InfoHub Logo

Ertede bir saýdager ylǵı altyn men kúmis jınapty. Altyn men kúmisten basqa baılyqty baılyq demepti. Altyndy bireýden aldap alypty, bireýden arbap alypty.

Bireýden tartyp alypty, bireýden artyp alypty. Ne kerek: berse qolynan, bermese jolynan alypty. Bireýde altyn bar dep estise-aq bolǵany, ol adam tún aspapty. Jylan bolyp shaǵypty da, altynyn alypty, úki bolyp ushypty da, qorasyna túsipti, kúmisin alypty. Altynnyń quly bolǵan saýdager altynǵa aryn da, ja- nyn da satypty. Qoradaǵy malyn da, qambadaǵy dánin de altynǵa aıyrbastapty. Sóıtip kúmisten kúmbez, altynnan aıshyq ornatyp, ásem saraı saldyrypty. Ony altynmen aptapty, kúmispen qaptapty. Aspandaǵy aıdy alyp aıshyǵyna, kóktegi juldyzdy altyn kúmbezine qondyrypty.

Saltanatty saraıǵa, saraıdaǵy sary altynnyń býyna, kúmistiń kóbigine kózi tunyp, esirip jata beripti. Ajdahadaı ysqyryp, halyq baılyǵyn lebimen ózine tarta beripti. Halyq zarlapty da qarǵapty.

Áldeqalaı bir jyly qurǵaqshylyq, qý taqyr bolyp, egin shyqpaıdy, el asharshylyqqa ushyraıdy. Árkim qoldaǵy baryn shashpaı-tókpeı, ysyrap etpeı, tartyna únemdeıdi. Qanaǵatty qaraýyl qoıyp, tamaǵyn tarta jeıdi. «Tarta jeseń taı qalar, qoıa jeseń qoı qalar, qoımaı jeseń ne qalar» degen. Kún peıili keńeımeı turǵanda, azǵa mise etińder, azdy aıap, taqty taldap jep, talshyq etińder, toqpeıil bolyńdar», — deıdi jurt bir-birine jany ashyp.

Qyl quıryqty mal, qaýyzdy dán altynnan artyq baǵalanady. Qyzdyń qulaǵyndaǵy syrǵa, qolyndaǵy saqına, tamaǵyndaǵy tana, óńirindegi ilgek, bilegindegi bilezik, shashyndaǵy sholpy — bári-bári qıylady da julynady, saýdagerdiń saraıyna jınalady. Bári arzan, sý tegin ketedi. Biri ýys unǵa, biri tostaq bıdaıǵa, biri tabaq arpaǵa aıyrbastalady. Qanaǵatsyz saýdager qambadaǵy eń sońǵy azyǵyn sypyryp, tana túımege aıyrbastap, qańyraǵan qur saraıdyń ishinde shońqıyp otyryp qalǵanyn bir-aq biledi. Qambadaǵy azyq qaǵylyp, qoradaǵy mal taýsylyp, saýdager sasa bastaıdy, qarny asha bastaıdy. Qaıta aıyrbastyń qamyn istep, zalymdyqqa salynady, neshe túrli qubylady, biraq bul shaqta halyqtyń bir-birine ashyq esigi saýdager kelgende tars jabyq edi. Saýdagerdiń altynyna eshbir qaýyzdy dán, qyl quıryqty mal aıyrbastalmaıdy. «Altynyńdy jep, kúmisińdi kemir de otyra ber. Ólmeseń, órem qap! «Altyn, altyn, altynsyń, altyn túbi — salqynsyń, kúmis, kúmis, kúmissiń, kúmis túbi — zymyssyń» deıtin shyndyq bar-dy. Sen shyndyqty aıaqqa bastyń, jalǵan isti jalaý ettiń. Zalymdyqtyń joly — ólim! Sary altynyń sary shaıan bo- lyp shaǵar seni, aq kúmisiń aq jylan bolyp oralar, býyndyryp óltirer seni...» deıdi bir adam oǵan.

Keshe ǵana ózine ystyq, qumarly, pármendi altyn myrza, kere- metti kúmis tóre, saýdagerge salqyn da sýyq kórindi. Halyqty qoǵadaı japyryp, sýdaı sapyrǵan azýly ajdaha saýdager bir mezette basynan baǵy taıyp, qanat, quıryǵy kesilip qalǵanyna shashyn julyp, barmaǵyn tistep ókinedi. Oıbaı salyp, ókiredi.

Ol ornynan táltirektep turyp, esigin ashyp:

— Eı, halaıyq! Barlyq altynymdy alyńdar da, bir qasyq astyq berińder! — deıdi.

Eshkim sózin tyńdamaıdy.

Erteńine esigin taǵy ashyp:

— Eı, halaıyq! Barlyq altynymdy alyńdar da, bir dorba astyq berińder! — deıdi.

Eshkim qulaq ta salmaıdy.

Úshinshi kúni esigin ashyp:

— Eı, halaıyq! Barlyq altynymdy alyńdar da, bir tabaq astyq, bir tilim nan berińder! — deıdi.

Buǵan da eshkim qulaq aspaıdy.

Sóıtip, altyn, kúmis as bolmaı, aqyry ashtan ólip bara jatyp, saraıynyń mańdaıshasyna: «Jalǵandy shyndyq jeńedi eken. Halyq qaharyna urynǵan óledi eken. Arpa, bıdaı — as eken. Altyn, kúmis — tas eken» dep jazyp ketipti.

---