InfoHub Logo

Kórnekti aǵartýshy, aqyn, jýrnalıs, ǵalym, Alashtyń rýhanı kósemi Ahmet Baıtursynuly ádebıettaný, til bilimi, túrkitaný, pedagogıka, fılosofıa, áleýmettaný, mádenıettaný, jýrnalısıka salalary boıynsha mol mura qaldyrdy. Alash arysynyń ǵylymı-shyǵarmashylyq murasynda Abaıdyń alar orny bólek. Abaıdy qazaqtyń bas aqyny dep tanyǵan A.Baıtursynuly uly ustazynyń sózin qashanda ǵıbrat tutqan. Ustaz ben shákirt arasyndaǵy shyǵarmashylyq baılanysty A.Baıtursynulynyń óleńderinen, aýdarmalarynan, eńbekterinen anyq kóre alamyz, oǵan  dálel 1913 jyly jaryqqa shyqqan «Qazaqtyń bas aqyny» degen kósemsózi. Onda Ahań: «Qazaqtyń bas aqyny – Abaı Qunanbaev. Onan asqan burynǵy-sońǵy zamanda qazaq dalasynda biz biletin aqyn bolǵan joq», — dep birden tujyrym aıtady. Árıne, bulaısha baǵa berý úshin Abaıdy jaqsy tanyp, bilý qajettigi bárimizge aıan. 

Biri bilse, biri bile bermes Ahań Abaı týraly qanshama qundy eńbek jazsa da uly aqynmen júzbe-júz kezdese almaǵan. Bul týraly mynadaı derek bar.

Mirjaqyp Dýlatov Abaı shyǵarmalarymen 19 jasynda, 1904 jyldan tanysqan eken. Sol Jaqań óziniń «Abaı» atty kósemsózinde Abaı  óleńderiniń jazbasyn alǵash Ombyǵa barǵanda Ahmet Baıtursynovtan kórgendigin aıtady. Sonda Ahań Abaı týraly bylaı degen eken:  «Estýimshe, Abaı óz óleńinin basylyp shyǵýyn tilemeıdi hám bastyrýǵa ruqsat bermeıdi eken. Kúzde Qarqaraly qalasyna baramyn, sonda ádeıi burylyp Abaıǵa sálem beremin, tanysamyn hám ólenderin bastyrý jaıymen sóılesemin…»

Ókinishke qaraı, Ahańnyń bul oıy oryndalmaıdy. Abaı sol jyly 23 maýsymda dúnıe salady. Ahań Abaımen tanysa almasa da, aqynnyń shyǵarmalarymen jete tanysqan, keıin til týraly jazǵan oqýlyqtaryna keńinen paıdalanǵan. Máselen, Ahmet Baıtursynov «Ádebıet tanytqysh» oqýlyǵyna qajetti  jerlerine mysaldy Abaı óleńderinen kóptep keltirgen. 

Ahmet Baıtursynovtyń  «Jıǵan-tergen»  degen óleńi  Abaıdyń «Segiz aıaǵynyń» jalǵasy, jańa kórinisi ispetti:

Qazaǵym – elim,

Qaıqaıyp beliń.

Synýǵa tur taıanyp,

Talaýda malyń,

Qamaýda janyń,

Ash kózińdi, oıanyp.

Qanǵan joq pa áli uıqyń,

Uıyqtaıtyn bar ne sıqyn !?

Ahmet Baıtursynovtyń eldi birlikke, «bas-basyna túıe aıdaǵan» yryń-kezekke emes, yntymaqqa shaqyrýdy Abaı oılarymen úndesip-aq tur. Abaıdyń tarıhı ornyn, rýhanı bolmysyn qazaq oqyrmandaryna tunǵysh ret tereń túsindirgen «Qazaqtyń bas aqyny» atty kósemsózin Ahmet bylaısha aıaqtaıdy: «Abaıdy qolymyzdan kelgen qadirli jurtqa tanytý úshin munan bylaı keıbir ónegeli, órnekti sózderin gazetke basyp, kópke kórsetpekshimiz». Elimizdiń ádebıeti, mádenıeti men ónerine, ulttyq oılaý men parasat álemine Abaı men Ahmettiń qosqan úlesi orasan zor.

Baınazarova Arýjan

---