InfoHub Logo

(Qazaq tilin mekemelerde júrgizý týraly)

Qazaqstannyń gýbernıalyq ám ýezik keńes komıtetteriniń tóraǵalaryna.

Qazaqstannyń mekemelerinde qazaq tilin júrgizýge ekpindep kirisip jatyrmyz. Biraq bul isti kóńildegideı qylyp, tez bitirip tastaýǵa bolmaıdy. «Qazaq tilin júrgizý kerek...» dep, qur buıryq jazyp qana qoıýmen is bitpeıdi. Bul isti júrgizý jolynda kóp bóget bar.

Keı qyzmettegi adamdar syrtynan: «Ia, ábden qazaq tilin kirgizý kerek...» — dese de, bul iske shyndap kúsh jumsamaıdy.

Keı qyzmettegi adam «qazaq tilin júrgizýge ne qylyp jatyrsyń?» — deseń, «aqsha kerek, aqsha...» — deıdi.

Al keıbir qyzmettegi adamǵa: «qazaq tilin nege kirgizbeısiń?» — deseń:

— Qazaqsha ám oryssha jazýdy jaqsy biletin kisi bolsa eken, sonda qazaq tilin kirgizer edik.

— Men qazaq tilin kirgizýge qumar-aqpyn, biraq is biletin qazaq joq, bir is biletin qazaq taýyp berseńshi... —deıdi. Qysqasy, syltaýdyń sany joq. Sóılese ketseń, qyzmet basqaryp otyrǵan adamdardyń, mekemeni bılep otyrǵan adamdardyń eshbiri qazaq tilin mekemege kirgizbeımin deıtini joq.

Biraq bir azǵantaı jerlerde ǵana bolmasa, qazaq tili áli de qazaqtyń óz aýzynda. Keı jerlerde qazaq tilin keńsege kirgizbek túgil, qazaq azamaty aýzyn ashatyn emes.

Til — jumylǵan aýyzdyń ishinde.

Ras, shynynda bul istiń ózi ońaı da emes.

Biraq qazirgi Qazaqstanda árbir mekemede qyzmet qylyp júrgen azamattar ám qyzmetten tys adamdar jalpy jumyla bul iske kirisse, burynǵy patshalardyń zamandarynan beri jumylǵan aýyzda býylyp kelgen qazaq tili Keńes mekemesine kirýi haq.

Jalpy jiger kerek, jalpy ynta kerek.

Komýnıs partıasy ám Keńes úkimeti azamattardy osyǵan shaqyryp otyr.

Bizdiń qazaq komýnıseriniń keıbireýleri qazaq tili týraly qatty kirisýge: «bireý ultshyl dep aıtady...» — dep, boı tartady. Biraq ol qýlyq, bul komýnıstik qylyq emes, ol jaramsaqtyq, jaǵympazdyq, Komýnıs partıasynyń Ortalyq Komıteti bul týraly soqyrǵa taıaq ustatqandaı aıdan ashyq aıtyp otyr.

Sol tárizdi bul is kóp bógetterge, kóp kesirlerge ushyrap otyr da, onyń bireýi mynaý:

Keıbir sasyq, jalmaýyz demagog ózin «jaqsy komýnıs eken» dep aıtsyn dep, qazaq tilin kirgizemin dep júrgen belsendi adamdardy: «anaý ultshyl», «mynaý ultshyl» der. Biraq ondaı sasyq demagogtar Komýnıs partıasynyń Ortalyq Komıtetin «ultshyl» dep aıta almas. Olardyń maqsaty belgili.

Endi meniń sizderden suraıtynym mynaý:

Ár gýbernıadaǵy, ár uıadaǵy qazaqsha, oryssha jazý biletin adamdardyń tez esebin alyńyzdar. Ám qandaı adam qandaı qyzmetke jaraıtynyn anyqtańyzdar. Jáne olardyń árqaısysynyń jasy neshede, bilimi qansha ekenin anyqtańyzdar.

Qazaq tilin shyndap keńsege kirgizý retinde 3 — 4 myń qazaqsha jazýdy jaqsy biletin, keńse isterin táýir biletin ám oryssha biletin adamdar kerek. Tez, shyndap izdese bular tabylady. Biraq sonsha adam tabylǵansha qazaq tilin keńse isterine kirgizý jumysyn toqtatyp qoımaı, ústi-ústine isteı berý kerek.

Joǵarǵy qazaqsha, oryssha jazý biletin adamdardyń tıisti anyqtamalary men tizimderin munda bizge jiberińizder.

Bulardyń ishinen eń aldymen jastardy qyzmetke salý kerek. Óıtkeni Nıkolaıdyń zamanynda otarshyldyqqa boısunyp qalǵandardyń kóbi oryssha jazýdy jaqsy bilse de, qazaqshany bilmeıdi. Mine, osyǵan tyǵyz kirisýlerińizdi ótinemin.

Qazaq tilin sizder tómennen joǵary qaraı júrgizińizder. Biz joǵarydan tómen qaraı júrgizeıik.

Mine, sonda ǵana qazaq kedeıleri óz tilinde jazylǵan buıryq jarlyq, dekret, zakonderdi, jobalardy, nusqalardy ıakı tyńdap, ózi muńyn óz tilinde aıtyp, qatarǵa kire alady!

İsterińizdi kútemin

Joldastaryń Sáken.

17.03.1929 jyl

---