InfoHub Logo

...Taǵy da tań atty. Ol búgin de aýyryp jatyr. Qozǵalsa, basy dyńyldap qoıa beredi. Qantalap ketken kózin ashty, bólmeniń jaryǵynan ba, álde mynadaı kúıge túskeninen jasqandy ma, qaıta jumyp aldy. Búk túsip jatqan kúıi, kózi ilinip ketti... Uıyqtasa boldy, osydan eki jyl buryn kólge ertip baryp joǵaltyp kelgen qyzyn túsinde kóredi. Ústinde sary-ala kóılegi bar, usaq tas tizip, aýlada oınap otyr. Qyzynyń janyna jaqyndaı bergende oıanyp ketti. Únemi osylaı. Keýdesine óksik pen ókinish tyǵylyp, alqymynan alyp, tunshyqtyryp barady. Sál qyzyp alsa boldy kól jaǵalap ketetini de sodan. Qyzynyń denesin sýdan alyp shyqqan sátter jadyna ábden jazylyp qalǵan. «Janym-aý, seniń sýǵa túsip bara jatqanyńdy qalaı ǵana baıqamaı qaldym!..», — dep temir tósekti bes-alty ret judyryqtap baryp toqtady…

Sol jatqannan, eki kóziniń etegi isip, tús aýa bir-aq turdy. Úıden shyǵyp kele jatyr edi, kireberiste kelinshegi qarsy shyqty. Ol buny adamdar qatarynan sol qaıǵy jamyltqan kúni-aq shyǵaryp tastaǵan. Kórmegensip, qaǵyp-soǵyp ótip ketti. Shańyraqtyń berekesi ketip, ashshy sýsyn osy dastarhannyń dástúrli taǵamyndaı bolyp alǵan.

Uly ekinshi synypta oqyp júr. Onyń ne oqyp, ne úırenip, tipti ne kıip júrgenin oılaıtyn jan joq. Kenjetaıyn joǵaltqannan-aq kelinsheginiń júregi aýyratyndy shyǵardy. Aptalap, keıin aılap aýrýhanada jatatyn boldy. Biri jar, biri kúıeý bolyp, aqylǵa kelip áńgimelesken emes, ókinish órti óshpeı, ókpeleri basylmaı-aq qoıdy. Eki kúnniń birinde naýqas áıeli aqyry tósekke tańyldy. Kúnnen-kúnge júdep, qusadan jamaǵan dertiniń qurdymyna batyp bara jatty. Kóp uzamaı bul shańyraqta taǵy bir janaza oqyldy…

Áıelsiz úı qańyrap, bala men áke naǵyz jetimniń kúıin endi keshti. Dál osy sátterde ashshy sýsyn — taptyrmas syrlas bolyp alǵan. Ol tipti, shólmekti qushaqtap uıyqtaıtyn kúıge tústi... Alakóleńkede oıandy. Shól qysyp barady. «Qaınar, sý ákep bershi!..» dep daýysy qarlyǵa shyqty. Synyq kese toly sýyq sýdy usyna bergen uly: «Biz... ne boldyq, áke?» dedi. Jasyp qalǵan janary jasqa tolyp, ákesine qaraı almaı teris aınalyp ketti. Buryn-sońdy mundaı suraq qoımaıtyn ulynyń ósip qalǵanyn sol sátte túsindi. Ár jerinen setineı shirip úgilgen perdeniń shetin ustap, týlaq bop ketken kilemniń ústinde turǵan jalańaıaq uly teris qarap únsiz jylady-aı kep!.. Terezeniń aldynda qýrap qalǵan gúldiń topyraǵyn shuqylap turyp «Naǵashy ájem keldi sen uıyqtap jatqanda, meni alyp ketem dedi... barǵym kelmeıdi...»,- dep eńirep jiberdi. Ilenip qalǵan tóseginen súıretile turyp, balasynyń basynan sıpap, qushaǵyna qysyp, uzaq turdy. Osy sátten bastap adam sıaqty ómir súremiz, endi araq ishpeımin dep ishteı ózine ant berip te turdy. Biraq, boıynan ózine bergen sózin oryndaıtyn túıirdeı jiger tabylmaı-aq qoıdy. Ony eki kún ótpesten, malmandaı sý bolyp, kóldiń jaǵasynda jatqan jerinen kórshisi taýyp ákeldi. Ýaqytymen tamaǵyn ishpeı, sabaǵyn da oqymaı júrgen uldy naǵashylary sol kúni óz qoldaryna aldy da ketti. Buǵan deıin ol ulyna qarap, boıyna úmit jınaıtyndaı bolatyn, endi ol kún de joq. Árkimniń jumysyn istep, «júzgramdatyp» ómir súrip jatty. Birde ózinen tórt úı keıin turatyn Petrovskıı degen aqsaqaldyń úıine qora salýǵa shaqyryldy. Sol úıde ózi sıaqty, biraq, qala kórgen Chýpa degen zamandaspen tanysty. Buny túbegeıli qurtqanda, sol Chýpa qurtty. Úıin satyp, qalada jumys istep aqsha tabýǵa shaqyrdy. Úı satý degen — asa qıyn sharýa bolmaı shyqty. Habarlandyrý jarıalaǵany sol edi, aýyl-aımaq arasynda habar jatsyn ba, kórshi aýyldan bir kásipker kelip, júz elý myń teńgesin qolyna sanap berip, saman úıdi buzyp aldy da ketti. Sol kúni áıeli men qyzynyń basyna baryp qonyp, uzaq «sóılesti». Jylady, sosyn kúldi, qaıta jylady… Aqyry ómirdi qaıta bastaımyn dep kesip aıtyp ketti. Qaryzyn tóledi. Aýdanǵa baryp ulyna uıaly telefon, kıim-keshek, qant-kámpıtin alyp, enesiniń úıine keldi. Ótken eki jyl ishinde jatsynyp qalǵan ba, áje men atadan jasqandy ma, uly ashylyp sóılese qoımady. Bala ǵoı, telefon syılaǵanyna qýanyp qaldy. Keshki asty sol úıden iship, ulymen qoshtasyp ketti. Qalaǵa baryp jumys isteımin, sosyn óz qolyma alamyn, endi araqty qoıdym dep ýáde berdi.

Erteńinde Chýpa ekeýi Novosibirden keletin avtobýsty kútip, Pavlodarǵa aparatyn joldyń boıynda turdy. Qaladan alys shyǵyp kórmegen baıǵus, kóńili alyp-ushyp, aldynan áldebir jańa ómir kútip turǵandaı qobaljydy. Al, jol bolsyn dep, dosy ekeýi eriksiz bir-bir staqannan tastap jiberdi…

Qazannyń sońǵy kúnderi bolatyn. Qalaǵa kele salyp, Chýpanyń eski jataqhanada turatyn bir dosyna qonaq boldy. Aldymen tanystyq úshin, keıin syılastyq úshin dep óńeshi qurǵamaı bir apta sol úıde jatty. Biraz kúnnen soń, qaltasynda kók tıyny joq eki kezbe kóshe aralap ketti. Jumysty qaıdan izdesin, nár tatpaǵannan asqazan qýyryp barady. Aldymen tamaqqa aqsha taýyp alaıyq, sosyn jumys izdeımiz dep Chýpa kóregen aqylyn aıtyp, kúnderdi kúnder jetelep, zymyran ýaqyt synaptaı syrǵyp ótip jatty...

Iá, bary osy. Alyp qala onyń basynan sıpaı qoıǵan joq. Qara sýyǵyn ertip kelgen qarashanyń qara túninde, aqymaq basyn urǵylap, óz ómirin ózi qarǵap, qaryny ashyp, bir eski úıdiń jertólesinde jylymshy qubyrdy qushaqtap jylap jatty. Burynǵydaı aqyl aıtyp, jol kórsetip, tapqanyn birge talǵajaý qyp júrgen Chýpa da joǵalyp ketti…
Anda-sanda taǵdyrlastarmen jolyǵyp qalyp, ashshy sýdan urttap qoıyp, ómirge degen nazalaryn, qashan, qalaı shalynǵanyn aıtyp bir jeńildep qalady.

Pavlodar qańtarynyń saqyldaǵan sary aıazy qaryp-aq ketetin. Bazar jaqta qol jaıyp otyryp, úsh júz teńge tapty. Jaqyn mańdaǵy dámhanaǵa bir qora sýyq pen jaǵymsyz ıisti ilestire kirip barǵany sol edi, daıashy qyz keri qýyp shyqty. Júgire basyp, vokzal jaqtaǵy «Vokzal dlá dvoıh» degen dámhanaǵa keldi. Bul jerde azyn-aýlaq aqshaǵa tamaq alsa, qalǵan-qutqan asty salyp beretin Sáýle apaı bar. Óldim, qurydym dep kelgende, sol Sáýle apaıdyń qolynan as iship, aman qalady. Mine, taǵy da qomaǵaılana ystyq kóje iship otyr. Sáýle apaı bolsa, ádettegideı, aqylyn aıtyp jatyr. Aıazdan ábden qaraıyp, kús basqan qolymen appaq, jup-jumsaq nandy qomaǵaılana jep, arasynda basyn ızep-ızep qoıady, sóıleýge shama joq. Endi bir aptadaı ómir súrýge bolady degendeı keıippen dámhanadan bir sómke tamaqty arqalap shyqty. Tońyp qalmaıyn dep, bir jarty satyp aldy da, jertólege tústi. Jalǵyz ózi shólmekti taýysyp bir-aq uıyqtaǵan, oıansa, aıaǵy ashytyp áketip barady. Juqa shalbardan ystyq ótip ketse kerek, oń aıaǵy kúıip qalǵan. Eki-úsh kún tura almaı jatty. Basyna jastanǵan azyǵy taýsylǵanda ǵana aqsańdap dalaǵa shyqty. Ómir súrgisi kelmese de, ashtyqqa shydar emes. Úıdi aınala berip, qoqys jáshigine qoıyp ketti. Alǵash ret. Tapqanyn talǵajaý etip otyryp, aýyl halqyn saǵyndy. Ash, jalańash júrgen kezderinde demeý bolǵan aýyl jigitterin esine alyp, olardy sondaı jaqsy kórip ketti. Aýylǵa qaıtyp ketkisi de keldi. Biraq… Endi úıi de joq, oǵan qosa balasyna bergen ýádesi esine tústi. Synyq aınadan ózine ózi zer sala qarady. Shash pen saqal ósip ketken, kıim alba-julba… Jylaǵysy keldi. Kózden jas shyqpaı óksik qınady kelip. Jylaı almaǵan qandaı qıyn edi dep, qubyrdyń túbinde uıyqtap ketti…

Kún qyzaryp batyp barady. Tabynshynyń daýsy estilgeni sol edi, aýylǵa tabyn kirip, alaqandaı kóshe borpa topyraqtyń shańyna kómilip qaldy. Aınala azan-qazan. Bala shýlap, buzaý móńirep, qyz-kelinshek sıyr saýýǵa kirisken. Tólegen qoı qoranyń esigin jaba bergeni sol edi, kórshisi qoraǵa kirip kelip «Bóten qoı bar ma?» dedi de, jaýap kútpesten bir tusaqtyń sıraǵyna jarmasty. Ekeýi alysa ketti!.. Oıansa, túsi eken. Ózi sıaqty bir qańǵybas bunyń basyna jastaǵan dorbasyn aqtaryp otyr. Dorbany kezbeniń betine laqtyryp jiberip, eńkildep jylaı berdi...

Tolıktiń jaǵdaıy týraly habar aýylǵa da kelip úlgergen. Úıinen dúken ashyp, saýdamen aınalysyp júrgen alypsatardyń biri bazar mańynan kórse kerek. Tolık — Tólegen aǵany men de tanıtynmyn. 200… jyly sol aýyldaǵy mektepke jas maman bop jumysqa ornalastym. Odan beri qansha jyl ótti...

***

201… jyl. Jeltoqsan. Astanadan Pavlodarǵa issaparmen bardym. Tús áleti edi. Áldebir kósheniń boıynda «Ermak» dep atalatyn aıaldamada turmyn. Usqynsyz bir er adam aqsańdaı basyp meniń janymnan ótti. Saqaly keýdesine jetip qalǵan qazaq eken. Shashy baskıimine syımaı, buıralanyp syrtyna shyǵyp ketipti. Aqsaqal deýge kelmes, jasy qyryqtardaǵy adam. Ózi birdeńege qobaljýly, asyǵyp ketip bara jatyp, burylyp sońyna qarap turyp qaldy. Menen bes adymdaı jerde tur. Birdeńe qajet pe degen syńaı tanytyp, sál umsyna qaradym. Ol bolsa, aıaldamada otyrǵan orys jigitke jaqyndady. Aıaǵyna eki túrli etik kıip alǵanyn endi baıqadym. Álgi jigitke qarap, qaltasyn qarmanyp birdeńelerdi aıta bastap edi, ol jaýap qatpastan avtobýsqa minip ketti. Endi burylyp, maǵan qarady. O, toba… Men endi ǵana tanydym. Tólegen aǵa! Aýyldaǵylar onyń ólmestiń kúnin kórip júrgenin aıtýshy edi, osy kúnde tiriler sapynda joq shyǵar dep te oılaǵanmyn. Bar eken, tiri eken. Janaryna qarap turyp, esh arman-ańsary joq, bir kúndik ómir súrip júrgen adamdy ǵana kórdim. Ol aıaldamany aınalyp ketti. Bálkim, adamdardan uıalyp turǵan shyǵar dep, sońynan erdim. Aqsańdap baryp, buryldy. Mine, anyq tanyp turmyn. «Sizge aqsha kerek pe?» dep barynsha meıirimmen qarap edim, «…Jo-o-oq, elý teńgem bar ǵoı…» dep dúkenge jaltaq-jaltaq qarap, qaltasynan qolyn shyǵardy da, «Sony qaltamnan ala almaı turmyn...» dep kúrsindi. Sóıtsem, eki qolyn bileginen kesip tastaǵan eken. Aıaldamada otyrǵan jigitten de qaltasyndaǵy tıynyn alyp berýin ótingenin sonda bir-aq túsindim!.. Jańa ómir bastaımyn degen adam tur aldymda. Janym ashyp ketti. «Aǵa, aýylǵa qaıtsańyzshy…» dedim. «Sol... qaıta almaı júrmin...»- dedi, daýsy dirildep. Kózinen aýylǵa, ulyna degen saǵynyshty baıqamaý múmkin emes edi. Bul kúni bizdiń aýyldyń jaǵdaıy jaqsarǵan, qalaǵa jeke avtobýs qatynaıdy. Men Tólegen aǵaǵa aýylǵa deıin bılet alyp berdim. Arada birer saǵat ótken soń shaǵynavtobýstyń áıneginen ol maǵan qol bulǵamasa da, kúlimdep qarap, qoshtasyp otyrdy. Kim biledi, qanshama qıyndyqty basynan ótkergenin?.. Almaǵaıyp shaqta úmitin úkilep jaqsy ómirge qol jetkizemin dep josparlaǵan jańa ómiri endi bastalatyn shyǵar degen úmitti arqalap men qaldym. Avtobýs vokzal beketinen úlken jolǵa shyǵa solǵa burylyp, aýylǵa qaraı tartty. Jolyń bolsyn, Tolık, Tólegen aǵa!..

Dál osy sátte, Qaınardyń naǵashy jurtyndaǵy eńseli mektepte qońyraý soǵyldy. Oqýshylar asyr salyp oınap, synypty kóshirerdeı, apyr-topyr bolyp jatty. Tek, birinshi qatardyń eń sońǵy partasyndaǵy ul bala, syrtynyń syry kóship, qyna mújigen tastaı tozǵan, eshqashan shyryldamaǵan, bir sátke de sónbegen telefonyn keýdesine qysyp ustap, terezeden dalaǵa jaýtańdap qarap otyrǵan edi…

---