InfoHub Logo

Pres - konferensıa sabaǵynyń jospary
1. Armysyzdar, qonaqtar, ustazdar men stýdentter! Pres - konferensıa sabaǵymyzǵa qosh keldińizder! Búgingi kóterilgeli, talqylaǵaly otyrǵan taqyrybymyz: «Áýezov shyǵarmashylyǵy». Onyń ishinde «Abaı joly» roman – epopeıasy, «Eńlik - Kebek» jáne «Qaragóz» pesalaryna tereńirek toqtalamyz.

2. (Vıdeo 2: 24 mın Áýezov týraly)
3. «Muhtar Áýezov - qazaq jeriniń uly jazýshysy, akademık - ǵalymy, ol ádebıettiń túrli janrlaryn keremet damyta bilgen kemeńger tulǵa. Pákistandyqtar Áýezovti oıshyl, ǵalym, ıntellektýal retinde qurmet tutady. Ol óz halqynyń múddelerin taza da shynaıy kórsete bilgen jan» - dep Pákistandyq qaıratker Fahar Zaman aıtqandaı Áýezovti tanyǵan, Áýezov «Abaı joly» arqyly qazaqty tanyǵan ǵalymdar pikirine qulaq túreıik:

1. Meniń basqa elderge aparatyn, ózge halyqtardyń tabaldyryǵynan attaıtyn eki qasıetti tumarym bar. Olar – «Manas» pen Muhtar Áýezov. Menen qazaq pen qyrǵyz, sender kimsińder dep suraǵanda, men «Manas» pen Muhtar Áýezov týraly aıtamyn. Ekeýi de bizdiń halyqtarymyzdyń rámizi, maqtanyshy.
Shyńǵys Aıtmatov, Qyrǵyzstan

2. Áýezov – qazaqtyń uly jazýshysy, birinshi qazaq dramatýrgy, tamasha aýdarmashy, kórnekti ǵalym. Ol qazaq ádebıetiniń, óneriniń, ǵylymynyń damýyna úlken úles qosty jáne qazaq halqyn búkil álemge pash etti. Qazaq mádenıeti, qazaqtyń uly aqyny Abaı, jazýshysy Muhtar Áýezov jáne onyń «Abaı joly» romany - birtektes egiz uǵymdar, olar birin - biri jalǵastyrady.
Alı Abbas Chınar, Túrkıa

3.... Eger Gete men Geıne, Zegers pen Bredel alys Qazaqstannan ekinshi ádebı otanyn tapsa, al M. Áýezov «Tań aldynda» romany arqyly bizdiń jerimizge ózi úshin berik kıiz úı tikti.
Erıh Múller, Germanıa

4. Abaı – qazaq halqynyń uly aqyny, Shákárim - onyń baýyry jáne izbasary, al Muhtar - abaıtanýdyń negizin qalaýshy. Osy úsh alyp qazaq halqynyń maqtanyshy men abyroıy.
Sý Chjoý Sún, Qytaı

5. Epıkalyq «Abaı» romany, meniń pikirim boıynsha, - jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy tamasha romandardyń biri. Qat - qabat beıneler men oılarǵa toly osy shyǵarma oqyrmandy bizden alys zamandarǵa jeteleıdi
Lýı Aragon, Fransıa

3. Áýezov týraly stýdentterimizdiń arasynan baıandama daıyndaǵany bar eken. 12 EA tobynyń stýdenti ____________________. (slaıd 1 Áýezov týraly)
Muhtar Omarhanuly Áýezov 1897 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdanynda dúnıege kelgen. Ákesi Omarhan men atasy Áýez saýatty adamdar bolǵan. Qabiletti jas Muhtar sóz óneri dástúrine baı ortada ósken. Alty jasynda atasynyń úıretýimen Abaıdyń óleńderin jattap, ony uly Abaıdyń ózine aıtyp bergen. Ol jaqta uzatylǵan qyzǵa jasaý retinde Abaı óleńderin kóshirip beretin dástúr bolǵan. Muhtar atasy Áýezdiń qolynda ósti. Áýez – Shyǵys ádebıetinen habardar kózi ashyq adam. Atasy Áýez ben ájesi Dinasyl Muhtardy «Qońyr» dep ataǵan. Keıin Muhtar muny búrkenshik at etti. Ol Lenıngradta oqyp bilim alǵan tuńǵysh qazaq stýdentteriniń biri edi. Áýezov shyǵarmalary qamtyǵan geografıalyq aımaq óte kólemdi. Onda qazaqtyń qalasy, dalasy, soltústigi,, ońtústigi, batysy, shyǵysy – túgel. M. Áýezov Amerıka, Indıa, Japonıada boldy. M. Áýezov qazaqtyń kıiz úıinen shyǵyp, HH ǵasyr sıvılızasıa bıigine kóterildi. Ol qazaqtyń psıhologıasyn, ádet - ǵurpyn, salt - sanasyn, kúlli ómirin Reseıge, Anglıaǵa, Fransıaǵa, álemniń tórt buryshyna tanystyrdy.
Áýezov shyǵarmashylyǵy
Áýezov qara sóz sheberi: Jıyrma jasynda «Eńlik - Kebek» tragedıasyn jazǵannan keıin on shaqty jyl ishinde kóptegen áńgime, poves, pesalarymen kózge tústi. Atap aıtaqanda: «Qorǵansyzdyń kúni», «Barymta», «Eskilik kóleńkesinde», «Kókserek», «Qyr» áńgimeleri, «Jetim», «Qarash - qarash oqıǵalary», «Qaraly sulý», «Qıly zaman» sekildi prozalyq shyǵarmalary.
Áýezov aýdarmashy: L. N. Tolstoı, Iý. Vagner, D. Londondy aýdarǵan.
Áýezov kıno áleminde: «Qarash - Qarash oqımǵasy» jáne «Kókserek»
Áýezov Abaıtanýshy: «Abaı týraly aıshyqty oılar», «Abaı týraly jańa kitap», «Abaı óleńderiniń tekstologıasy»
Áýezov pýblısıs: «Adamdyq negizi - áıel» maqalasy, «Qazaqtyń ózgeshe minezderi».
Áýezov dramatýrg: «Abaı» L. Sobolevpen birigip jazǵan, «Eńlik - Kebek», «Qaragóz», «Báıbishe - toqal»t. b
Uzaq jyldarǵa sozylǵan shyǵarmashylyq izdenisterdiń nátıjesinde kúlli álemge uly Abaıdy tanytyp qana qoıǵan joq, qazaq halqy «Abaı joly» arqyly ózin de tereńirek túsinip tanydy. «Abaı jolynsyz» qazaq ádebıetin, halqymyzdyń rýhanı - kórkemdik álemin kózge elestetý múmkin emes» de halyq jazýshysy Ábish Kekilbaev baǵalaǵandaı, tek qazaq halqynyń ǵana emes, kóshpeli túrki jurtynyń ótkeni týraly eń alǵashqy keń aýqymdaǵy shyǵarma.

4. «Abaı joly» romany týraly sóz qozǵaldy. Al sol roman týraly, romandaǵy áleýmettik máseleler jaıly stýdentimiz baıandama oqıdy. 12 EA tobynyń stýdenti Mýratova Gúlaıym.
Armysyzdar! Qazaqty álemge tanytqan Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» roman - epopeıasy – qazaqtyń tuńǵysh epopeıasy. 1 - kitaby 1942, 2 - si 1947, 3 - si 1952, 4 - tomy 1956 j. jaryqqa shyqty. Áýezov óziniń tórt tom «Abaı joly» arqyly búkil dúnıe júzine, qala berdi – óz otandastaryna, kerek deseńiz tipti – qazaqtardyń ózine qazaq degenniń kim ekenin tanytty. Sondyqtan da, «Abaı jolyn» oqyǵan Benjamen Matıp «qazaq netken ǵajaıyp halyq» dep ózin - ózi umyta tańyrqasa, Konstantın Fedın «óziniń qalaı qazaq bop ketkenin bilmeı qalǵan». Sondyqtan da búginde L. N. Tolstoıdy oqymaı orysty, O. Balzakty oqymaı fransýzdy bildim deý qandaı qıyn bolsa, Áýezovti oqymaı qazaqty bildim deý sondaı qıyn. Al endi «Abaı jolyndaǵy» Qamqa men Qodar oqıǵasy týraly myna bir jaıdy aıtqym kelip tur: Jalǵyz balasy qaıtys bolǵan Qodar ata men kelini Qamqa bir úıde turyp jatady, biri balasyn, biri jaryn aza tutyp jatqandy, olarǵa ártúrli jala jabylady. Bıler keńesiniń sheshimi boıynsha ekeýin aldymen túıege baılap, tas atyp, sosyn darǵa asýǵa sheshim qabyldaıdy. Jas Abaı sol oqıǵadan keıin qatty aýyrady. Alaıda tarıhı jaǵynan qarasaq, Qamqa men Qodar oqıǵasy Abaı týmaı jatyp bolǵan. Iaǵnı, Áýezovtyń muny kitapqa engizýi, Qunanbaıdyń mundaı sheshim qabyldaýy halyqty beıbastyqtan alshaqtatý. Sol kezdegi bıler zańy. Qodar men Qamqa ekeýin halyqqa mysal ete otyryp, halyqty jaman joldan taıdyrý, al, jaman arsyz jolǵa túser eken - jazasy bir ǵana azapty ólim.

4. Búgingi jıynǵa belgili Alashtanýshy, Abaıtanýshy, ǵalym aǵamyz Tursyn Jurtbaı qonaq bolyp otyr. Qonaǵymyzǵa sóz berelik. Abaıdy tereńnen zerttep, jastaıynan Abaı óleńderimen sýsyndaǵan aǵamyz Abaı jáne «Abaı joly» jaıynda aıtyp berse.(slaıd 2 Abaı pesasy, T. Jurtbaı, Áýezov, Abaı sýretteri)
Tursyn Jurtbaı: Armysyńdar, balalar! Jastar úshin jap - jaqsy jıyn bolyp jatyr. Abaıdyń «Birińdi qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos» degenindeı birlesip mynadaı jumys jasap, Abaıdy jurtshylyqqa tanytyp jatyr ekensińder, órkenderiń óse bersin, aınalaıyndar! Men ylǵı júrgen jerimde Abaıdyń myna bir sózin aıtyp júrem, durystap tyńdap, sanalaryńa toqyp alyńdar. Ómiriniń sońǵy kezeńderinde aıtqan sózi:
Bul jasqa kelgenshe jaqsy ótkizdik pe, jaman ótkizdik pe, áıteýir birtalaı ómirimizdi ótkizdik: alystyq, julystyq, aıtystyq, tartystyq - áýreshilikti kóre - kóre keldik. Endi jer ortasy jasqa keldik: qajydyq, jalyqtyq; qylyp júrgen isimizdiń baıansyzyn, baılaýsyzyn kórdik, bári qorshylyq ekenin bildik. Al, endi qalǵan ómirimizdi qaıtip, ne qylyp ótkizemiz? Sony taba almaı ózim de qaıranmyn.
El baǵý? Joq, elge baǵym joq. Baǵýsyz dertke ushyraıyn degen kisi baqpasa.
Mal baǵý? Joq, baǵa almaımyn. Balalar ózderine kereginshe ózderi baǵar.
Ǵylym baǵý? Joq, ǵylym baǵarǵa da ǵylym sózin sóıleser adam joq. Bilgenińdi kimge úıretersiń, bilmegenińdi kimnen surarsyń?
Sofylyq qylyp, din baǵý? Joq, ol da bolmaıdy, oǵan da tynyshtyq kerek.
Balalardy baǵý? Joq, baǵa almaımyn. Baǵar edim, qalaısha baǵýdyń mánisin de bilmeımin.
Aqyry oıladym: osy oıyma kelgen nárselerdi qaǵazǵa jaza bereıin, aq qaǵaz ben qara sıany ermek qylaıyn, kimde - kim ishinen kerekti sóz tapsa, jazyp alsyn, ıa oqysyn, keregi joq dese, óz sózim ózimdiki dedim de, aqyry osyǵan baıladym, endi munan basqa eshbir jumysym joq.