InfoHub Logo

Keńestik Reseıdiń ortalyq úkimetiniń shyǵarǵan qaýlysy boıynsha budan bylaı oqý, halyqty saýattandyrý isiniń shyǵyny jergilikti halyqtyń óz moınyna artylyp otyr.

Buryn oqý, halyqty saýattandyrý isteriniń barlyq yǵyn- shyǵyny keńes memleketiniń, qazynanyń moınynda bolýshy edi.

Áleýmet taptar soǵysynyń áserinen buzylǵan, búlingen sharýashylyqty túzetý úshin keńes úkimeti sharýashylyqtyń jańa túri — ádisti saıasatyn júrgize bastaǵan soń oqý jumysynyń shyǵynyn da jergilikti halyqtyń óz moınyna artty. Endi budan bylaı oqý isterine keńes úkimeti qazynadan kóp nárse bermeıdi.

Bul týraly úkimet jarıalap aıtyp otyr: «endi budan bylaı er halyq óz sharýasyn ózi basqarsyn, óziniń kerekti isterin, shyǵynyn moınyna alyp ózi istesin, úkimet endi býdan bylaı qazynanyń kúshin búlingen, jarylǵan, toqtap jatqan zaýyt, fabrıkterdi túzep júrgizýge jumsaıdy, memlekettiń jalpyǵa birdeı kásip dúkenin jóndeýge jumsaıdy» dep otyr. 5 jyldan beri keńes memleketi bir jaǵynan óziniń ishki jaýlary men ám syrtqy jaýlarymen alysyp, ekinshi jaǵynan sol jaýlarymen alysqanda soǵystardyń kesapatynan búlingen, jarylǵan fabrık, zaýyttardy túzeýge jáne aýyl hám qala sharýashylyqtaryn túzetýge jantalasyp áreket qylyp kelip, bul kúnde qoldaryna myltyq, saıǵaq alyp qarsy turǵan ishki hám syrtqy jaýlaryn jeńse de, memlekettiń kópke birdeı kásip dúkenderin túzep jibere almady, fabrık, zaýyttardy túzetip, burynǵydaı qylyp júrgize almady. Óıtkeni bul bes jyldyq áleýmet soǵysynyń áserinen buzylmaǵan, búlinbegen nárse joq. Memleket shyǵyny basynan asqan. Bul astan-kesten bolǵan bes jyldyń ishindegi búlingen sharýashylyqty túzetip, burynǵydaı qylyp jiberýge kóp kúsh, kóp mal, kóp qaırat, eńbek kerek.

Qazir memlekettiń kirisinen shyǵysy anaǵurlym kóp.

Memleket zor bir sharýasy bar úı tárizdi.

Egerde bir úıdiń kiretin kirisinen, malynyń ósiminen shyǵyny kóbeıip ketse, bara-bara ol úı kedeı bolyp, barlyq malynan, baılyǵynan aırylyp qurymaq. Mine, memleket te sol úı tárizdi. Kirisinen shyǵyndary asyp ketken soń, shyǵyndy azaıtyp, paıdany, kiristi arttyrmasa, harap bolady.

Qazir keńes memleketi muny oılap, qazyna shyǵynyn azaıtyp, kiristi kóbeıtýge kirisip, áreket qylyp jatyr. Sol qazyna shyǵynyn azaıtýǵa burynǵy rashodyn qazyna kóteretin isterdiń kóbin jergilikti halyqtyń ózi kóteretin qylyp otyr.

Sol shyǵynyn jergilikti halyqtyń óz moınyna kóshirgen isterdiń biri — oqý isi. Bulaı qylǵan jergilikti halyq óziniń shamasyna qaraı qandaı hám qansha shkol, mektep, medrese kerek qylsa, sonsha qylyp, óz rashodyna ashyp, balalaryn ózi oqytsyn degeni.

Buryn patsha zamanynda qazaq mektep, medrese ám shkol ashpaq bolsa, patsha úkimetinen tilenip, suranyp neshe jyl júrip, zaryǵyp tilegin kóbinese ala almaı qalýshy edi. Endi keńes úkimeti qazaq sıaqty burynǵy quldyqta júrip oqý oqı almaǵan, óner- bilim ala almaǵan halyqqa ken, qylyp oqý-bilim qaqpasyn ashyp otyr. Bir aýylǵa neshe mektep, medrese, shkol salamyn deseń, yqtıar ózinde dep otyr. Shkol, mektep, medreseni qalaı salyp hám onyń yǵyn-shyǵyndaryn qalaı jınaýǵa nusqa kórsetip otyr. Sol kórsetilgen nusqa boıynsha medreseler ár elde, áp aýylda ashylmaq. Ol ashylǵan ám ashylatyn shkol, mektepterdiń shyǵyndary tártippen jalpy elge, ár sharýashylyǵy bar úıge áline qaraı bólinip salynyp, ám ol salyq ýaqytysynan qalmaı jınalyp ýeziń, gýbernıanyń qazynasyna túsip otyrmaq. Sóıtip halyqtan jınalǵan barlyq aqsha sol halyqtyń óziniń oqý-bilim isine ám basqa sondaı ıgilik isterine jumsalyp otyrmaq. Úkimet halyqqa: «balalaryńdy oqytsań oqyt, oqytpasań qoı» dep teris qaramaıdy, úkimet oqý isin basqaryp, jónge salyp, bastap, oqytýshylardy ózi taǵaıyndap járdemin kórsetip otyrady. Balańdy oqytsań shyǵynyn óziń tóleısiń degende árkim óz balalaryn oqytý úshin óz malyna muǵalimdi, oqýshyny ózi jaldap aparyp, óz úıinde balalaryn oqytsyn degen sóz emes. Ár qaladaǵy, ár poselkedegi, ár aýyldaǵy shkol, mektep medreselerdiń shyǵyndaryn halyqtyń ózi kótersin, bularǵa endi qazyna, memleket aqshasynan járdem únemi berýge shamasy kelmeıdi degen sóz.

Mine, endi jergilikti halyqqa túrli salyq túsip otyr. Bul salyqtyń kóbi sol halyqtyń óziniń oqý-bilim hám basqa sondaı ıgi isterine jumsalmaq.

Óner-bilim jolynda artta qalǵan bizdiń qazaq halqyna oqý bek qajet. Oqýsyz — qazaqtyń bolashaqtaǵy kúni qarań. Oqýdyń qazaqqa qandaı kerek ekenin aıtpasa da jurttyń bári biledi. Bul ábden aıtylyp kele jatqan sóz. Endi bir jıyrma jyldyń ishinde qazaq ónerli halyqtardyń qataryna kirý kerek. Patsha zamanynda halyq alym tólegende, ol alymnyń qaıda ketetinin bilmeıtin. Halyqtan jınalǵan alymdy patsha zamanynda ulyqtar sýdaı aǵyzatyn. Kóbin ózderiniń paıdasyna jumsaıtyn. Keńes úkimeti halyqtan jınalǵan alymdy sol halyqtyń óz paıdasyna jumsaıdy. Halyqqa oqý-bilimniń keń qylyp qaqpasyn ashady.

Bul sózdi jergilikti mekemelerde qyzmet qylatyn jigitter halyqqa qatty túsindirip aıtyp, oqý isine shyn qamqor, bas-kóz, muryndyq bolýlary kerek. Bul qazaq jigitteriniń endigi zor mindeti.

21.11.1922 jyl

---