InfoHub Logo

Qurmetti N...

Bıyl sizben kolhozda kezdesýim meni kóp oılandyrdy. Sizdiń ómirińizde kezdesken ózgeristerge kóz jibere otyryp, men aýyl ıntellıgensıasynyń hal-jaıyna eriksiz kóz jiberdim. Aýyl mádenıeti, aýyl boıyna sińetin jańalyqtar, aýyl ómirinen qýylatyn eskilik dertteri birsypyra jaǵdaıda aýyl ıntellıgentteriniń atymen, solardyń áreketterine, taǵdyryna, isterine baılanysty ma dep oılaımyn.

Menińshe, aýyl ıntellıgensıasy (muǵalimder, dárigerler, agronomdar, kolhoz bastyqtary, partıa uıymdastyrýshylary taǵy basqalar) jańa turmystyń, mádenıettiń aýyldaǵy uıtqysy. Aýyl ómirine kirer jańalyq jańa salt, jańa dástúrler osy bir sizder, ıntellıgentter, arqyly oryn teýip, sizderdiń qarym-qatynastaryńyz arqyly, úı-túzdegi úlgilerińiz arqyly qalyń kópshilikke birte-birte sińe bermek. Myńdaǵan jyldar halqymyzdyń boıyna sińip qalǵan eskilik salttary, keıbir jaman ádetter ózinen-ózi joıyla qalar deý — boıǵa jabysqan jaraǵa em izdemeı, asqyndyrý bolar edi.

Talaı adamdarymyzdyń tolyp jatqan jaqsy qasıetterimen qatar eski ómirdiń, qatal turmys jaǵdaılarynyń saldarynan boıyna sińip ketken kóptegen eleýli kemshilikteri de bar ǵoı. Kózge túsetin sol óreskel minezder, odaǵaı ádetter áli kúnge aýyl boıynan arylmaı keledi, arylmaýy bylaı tursyn, birqatar jaǵdaılarda siresip, shegelenip qalǵanǵa uqsaıdy. Munyń sebebi ne? «Ádet — ádet emes, jón — ádet» deıtin mátel qaıda? Jańa ádetpen, jańa salt aýylda nege oryn teppeıdi, nege baýramaıdy, buǵan kim kináli?

Menińshe, aldymen aýyl ıntellıgentteri, sizder, kinálisizder me dep oılaımyn. Joldas N... Ózińiz oılap qarańyzshy! Siz jas shaǵyńyzdan sovet mektebinen tárbıe aldyńyz, pıoner boldyńyz, odan komsomolǵa kirdińiz, onjyldyqty bitirip, ınstıtýtqa tústińiz. Osy uzaq jyldar ishinde sizdiń boıyńyzǵa tek qana jańa — sovettik tárbıe sińdi, siz únemi mádenıetke jattyǵyp, óner, bilimmen qarýlandyńyz. Sizdi partıa eskiliktiń zıandy qaldyqtarymen kúresýge baýlydy.

Siz joǵary bilim alyp, oqyǵan azamat boldyńyz, mine ózińiz shyqqan aýylǵa keldińiz. Qyzmet isteı bastadyńyz, aýylda sizge oqyǵan azamat dep qaraıdy. Siz úılendińiz. Mine, aýyl ómirinde endi bir jańa semá, jańa salt, jańa mádenıetti úı paıda boldy. Sizdiń júris-turysyńyzǵa elikteýshiler az emes. Keıbir áıelder sizdiń úı ishinen úlgi kórgisi keledi, bul óte oryndy tilekter...

Mine, men sizdiń úıde otyrmyn, osy mınýtte meniń kóz aldyma jańa dástúrli, eńsesi kóterińki oqyǵan azamattyq úı turmysy emes, áldebir eski zaman men jańa ómirdiń nashar da budan qosyndysy elesteıdi, ne ǵajap?! Eski zamannyń oǵash ta taǵy, nadan tárbıesin kórgen, osy kúnge deıin eskilik kóleńkesinde qalǵan óz ákeńiz ben shesheńizge eshbir jańalyq ákelmegen tárizdisiz. Olardy basqan shańnan silkip, eski tozańnan aryltyp, jýyp tazartýdyń ornyna siz ózińiz eskirip bara jatqandaısyz. Sizdiń jańa kıimińizge tozań myqtap otyrǵan tárizdi. Meniń osy sózim shym júregimnen shyǵyp otyrǵan, sizdi aıaǵan, jaqsy kórip otyrǵan júrekten týǵan sózder. Onyń shyndyǵyn óz úı ishińizge kóz jiberseńiz, ózińizdi qorshaǵan sol bir ómirden árirekteý ketip, syn kózben qarasańyz ózińiz de ońaı-aq bilesiz. Áne, tórde sáki ústinde óziniń eski ornynda ákeńiz ben shesheńiz jatyr. Baıaǵy eski jaı, eski oryn. Oqyǵan siz solardan oza alǵan joqsyz. Sizdiń úı etti (keıbireýler besbarmaq desedi) qolmen jeıdi. Siz aqsaqal qolynan et asaısyz, buny ne deımiz? Atam zamandaǵy dóńgelek stol, atam zamandaǵy eski tabaq. Instıtýt bitirgensiz, sizdiń jańa semá osy bir eski oryndy baıaǵysha qorshap, qoldy tabaqqa baıaǵysha suǵady. «Jańalyq» degende bul úıge kirgen jalǵyz krovat. Ana tereze túbinde turǵan shıbut stol, onyń ústindegi on shaqty kitaptar, gazetter. Osydan basqa, sizdiń turmysyńyzda eski aýyl ómirinen ne aıyrma bar? Árıne, bir aıyrma bar. Ol — sizdiń, oqyǵan azamat bolýyńyz. Bilimnen habarlaryńyz barlyǵy, biraq budan paıda ne? Óz boıyńyzdaǵy bilim jaryǵy, óz úıińizge de sáýlesin túsirmegen, siz tek qana tamaq tabýdyń, kıim kıýdiń jolyna túskensiz. Ózińizdiń tikeleı eńbekaqy alyp otyrǵan mindetti qyzmetińizdi atqarǵannan basqa, sizdiń aýyl ómirine qatynasyńyz joq. Siz aýyldan, aýyl adamdarynan, aýyl turmysynan qol úzgensiz. Baıqap qarańyzshy, úı ishindegi kitaptaryńyz da óz mamandyǵyńyzdyń tóńireginde ǵoı, marksızm-lenınızm klasıkteriniń birer eńbegi bar. Tolstoıdyń bir kitaby bar, basqa kórkem ádebıet kitaptary sizdiń. úıden oryn teppegen. Sizdiń qyzmetten bos ýaqyttaryńyz bolymsyz nárselerge, jaman ádetterge áýestikpen ótetin tárizdi. Siz sol bir bos shaqtaryńyzdy qoǵamǵa paıdaly, aýyl ómirine áldeqandaı jańalyq ákeletin jaılarǵa arnasańyz qandaı jaqsy bolar edi! Óz qolyńyzda otyrǵan áke-shesheńizge kóz jiberińizshi! Olardyń ne syrt kórinisinde, ne ishki sezim dúnıesinde buryndy qalpynan bir de bir ózgerisi joq qoı. Qaıta óz syrtyńyz júdep bara jatqan tárizdi. Sizdiń úıdiń mańynda da monsha, ne ájetke barar oryn joq. Bir sózben aıtqanda siz ózińizdiń aýylda komýnıstik jańa ómir qurýshylardyń biri ekendigińizdi múlde esten shyǵaryp jibergensiz. Sóıtip, jabaıy, óz qyzmetin adal atqarǵannan basqaǵa kóńil aýdarmaıtyn eski zamannyń tuıyq mamandaryna uqsap ketkensiz.

Sizder, sovet oqyǵandary; aýyldaǵy muǵalimder, agronomdar, partıa uıymdastyrýshylary, kolhoz bastyqtary, aýylda komýnıstik jańa salt, jańa dástúr qurýshylar emessizder me! Sol uly mindetterińizdi bir mınýt ta esten shyǵarýǵa bolmaıdy ǵoı. Sizder qaladan aýylǵa jańalyq ala baratyn, sol jańalyqty arymaı, talmaı kúp saıyn, saǵat saıyn aýyl turmysyna, aýyl ómirine sińire beretin jańa kúsh, partıanyń, úkimettiń senimdi ókilderisizder. Eski ádetke, eski jırenishti salttarǵa qarsy shyǵý, onymen kúresý — sózben emes, ispen bolmaq. Sizderdiń úılerińiz, úı turmystaryńyz, ózderińizdiń semálaryńyzdyń ádet, dástúrleri aýyl ishinde, aýyl mádenıetiniń kóterilýine úlgi bolmaq. Sondyqtan sizderdiń úılerińizde de, semálaryńyz ben óz boılaryńyzda da eskilikke eshbir oryn qalmaýǵa tıis.

Aýyl ıntellıgentteri yntymaqpen, birlikpen qolǵa alsa, eskiliktiń árbir zıandy qaldyqtaryna qarsy toqtaýsyz kúres júrgizse, aýyl mádenıeti áldeqashan kóterilgen bolar edi, aýyl ómirinen eskilik qaldyqtary joıylyp, eski salttardan arshylǵan bolar edi...

Qurmetti N... Eger siz syqyldy oqyǵan adamdar aýylda az bolsa, men de bul hatty jazbaǵan bolar edim. Osy hatymdy oqyǵannan keıin: «Munysy nesi, men sekildiler el ishinde kóp qoı»,— dep maǵan renjýińiz aqıqat. Meniń bul hatym sizdiń soqa qara basyńyzdan góri, sol bir óz eńselerin ózderi túsirip alǵan oqyǵandarǵa arnalyp otyr. Men bul hatty olardy aıyptaý jolymen jazyp otyrǵanym joq. Eńseńdi kóter, óz mindetińniń dárejesinde bol, sovet ıntellıgenti degen ardaqty atty aqta! Aýyl mádenıetin joǵary kóter! Aýyl ómirindegi eskiliktiń barlyq qaldyqtaryna óz úıińniń ishinen bastap, qarsy kúres ash! — demekpin. Sóıtip, partıanyń, úkimettiń aýyldaǵy súıenishi senimdi úgitshileri, jańa turmys ornatýshylary degen qurmetti esimge isińmen jaýap ber! — demekpin.

Eger artyq ketken jerim bolsa kórsetersizder, ony men de qarsy almaqpyn. Jany ashyǵan adamnyń dostyq júrekten aıtar sózi qatty bolmaq. Sondyqtan meniń bul hatymdy joldastyqpen, dostyqpen qarsy alyp, iske kiriser dep senemin.

Joldastyq sálemmen Jumaǵalı SAIN.

---