InfoHub Logo

Arterıalyk gıpertenzıa (AG) - arterıalyq qan qysymynyń merzimdik nemese turakty joǵarylaýy. Gıpertonıalyq aýrý - álemdegi eń keń taralǵan  aýrýlardyń biri. Arterıalyq qysymnyń joǵarylaý sebebi kúrdeli jáne áralýan. Qazirgi kezde bul syrqattyń sebebin dál anyqtaý qıyn. Árıne, gıpertonıalyq aýrýdyń damý mehanızminde adamnyń júıke júıesiniń jaǵdaıy mańyzdy ról atqarady. Sonymen qatar, arterıalyq qysymdy joǵarylatatyn basqa da ilespeli aýrýlar bolady, mysaly, pıelonefrıt, endokrındik júıe aýrýlary, tamyrdyń týa bitken erekshelikteri jáne t.b. Shamamen ár tórtinshi eresek adamda arterıalyq qan qysymy joǵary, sonymen qatar negizgi qaýip faktorlary - júrek jáne búırek aýrýlary, ınsýlt pen júrek kemistigi jıi. Joǵary qan qysymy óte qaýipti, sebebi onyń aldyn ala seziletin belgileri bolmaıdy. Bir jaqsysy, siz únemi ólshep otyrý arqyly qan qysymyńyzdyń qandaı ekendigin bile alasyz. Eger qan qysymyńyz joǵary bolsa, siz ony tómendetý úshin sharalar qoldana alasyz. Eger qan qysymyńyz qalypty bolsa, ony sol deńgeıde qalaı ustap túrý qajettigin bilgen jón.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetteri boıynsha, arterıalyq qysymnyń qaýipsiz deńgeıi keminde 140/90 mm s.b., al qantty dıabetpen aýyratyndar úshin keminde - 130/80 mm s.b. Arterıalyq gıpertenzıa kóp jyldarǵa sozylǵan jaǵdaıda adam aǵzasy birtindep joǵary arterıalyq  qysymǵa beıimdeledi, alaıda joǵarylaǵan qysym tamyrlarǵa jáne olarmen qýattanatyn aǵzalarǵa - mı, júrek, búırekke patologıalyq áser etedi. Uzaqqa sozylǵan  arterıalyq qysym joǵaryda keltirilgen patologıalyq úrdister (tipti shaǵymdardyń bolmaýy jaǵdaıynda da) ınsýltqa, júrektiń ıshemıalyq aýrýyna (stenokardıa), mıokard ınfarktisine, júrek jáne búırek shamasyzdyǵyna ákelýi múmkin. Arterıalyq qysymnyń joǵarylaýy kezinde asa jıi bolatyn belgilerdiń biri - bastyń aýrýy. Bul  jaǵdaıda adam dárigerge qaralýǵa májbúr. Alaıda osy belgi únemi arterıalyq qysymnyń joǵarylaýynyń  belgisi bola bermeıdi, keıde bastyń aýyrmaýy da múmkin. Gıpertonıalyq aýrýdyń birneshe kezende júretini bar. Aýrýdyń damýynyń erte kezeńinde arterıalyq qysym, ádette, turaqsyz túrde joǵarylaıdy jáne tynyǵý kezinde, stress jaǵdaılaryn joıý jáne t.b. kezinde  óz betinshe kalypqa kelýi múmkin. Budan  ári damyǵan kezde arterıalyq qysym tek qana dárilik preparattardyń áserimen ǵana qalypqa keledi. Osy kezeńde aýrý órshý (krızdermen) jáne jaqsarý kezeńderiniń tolqyn tárizdi aǵymymen sıpattalady. Krızder syrqat adam úshin qaýipti, sondyqtan mundaı jaǵdaıda ony dáriger mindetti túrde baqylaýy tıis. Dárilik preparattardy únemi qabyldaý, arterıalyq qysymdy qadaǵalaý jaǵdaıynda emdelýshilerdiń kóp jaǵdaıda ınsýlt, mıokard ınfarktisi, ekpeniń isinýi jáne t.b. sıaqty qaýipti asqynýlardyń aldyn alýǵa bolady. Arterıalyq qysymdy ólshemeı, aýrýdy anyqtaý múmkin emes!

ALDYN ALÝ SHARALARY: adam arterıalyq qysymdy hal-jaǵdaıy nasharlaǵanda ǵana emes, sondaı-aq shaǵymdar bolmaǵan jaǵdaıda da turaqty ólsheýi qajet. Bul arterıalyq ıpertenzıany ýaqytyly anyqtaýdyń dáleldi tásili bolyp tabylady. Profılaktıka máselesi Qazaqstan Respýblıkasynyń densaýlyq saqtaý salasyn damytýdyń 2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Salamatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasynda kórinis tapqan. Qan aınalym júıesi aýrýlaryn, sonyń ishinde arterıalyq gıpertenzıany anyqtaý boıynsha. Ulttyq skrınıngtik zertteýler júrgizilýde. Sol sebepti árbir azamat turǵylyqty mekenjaıy boıynsha emhanada tekseristen ótýi tıis,eger arterıalyq gıpertenzıa dıagnozy anyqtalsa, dıspanserlik esepke turýy qajet. Aldyn alýdyń basty maqsaty – arterıalyq gıpertenzıanyń qaýip faktorlarynyń áserin joıý. Aldyn alý sharalaryna mynalar jatady:

- artyq salmaqtan arylý (artyq salmaqtyń  4-5 kg tomendeýi AQ-nyń 5 mm s.b. temendeýine alyp keletindigin bilý mańyzdy)

- táýligine 5-6 gramnan artyq tuz tutynbaý;

- kóbirek qımyldaý (júıeli ortasha jáne báseń júktemeler AQ deńgeıin turaqty tómendetedi);

- stress jaǵdaılarynan aýlaq bolý (stress  jaǵdaılarynda qanaǵymǵa kortızol  jáne adrenalın laqtyrylady, olar qalypty arterıalyq qysymdy arttyryp, aǵzany qaýipke toıtarys berýge daıyndaıdy);

- shylym shegýden bas tartý (temeki shegý aterosklerozdyń jyldam jáne erte damýyna sebepshi, temeki tútinindegi nıkotın tamyr qabyrǵalaryn  zaqymdaıdy jáne tamyrlarda túıinderdiń paıda  bolýyna yqpal etedi). Nátıjesinde júrektiń jáne bas mıynyń arterıalary biteledi, bul mıokard  ınfarktisine jáne ınsýltka alyp keledi;

- sergitetin ishimdikter men alkogólden aýlaq  bolý. Arterıalyq qysym tynyshtyq qalpynda, uıqy  kezinde tómendeıdi, tańerteńgilik, qobaljý, dene júktemeleri jáne baska júktemeler kezinde, sondaı- aq shylym tartý jáne alkogóldi ishimdikterdi  qabyldaǵanda   artady. Arterıalyq gıpertenzıanyń aldyn  alý ár adamnyń óz qolynda

N. Ábdiqalıuly,

medısına gylymynys  doktory, profesor

---