemin degeni úshin alypty tasqa taǵandap, baýyryn qusqa jegizgen. Sonda álgi quzǵyn qus Prometeıdiń baýyryn búgin shoqyp jep ketkenmen erteńine alyptyń baýyry qaıta qalpyna keledi eken. Biraq tórt taǵandap jatqan Prometeıdiń qozǵalýǵa, qorǵanýǵa murshasy joq, azap kórip, jemtik bolyp jata bergen. Quzǵyn qansha jese de uly alyptyń baýyry oǵan taýsylmaǵan. Sodaı aıanyshty halge dýshar bolǵan Prometeıdi Gerakl kelip bosatqanda ol qalaı silkindirdi dúnıeni...

Adam eńbegi de jaratylysynan sol Prometeıdeı alyp. Biraq ony tapjyldyrmaı bas sap, eńsesin kótertpeı ezip, bergenin bir ózi ǵana qylǵyp, kúnde jese de toımaǵan, jeýin biraq ǵumyr boıy qoımaǵan quzǵyn boldy. Ol - qanaýshy tap. Ǵasyrlar boıy qurysh qoldyń kúshimen kelgen ıgiliktiń bárin sora berdi, sora berdi.

Prometeıdeı taǵandap jatqannyń ózinde adam qolynyń, adam eńbeginiń bul álemge ákelgenin kórseńiz. Anaý mysyrdyń pıramıdalary, el aýzynda ańyz bolǵan Úndi saraılary, Vavılonnyń «Aspan baýlary» men ejelgi Elladanyń tańǵajaıyp músinderi, Parıjdiń lývry men Haýa ana ǵıbradhanasy, Uly Qytaı qamaly men Bırmanyń altyn pagaodalary — mine osynyń bári de ǵajaıyp týyndylar. Bul týyndylardy jasaý jolyndaǵy óner, eńbek mehnaty urpaqqa mura. Adam qolynan eńbek arqyly kelmeıtin eshnárse joq ekendigine dáıekti dálel - jiger murasy, qaırat murasy, halyq murasy... Amal ne...

Talaı urpaq, talaı ázız jandar eńbek ákeletin jumystyń eń keremet ıgilik ekenin dáleldeýge ǵumyryn sarp etti. Osy jolda tarıhty tandandyrǵan jańalyqtar ashty. Olardyń istegen isine úńilseń, adamnyń eńbek arqyly nebir ǵajaıyp qasıetterge ıe bolatynyn kóresiń. F.Engels Arıstoteldi onyń basyna syımaǵan ǵylym joq dep óte joǵary baǵalaǵan bolatyn. Kóne zamandaǵy bar ǵylymnan habardar bolǵan bul adam. Ne úshin sonda..

Odan berirekte ómir súrgen Italıanyń sýretshisi jáne dana ǵalymy Leonardo da Vınchıdi bilmeıtin adam joq. Ol tarıhqa tek ǵalym, sýretshi retinde ǵana emes, sonymen birge ınjener, qurylysshy, jazýshysy, arhıtektor retinde de málim. Ol tolyp jatqan mehanıkalyq, fızıkalyq jáne hımıalyq aspaptardy jasap ketti. Ǵajaıyp mýzykant esebinde Leonardo lútnı atty mýzykalyq aspapty jetildirýge janyn saldy. Kórdińiz be, munshama qabilet, munshama keń tynys óz ómirin tek eńbek jolynda sarp etken adamnyń ǵana boıynda bolǵan. Osyndaı urpaǵyna uly mura qaldyrǵan adamdardyń eńbegine qandaı teńeý dál keler? Amal ne...

Italıanyń uly perzenti dúnıe salǵannan keıin eki júz jyldan soń adam balasynyń kóginde taǵy bir jaryq juldyz týdy. Ol orystyń uly ǵalymy M.V.Lomonosov. Onyń búkil tvorchestvosyn aıtyp shyǵýdyń ózi qıyn. Óıtkeni Lomonosov shertpegen ǵylym syry joq. Lomonosov — hımık, fızık, geolog, metalýrg, jaratylystanýshy, tarıhshy, orystyń ádebı tilin jasaýshy, aqyn, sýretshi. Munyń ózi de Lomonosov jónindegi tolyq derek emes. Onyń ǵajaıyp talanty, danalyǵy, jan-jaqty qabilettiligi sol kezdegi búkil dúnıe júzilik mádenıettiń shyńy bolyp tabylady. Iá, Lomonosov bolashaq úshin, urpaq úshin úlken mura qaldyrdy. Biraq osyndaı jaryq juldyzdyń qadirin zamanynda tolyq baǵalaı aldy ma? Onyń ashqan jańalyǵynan adam balasyna degen ıgiliktiń úlken baılyǵyn kóre aldy ma? Amal ne...

Bul sekildi armanshyl, bıikke umtylǵan, adam balasy úshin adal qyzmet etýmen ǵumyryn ótkizgen halyq perzentteri qanshama! Biraq olardyń eńbegi baǵalanbady. Óıtkeni eńbekti qanaýdyń kózi etken eski dúnıede ǵumyr keshti. Óz eńbekterimen ólmes mura qaldyrsa da, sol perzentterdiń kóbi eńbektiń aıaǵyndaǵy kisendi qalaı ashýdyń jolyn kóre almady. Eńbekke salynǵan qursaý halyqqa salynǵan qursaý edi.

«Kús qoldardyń» kúshin kóre tursa da, eńsesin basyp erkin jibermeýge tyrysty qanaýshy tap. Bul qoldar qatýlansa, ózin qoparyp tastar kúsh ekenin biri bildi, biri bilmedi. Biraq eski dúnıeniń tutqasyn ustaǵan «myqtylardyń» eń esepten jańylǵany: qandaı da bolmasyn qoǵamnyń qozǵaýshy, súıener dińgegi eńbek ekenin eskermedi. Eńbeksiz eshbir qoǵam ómir súre almaq emes. Júrektiń soǵýy, damylsyz jumys isteýi úshin qan qandaı qajet bolsa, qoǵamnyń ómir súrýi úshin de enbek sondaı qajet. Biraq ezýshi tap «kús qolda» tirshilik ataýlyǵa jan bitirer, qozǵalys týǵyzar qýatty qasıet bar dep oılamady. Qoǵam taǵdyryn sheshýge júmysshy, sharýanyń qabileti jetedi degen pikir qaperlerine de kirmedi, olardyń ar jaǵynda jalyndap janǵaly turǵan otty odan shyǵar adýyndy órtti k

medi.

Qurysh qoldaǵy ol qudiretti tanyǵan, tamasha qyrlaryn alǵash ashqan Marks, Engels, Lenın.

Marks pen Engels osydan júz jyldan astam buryn adamzattyń aldynda baqyt asqary bar ekenin boljady. Sol ǵylymǵa súıengen uly Lenın Komýnıstik partıany quryp, ómirdiń altyn kiltin júmysshy men sharýaǵa ustatty. Tarıhty jasaýshy sensiń, bar baılyqtyń, bar ıgiliktiń ıesi sen bolyp jaralǵansyń, al qolyńa, jaratylysqa tán jasampaz eńbegińniń ash órisin, shyrqa baqyt asqaryna, samǵa bıik muratqa dedi.

Oktábr tóńkerisiniń aldynda A.M. Gorkıı jazǵan myna bir kórinis kúni búginge deıin kóz aldymyzda. Aıaq astynan, kútpegen jerden jınala qalǵan jurt. Yza kernegen júmysshy taby men áli de bolsa áleýmettik ústemdikten úmitker myrzalardyń arasynda qaqtyǵys. Ústi basy júdeý, saqal-murty ósken bir soldat bylaı deıdi.

«... Qalpaq kıip shirengen myrza, týra betińe aıtaıyn, biz jerdi mindetti túrde ózimizge alamyz, qaıtsek te alamyz, mindetti túrde...

— dedi. — Alyp qana qoımaımyz, sondaǵy ómirdiń bárin jańǵyrtamyz.

— Kelistirersiń, qarbyzdaı jyp-jylmaǵaı qylarsyń, — dep keketti, kúnqaǵar kıgen bireýi.

— Tap aıtqanymyzdaı bolady, — dep betinen qaıtpady álgi soldat.

— Taýdy da qopararsyńdar, á...

— Nesi bar, kese kóldeneń tursa, ony da julyp tastaımyz.

— Sýdy da teris aǵyzarsyńdar? Sý da qaıda nusqasaq sonda aǵady. Kúlme, kúlme myrza!».

...Iá,ol kezde bári de kúlgen. Elimizdiń ishindegi ishmerez jaý da, ash qasqyrdaı jalaqtap tarpa bas salǵan syrtqy jaý da kúlgen.

Aınala sasyǵan qannyń ıisi áli ketpegen, qıraǵan búlingen dúnıeniń shańy áli basylmaı turǵan kezdiń ózinde uly Lenın Sovet elinde sosıalızm sózsiz ornaıdy dedi. Sonda ol azattyq alǵan qurysh qoldardyń qaıratyna sengen edi. Qursaýy úzilip, baǵy janǵan jasampaz eńbektiń bererine sengen edi. Sol eńbektiń qoǵamǵa bula tirshilik ákelip, óńirdi gúl jaınatyp, ólkeni nur jaınatatynyn kórgen edi.

Bul kóregendikti búginde dáleldep jatýdyń qajeti bolar ma eken. Fransýzdyń uly jazýshysy Roman Rollannyń aıtqanyndaı «Oktábr revolúsıasy jasaǵan ónerdiń eń úlken týyndysy — sovet adamdarynyń ózi. Olardyń ómiri eńbektiń qudiretine eń úlken aıǵaq.

Igor Kýrchatov, Sergeı Korolev, Iýrıı Gagarın álde bir planetadan kelgen joq qoı. Sovet elinde týyp-ósken, sonyń qanattandyryp túletken qyrany, konstrýktory, ǵalymy. Kosmonavttardyń ózi qazir bir ataly el boldy. Sosıalısik dostyq odaqtaǵy elderdiń erjúrek qyrandary da bizdiń kosmonavttarmen birge ǵaryshqa samǵap júr. Ǵaryshta da dostyq juldyzdary jarqyraıdy.

Kimdiki durys? Uly Gorkıı sýrettegen jalbyr shekpen soldattiki me, joq álde kekete sóılegen keseldi myrzaniki me? Kim dana, kim danyshpan bolyp shyqty? Saqaly ósken soldat pa, joq álde bilgirsingen órisi qysqa, óńeshi úlken myrza ma? Árıne, soldat kóregen bop shyqty.

Azattyq ómir aýasymen erkin tynystaǵan eńbekkerler Prometeıdeı dúnıeni dúr silkindirdi. Eńbek elge de, jerge de yrys tókti. Eńbekshi, eńbekkerler degen sózder asqaq estildi. Eńbek etkenge «mynaý kúnin kórý úshin kúıbeńdeýde» degen tańba taǵylmady. «Mynaý jańa koǵam múshesi, jasampaz» degen ataq berildi.

Eńbek elimizdiń eseıýimen birge barǵan saıyn bólekshe sıpat aldy. Eńbek ómirimizdi sulýlyqqa, ǵajap qyzyqqa toltyrdy. Eńbek arqyly adam aqyl oıynan shyqqan nebir ǵajaıyp muralardyń zańdy mırasqory boldyq. Ejelgi el erligin jyrlap, artyna ólmes dastan qaldyrǵan Gomer, qara túnek nadandyqqa, dinshildikke qarsy kúreste biri azap shegip, biri otqa órtengen orta ǵasyr danyshpandary Galıleı men Djordano Brýno, qudaıdan bezip, «qurbandyqqa» shalynǵan Ulyqbek, Parıj Komýnasyndaǵy fransýz jumysshylary men maı tańynda azattyq úshin kúresem dep apat bolǵan amerıkan jumysshylary, kosmosqa kózin tigip, oǵan adam balasynyń kóterilýin kóksegen Sıalkovskıı, osy sıaqty adam balasynyń bolashaǵy úshin tolǵanǵandardyń bári' shyn muragerlerin bizdiń elden tapty.

Sovet halqy eńbektiń asyl qyrlaryn jarqyrata korsetti. Eńbek bizde ómir máni. Al adamdar ómir súrý úshin jaralǵan. Qyzyq kórý úshin kelgen jaryq dúnıege. Qyzyq degendi kim qalaı túısinedi? Al ómirdiń eń úlken qyzyǵy — eńbektený. Ol qajettilikke aınalǵanda parasattylyq kýási bolyp boı kórsetedi.

Osy joldardy jazyp otyrǵanda alpysynshy jyldary bir eńbek adamymen kezdeskenim oıǵa tústi. Ózi qyzylsha ósirýshi zvenonyń jetekshisi eken. Aty — Kúltaı, famılıasy — Jaısańbaeva. Turaǵy — Taldyqorǵan oblysy, Aqsý aýdanynyń «Dińgek» sovhozy — ol kezde «Oktábr» kolhozy. Segiz balasy bar. Kúıeýi sol kolhozdyń predsedateli bolyp istegen.

— Kúleke, osy sizdiń áýreńiz ne? Erte turyp, kesh jatyp, qyzylshany qunttaısyz da júresiz. Ne ishem, ne kıem, deıtin emes, dep qaljyńdady bir qaınysy. — Aǵaıdyń arqasynda «qolyńyzdy jyly sýǵa malyp» otyrmaısyz ba?

Buǵan Kúltaı kúldi.

— Men kún kóre almaǵandyǵymnan jumys istep júr me ekenmin. Aınalamnyń bári eńbek dúbirine bólenip turǵanda deni saý adam qalaı shydap otyrady. Bilem, otyrǵanmyn bir kezde «qolymdy jyly sýǵa malyp». Ol kezde shynymdy aıtsam, tipti aýyrǵysh edim. Qazir jaraýly attaı shıraqpyn. Neniń arqasy bul? Eńbektiń, árıne. Eńbektiń qadirin istegen, onyń qyzyǵyna túsken adam ǵana biledi. Barlyq sulýlyq - eńbekte. Adamdy da, ómirdi de ajarlandyratyn eńbek emes pe? Eńbeksizdiń eńsesi tómen. Eńbek jan — rahaty! Qandaı ádemi aıtylǵan sóz. Qarapaıym adamnyń ishki saraıyn, rýhanı beınesin aınadaı jarqyratyp kórsetip tur. Óz sózinen artyq eshbir minezdemeniń de, tolyqtyrýdyń da qajeti joq ol adamǵa. Jany sulý, ary sulý adamnyń sózi edi ol. Toqsannan asyp dúnıe salǵan, eki márte Sosıalısik Eńbek Eri, ataqty kúrishshi Ybyraı Jaqaevty elimizde, respýblıkada kim bilmeıdi. Ol kisige eńbektiń abyroı ákelip, ataqty etkeni óz aldyna, eńbeksiz ómirdi tul dep eseptep ótken asyl tulǵanyń biri emes pe? Sózi az, isi baıypty, ne nárseni jerine jetkizbeı tynbaıtyn qasıetti ǵumyr boldy. Ótken zamandaǵy ómirdiń qorlyǵy, búgingi zamandaǵy eńbektiń jasampazdyq kúshi — osy adamnyń - aq ómirinen aıqyn kórinedi. Búkil Qyzylorda oblysynda keń óris alyp otyrǵan Jaqaevshylar qozǵalysy Jaqaevsha eńbek etý degen sóz. Adal eńbekti Jaqaevsha qasterleý, Jaqaevsha onyń mártebesin kókke kóterý degen sóz. Eńbek Jaqaev úshin ardyń aınasy boldy. Eńbekti ómirlik qajettilikke aınaldyrýda ónege kórsetip júrgen adamdar, shúkir, respýblıkada basshylyq. Selınograd oblysynyń Kırov atyndaǵy sovhozda Hrıstıan Dıdche degen mehanızator bar. Egin oraǵynyń árbir maýsymynda ol oraqqa balalary Anatolıı, Valerıı, Grıgorıı, Iakov, Ivan, Vladımır, jıenderi Vıktor jáne Otmarmen birge shyǵady. Olardyń tórteýi komýnıs, beseýi — komsomoles. Óz aldyna jeke partıa — komsomol tobyn qurady. Maýsym saıyn osy áýletten turatyn agregattar sovhozdyń egis kóleminiń teń jartysyn jınap bastyrady. Eńbekti qudiret tutatyn tyń tósindegi kóp áýletterdiń biri ǵana bul.

Taldyqorǵan oblysy, Panfılov aýdany «Úsharal» kolhozynyń júgeri ósirýshiler zvenosynyń jetekshisi K. Berdiǵulovamen kezdeskenimiz bar. Ár gektar egisten 162 sentnerge deıin júgeri dánin alyp júrgen maıtalmandardyń biri edi ol. Sózden sóz shyǵyp otyrǵanda bylaı degeni áli este: «Jýrnalıserdiń júre at qoıǵanyndaı, bizdiń Panfılov júgerisi Jetisý marjany atalyp júr ǵoı. Shynynda da solaı. Biraq bizdiń dán teńizdiń tereń túbinen alynatyn tasqa túsi jaǵynan uqsastyǵy úshin ǵana bulaı atalmasa kerek, marjanǵa jetýdiń qıyndyǵy sıaqty júgerini ósirýdiń qıyndyǵy da teńiz túbinen terip shyǵaratyn tastan bir de kem emes».

«Eńbekten baqytyn tapqandar» deımiz mundaı jandardy. Al olardyń kúndelikti isine úńilsek she? Adamdyqtyń, asyldyqtyń eshbir oqýlyqtan, tipti kórkem shyǵarmalardyń ázinen kóre bermeıtin qyrlaryn kezdestiremiz.

Tyń tarlany, Sosıalısik Eńbek Eri Vladımır Alekseevıch Dıtúk birde egin oraǵyna tek onynshyny bitiretinderden zveno quryp shyǵýǵa uıǵardy. Maýsym boıy olardyń boıyna dıqan qajetin, dıqan tabandylyǵyn egýdi murat tutty. Osy bara-bara dástúrge aınalyp ketti. Al Sosıalısik Eńbek Erleri Jansultan Demeev pen Mıhaıl Dovjık «Ákeler tájirıbesin — urpaqtar boıyna» degen uran kóterdi. Osy uran tálimgerler qozǵalysyna baryp ulasqanyn aıtsaq she? Bul saıyp kelgende urpaqtar jalǵasy, adal eńbek etýdiń ajyramas sabaqtastyǵyn jasaý, eńbektiń eń asyl qyrlaryn ákeden balaǵa, baladan nemerege, nemereden shóberege ardyń, adamshylyqtyń amanatyndaı etip tapsyrý degen sóz. Qazir bizdiń respýblıkada tek dıqandar arasynda 16 myńnan astam tálimgerler bar. Al qurylys basynda, stanok qasynda qanshama olar. Eńbekti asyl murat tutqandar, eńbeksiz ómir — zeınetsiz ómir dep uqqandar olar. Eńbek sabaǵynyń ustazdary, akademıkter.

Eski romandardan «...ýaqyt óltirý úshin N... dikine jınaldyq» degen sózderdi oqıtyn edik. Kórdińiz be, ýaqyt qadirin bilmegen bir zamanda qalaı bolǵanyn? Al eńbek adamyna ýaqyt jetpeıdi, ýaqyt qymbat.

---