InfoHub Logo

Sóılem músheleriniń alǵashqy májilisi «Abaı joly» romanynyń... betinde shaqyryldy.

Munda sheshýshi daýyspen qatynasyp otyrǵandar: Bastaýysh, Baıandaýysh, Tolyqtaýysh, Anyqtaýysh jáne Pysyqtaýysh. Bular májilistiń tolyq pravoly músheleri.

«Qatynasamyz degenderge esik ashyq» dep habarlandyrylǵannan keıin búgingi májiliske gramatıka maıdanynyń ózge salasynda eńbektenip júrgen talaptylardyń da ókilderi kelipti. Sóz taptary atynan San esim, sóılemmen gramatıkalyq baılanystary bolmasa da Qystyrma, Qaratpa, Odaǵaı sózder qatysyp otyr.

Birinshi bolyp, Bastaýysh sóıledi.

— Men Bastaýyshpyn. Sóılemde meniń moınyma ushan - teńiz jaýapkershilik júkteledi. Men sóılemdegi oıdyń ıesimin. Mensiz sóılem basy joq teke tárizdi. «Kim? Ne?» dep suraı kelgen jan bolsa, ataý tulǵada turǵan meni qınalmaı birden taýyp alady. Ras, keıde kózge túspeı jasyrynyp ta qalamyn. Biraq ol meniń kinám emes.

Bastaýysh osy sarynda qyza jelpinip, uzaq sóıledi. Daýsynan burqyrap shań kóterilgendeı boldy.

Ekinshi bolyp Baıandaýysh sóz aldy:

— Báken, tamasha sóıledi, — dep, sózin ol Bastaýyshqa jaǵynýdan bastady.— Bir aýyz artyq sózi bolǵan joq. Al endi men ózim jaıynda aıtaıyn. Men Baıandaýyshpyn. Qyzmetim — sóılemde aıtylǵan oı ıesiniń ıaǵnı Bákeńniń is-qımylyn, kúı - jaǵdaıyn bildirý. Báken jaıyn bilgileri kelgen jurt «Ne istedi? Ne istep jatyr? Ne boldy? Hal -turmysy qalaı?» — dep suraıdy. Osynyn bárine tıisti jaýabyn berip, men tıanaqtaımyn. Báken ekeýmizsiz sóılem basy men aıaǵy joq dene tárizdi. Mine, sondyqtan da bizdi ǵalymdar turlaýly músheler dep ataıdy.

— Lepirip, shalqyp, dandaısyp búl ne ózi! — dep, kenetten Baıandaýyshtyń sózin Pysyqtaýysh bólip jiberdi.— «Men! «Men!» dep, keýde qaǵa sóıleýdi osy qashan qoıasyńdar! Turlaýly múshelerimiz dep, bólektenýdi qashan doǵarasyńdar? Bastaýysh pen Baıandaýysh bizsiz, sóılemniń turlaýsyz múshelerinsiz, sender kúrdeli oıdy bere alasyńdar ma? Bere almaısyńdar. Al men bolsam, Baıandaýysh, senin maǵynańdy aıqyndap, sýretteı túsem. Olaı bolsa, seniń meni nege tanyǵyń kelmeıdi, a!

Pysyqtaýyshtyń shanq - shanq etip, ashynǵan úni paraqtyń arǵy betindegilerge estilip jatty.

Budan keıin Tolyqtaýysh sóz aldy. Ol Pysyqtaýyshqa tıisti:

— Bireýlerdi synaı turyp, óziń nege lepiresiń? Baıandaýyshtyń maǵynasyn aıqyndaıtyn sen ǵana ma ekensiń?! Etistikten bolǵan Baıandaýyshtardy qoldap - jebep, kórkeıtý, ol meniń isim emes pe? Meniń bul eńbegimdi sóılem músheleriniń qaısysy joqqa shyǵara alady?!

Osylaısha gúj - gúj etip, jýan deneli Tolyqtaýysh ol da birqaýym sóıledi.

Manadan beri bir qýaryp, bir qyzaryp qubyla tyńdap otyrǵan Anyqtaýysh sóz aldy:

— Kimniń qandaı kyzmet atqaryp júrgenin, joldastar, ómir kórsetedi. Ómirge, shyndyqqa júginip sóılegen jón. Biz, Anyqtaýyshtar, ózderińizge málim, esim sezderdi anyqtaımyz. Odan basqa da sóz taptarymen baılanysyp, belgisin, syr - sypatyn bildiretin kezderimiz bolady.

Aldyndaǵy sıa saýyttan sıany qylq etkizip jutyp qoıyp, lepirip sóıleı berdi Anyqtaýysh:

— Biz, Anyqtaýshytar, esim sózderdiń ǵana emes, búkil sóılemniń kórkimiz, boıaýymyz. Neler dilmár sheshender bizdi, Anyqtaýyshtardy, tiline tıek etpeı sóz sóılemeıdi. Ómirdegi ádemilik pen sulýlyqtyń, asqaqtyqtyń bir de bireýi bizdersiz sıpattalmaıdy. Jamandyq pen jaýyzdyqtyń neler las boıaýyn da biz keltiremiz... Biz... Biz...

Anyqtaýysh qaqalyp-shashalyp, túr-túsi qup-qý bolyp baryp sezip bitirdi.

— Shirkiniń bósedi - aq eken! — dep, bosaǵa jaqtan Shylaýdyń biri kepke estirte kúbir etti.

Paraq betindegi sózder tyńdaýdan jalyǵyp, qaqyrynyp, jótelip, qozǵalaqtap ketip edi.

— Joldastar, úzilis jasasaq qaıtedi? — dep Qaratpa sóz usynys engizdi.

Eki útirge shyntaqtap, sharshap otyrǵan Qystyrma sóz:

— Úzilis jasaǵan, árıne, durys bolady, — dep qostady.

— Tym bolmasa bes mınýt, — dedi San esim.

Májilisti basqaryp otyrǵan Bastaýysh úzilis jarıalady.

— Ýh! — dedi Odaǵaı Lep belgisine súıenip, ornynan turyp jatyp.

---