InfoHub Logo

Aýdandardaǵy, qalalardaǵy mektep, medrese, shkoldardyń yǵyn-shyǵyndary jergilikti halyqtan jınalǵan alym-salyqtardan tólensin. Aýyldyń hám qalanyń shkol, mektep, medreselerindegi oqýshylardyń jalovanıalary da sol jergilikti halyqtan jınalyp qazynaǵa túsken alymdardan tólenip otyrsyn dep, keńes memleketiniń ortalyq úkimeti qaýly shyǵardy.

Bulaı bolǵanda qaı jerde qazynaǵa jergilikti halyqtan alym túspese, tússe de az tússe, sol jerdegi aýyl hám qalanyń mektep, medrese, shkoldary jabylmaq. Mektep, medrese, shkoldar jabylsa, jańa kózi ashylaıyn dep kele jatqan, nadandyq tumanynda shirigen qazaq sol nadandyq qushaǵynda jata bermek.

Qazaq halqynyń kelesi jas býyny, qazaq halqynyń keleshektegi sharýashylyǵyn, keleshektegi tarıhyn, barlyq taǵdyryn qoldaryna alatyn jas balalary, ákeleriniń, babalarynyń batqan nadandyq, qarańǵylyǵynyń qushaǵynda qala bermek.

«Árkimge óziniń jeri mekedeı kórinedi» dep burynǵylar aıtqan. Sondaı-aq ár halyq óziniń jerin, óziniń turmysyn bek qasıetti kóredi. Ásirese bizdiń qazaq óziniń turmysyn, óziniń jerin dúnıeniń jumaǵy dep biledi.

«Qudaı artyq jaratqan bizdiń jerdeı jer bar ma? Kıiz úıde keńshilikte jatqandaı hám kóship-qonyp júrgen turmystaı turmys bar ma?!. Jaryqtyq qymyz ben etteı as bar ma? Orys shirkin qysy-jazy sasyp, pysynap qamalyp, qalada aǵash úıde, tas úıde otyrady. Ne bolsa sony tamaq qylady... Jaryqtyq qazaqty aıtsaıshy...» — deıdi qazaq. Bul qazaqtyń burynǵy sózderi bolýshy edi. Qazir bul sózderdi qazaq aıta ma, aıtpaı ma bilmeımin. Al budan bylaı bul sózderdi qazaqtyń endi jyldan-jylǵa aıtpaýy haq.

Burynǵy ýaqytta óner-bilimsiz-aq dalada haıýan tárizdi kún ótkizip júre berýge bolatyn. Dalada oqý, óner-bilim úırenbeı-aq «ıt kózi tútin tanymas» bolyp júre berýge qazaq mal asyrap, sol maldyń ósimin jumsaıtyn. Endi qazir qazaqtyń ol ýaıymsyz, oısyz, qapersiz kóship-qonyp, keńshilikte malynyń ósimin jumsap júre beretin zamany ótti. Qazaq malynyń qaıta bastaǵanyna on jyldan asty. Buryn maldyń shyǵynynan ósimi artyq bolatyn.

Endi maldyń ósiminen shyǵyny artyldy. Qazaq halqynyń sharýasy munymen tursa jaqsy, biraq munymenen turmaıdy, jyl saıyn qazaq malynyń sany azaıa bermek. Egerde osy bastan muny oılap qazaq qamdanbasa, aqyrynda azyp-tozyp, qańǵyryp qurymaq, azyp-tozyp, qańǵyryp qyrylmaý úshin qazaq halqyna ne qylý kerek?

Qazaq halqyna eń áýeli oqý kerek, oqý kerek, oqý kerek!

Oqysa kózi, kókireginiń kózi ashylady. Kózi ashylsa, aıtpaı- aq, ymdamaı-aq, nusqamaı-aq ózi kóredi. Oqymaǵan adam, oqymaǵan halyq — nadan, qarańǵy, soqyr. Soqyrdyń kúni — qarańǵy. Endi budan bylaı iri, kóp, top-top mal ósire almaıtyn bolǵan soń, qazaq halqy quryp ketpeıin dese, ekinshi túrmen, ekinshi retpen tirshilik qylýǵa kirisý kerek. Oqýsyz, óner-bilimsiz, ekinshi túrmen tirshilik qylý bek qıyn.

Oqý, óner-bilim bilgen malsyz-aq tirshilik qylyp, jan saqtaı alady. Malsyz-aq qyrdaǵy mal baqqan nadan baılardan artyǵyraq ómir súre alady. Oqý kerek, oqý kerek degen sóz baıaǵydan aıtylyp kele jatyr. Ol ýaqyttarda el maldy, baı edi, zaman tynyshtyq edi...

Bul kúnde ishki hám tysqy soǵystardyń saldarynan jalǵyz qazaqtyń dáýleti shaıqalyp, maly kemip turǵan joq, jalpy Reseıdiń dáýleti shaıqalyp, sharýashylyǵy búlinip, túzele almaı jatyr. Keńes úkimeti jalpy Reseıdiń búlingen sharýashylyǵyn túzetýge barlyq kúshin salyp, qazirgi ýaqytta oqý isin jergilikti halyqtardyń óz qolyna berip otyr. Oqýdy kerek qylsań óziń oılanyp, oqý úshin halyqqa túsken alymdy tez qazynaǵa salyp, ár aýylǵa ıakı ár bolysqa shkol ashtyryp, balańdy óz erkińmen oqyt dep otyr. Basqa járdemdi úkimet berip, oqý isin úkimet ózi basqaryp otyrmaq bolyp otyr.

Qazirgi ýaqytta oqý isine qazynadan aqsha barmaı jatyr. Múmkin aýyldardaǵy, eldegi, shet qalalardaǵy oqytýshylar kópten jalovanıa aqsha alǵan da joq shyǵar.

Qazaq «a qudaı, aýzyma meniń ákep sal, qudaı» dep jatpaı, aýyldaǵy, eldegi oqýshylarǵa jatatyn úı berip, tamaq berip, oqýshylardy ketip qalatyn qylmaı ustap, bári jumylyp, uıymdasyp oqytý isine kirisip, balalaryn oqytýlary kerek.

Oqý isine jóndep yntalaryn salyp kirispeı, el qydyryp tamaq ańdyp, el arasynyń aram, qý partıasynyń sózin baǵyp ketken—atqa mingen el adamdary jigit aǵasy, el aǵasy emes. Eldiń atqa mingen bastyqtary oqý isine qaramaı ketse, el balalary oqýsyz júrse, atqa mingen el adamdarynyń moınyna qazaqtyń keıingi keleshek jas býynynyń myń laǵyneti artylady. Kóńilinde azyraq adamdyqtyń sańlaýy bar ár qazaqtyń balasy endi budan bylaı jadynan oqý isin tastamaý kerek.

Qazaqqa oqý buryn bir mártebe kerek bolsa, endi myń márte kerek boldy. Qazaq aldyndaǵy bolashaǵyn oılaýy kerek. «Erteńgisin oılamaıtyn esek» degen.

24.11.1922 jyl

---