InfoHub Logo

1

Almatynyń Paster kóshesimen júre qalsam, osynaý astynǵy qabaty belýardan jerge batqan aǵash úıdi, osynaý bir jaǵyna qaraı qyńyraıyp, qısaıa bastaǵan kóne aǵash qaqpany kórgende, meniń esime Gaýhar túsedi. Sondaǵy bastan keshken ýaqıǵalar tizbektelip kóz aldyma keledi. Júregimde diril paıda bolady.

Biz Gaýharmen dál myna arada kezdesip, tanysqan edik. Ol, áne, apa jerde qaqpaǵa súıenip, bizge kúlimsireı qarap turǵan. Jup - jumyr ýyz moınynda kún nuryna shaǵylyp, jalt -jult etken usaq shynjyr baýly ásem medalón.

Bári: kóshe de, úı de, túbine shirimes úshin tas ornatyp, baǵandardy sol tasqa burandalap bekitken qarakók eski qaqpa da sol sondaǵy qalpy. Tek Gaýhar joq. Bári shyn bolǵanda, Gaýhar ǵana eles...

Men osy aradan árli-berli ótken saıyn Gaýhardyń qarasy jarq ete qalatyndaı - aq qaqpadan ishke elegizip, qarap. ótem. Joq, jarq ete qalmaıdy.

O, Gaýhar, qaıdasyń? Barsyń ba jer betinde? Bar bolsań, nege kezdespeısiń? Joq álde umyttyń ba sen meni? Meniń atymdy júregińmen máńgilikke syzyp tastadyń ba? Jo, joq! Olaı bolýy múmkin emes.

2

Soǵys kezi. 1943 jyl. İske tatyr estıar erkek kindiktiniń bári derlik armıada. Aýylda qatyn-qalash, shal - shabyr, aýrý syrqaýlar qalǵan.

Mezgil jetpeı úzilgen kók jemisteı soǵys bizdi, balalardy erte eseıtti. Ákelerimiz ben aǵalarymyzdyń eńbektegi qańyrap, bosap qalǵan orymdaryna, shamalarymyz kelsin, kelmesin jarbıyn, biz ıe bolýymyzǵa týra keldi. Qazekem bundaıda «ıt joqta shoshqa úredi qoraǵa» deıdi.

Sondaılardyń bireýi myna menmin. Sodan bir ǵana jyl buryn toǵyzynshyny atústi bitirgenime, pedagogıkanyń ıisi mynaý támpish murnyma kirip te shyqpaıtynyna qaramastan, dyrdaı muǵalim atanyp, ózimizdiń aýylda, jeti jyldyq mektepte ana tilinen sabaq berem.

Jaz shyqty. Oqý jyly aıaqtalaıyn dep qaldy. Dırektorymyz kúrk-kúrk jótelgen kóksaý shal adam. Álgi bir kúni:

— Oý, Jánibek, daıyndal. Almatyǵa bir aılyq kýrsqa oqýǵa barasyń, — dedi.

— Qandaı oqý?

— Bilimińdi kóterip qaıtasyń?

— Men ǵana ma baratyn?

— Bizdiń mektepten Jaqan ekeýiń.

Jaqan osynda, ol da muǵalim. Matematıkadan sabaq beredi. Maǵan uqsap ol - daǵy arnaıy pedagogtik oqý ornyn bitirmegen. Maǵan uqsap soǵystyń arqasynda muǵalim bola qalǵan. Ekeýmiz táýir joldaspyz. Aýyldaǵy osy kúni súıkenerge qara tappaı júrgen basy bos qyz - kelinshekterge, keıde birlesip qyryndaıtyn da kezderimiz bolady. Jaqan menen eki -úsh jas úlken. Dene bitimi kesek, jalpaq bet, qalyń erin, jún qabaq, minez-qulqy denesine laıyq doǵaldaý jigit.

Almatyǵa oqýǵa barasyń degen habardy estip men qýandym. Qýanýymnyń birinshi sebebi, ekiniń biri baryp kelip jatqan Almatyny áli kúnge kórmegen janmyn. Kórsem dep, qushtar edim.

Ekinshi qýanǵan sebebim: osy kúni kıim - keshek, shúberek jaǵy aýylda typ – tıpyl. Ońaılyqpen eshteńe tabylmaıdy. Dúkenge azyn – aýlaq birdeńeler ákelinse jeń ushynan jalǵasyp, qoly jetkender bólisip alady. Al basqa jurttyń jan saqtap, abıyr jaýyp otyrǵany alys ta bolsa, Almatynyń arqasy. Bir sharshy bózge deıin el sonaý Almatydan ákeledi.

Qalaǵa baryp kelýshilerdiń aıtýynsha onda «tálkóshke» dsıtin bar. «Tálkóshkede» kıim keshek, dúnıe - múlikten satylmaıtyn zat joq. Bári satylady. Tek qalta toly aqshań bolsyn.

Aýyl adamdary úshin aqsha tabýdyń kázirgi joly mynadaı: qalaǵa bir qap un aparyp satsa, bir qap etip aqshany kúrep alady.

Shamasy kelgender et, maı, tiri qoı aparyp satady. Dúnıe-múlik, kıim - keshekti teń - teń etip, tıep ákeledi.

Ómirimde tuńǵysh ret baraıyn dep otyrǵan qalaǵa meniń de qur qol bara qoımasym belgili. Satyp, pul etetin birdeńelerdi, múmkindigi bolǵansha, men - daǵy qamdap ala barmaqpyn. Sosyn soǵan mynaý sury ketip, jutap júrgen ústi-basymdy biraz bútindep, túzep kaıtsam deımin.

3

Ol kezde bizdiń N. aýdanynan Almatyǵa qazirgideı kisi tasıtyn avtobýs qatynap jatpaıdy. Avtobýs túgil júrip jatqan jolshybaı mashınalardyń ózi az kez. Mine sondyqtan da qalaǵa bir baryp qaıtý, beri bolǵanda, bir top áýreshilik te, ary bolǵanda, esten ketpes azap. Jol júretinder chemodan, qorjyn - keshegin arqalap, birneshe kúp jol tosyp mashına izdep sandalady. Mashına ońaılyqpen tabylmaıdy. Al tabylsa, ádette kýzovy toly árqıly júk bolady. (Úsh júz shaqyrym alysqa bos mashınany saldyratyp kim qýalasyp?)

— Aınalaıyn, Almatyǵa barasyń ba? Ala ketshi? - dep, shofer ataýlynyń sońynda bólek - salaǵyn arqalap, shubap júrgen halyq.

Ne joq bolsa, sol zárý. Ne tapshy bolsa, sonyń quny aspanda. Álgideı birli-jarym tabyla qalǵan mashınalardyń shoferlary, oı bálsingish - aý! Bir degennen durys jaýap bermeıdi. Kúni erteń mınıstr bolǵaly turǵan adamdaı senimen shekesinen qarap sóılesedi:

— Maqul. Ala keteıin, — degen jaýapty estigende, dúnıede senen baqytty jan joq.

Sosyn belgili. Naǵyz arsyz bolmasań, jol aqysyna qansha tóleımin dep, saýdalasyp jatpaısyń. Shofer ne aıtsa, qaltańnan sony sýyryp berýge májbúrsiń.

Biz, Jaqan ekeýmiz, dúnıege, sirá qutty kúni kelsek kerek. Óıtkeni, Almatyǵa qaraı júretin mashına op-ońaı kezige ketti. Anaý-mynaý jaı mashına emes, azynaǵan sý jana benzovoz edi.

Bul benzovoz osyndaǵy MTS - ke qaladan janarmaı alyp kelgen. Endi oınaqtap bos qaıtyp barady. Shoferi omyraýy jún-jún, qýtyńdaǵan jas armán jigit.

— Bizdi qalaǵa ala ketesiz be?

— E, senderdeı ádemi jigitterdi ala ketpeı... Nesheýsińder? Ekeý túgil, on bolsańdar da alyp ketem. Tek eskerterim: kabınadan dámetpeısińder. Kabınany ıemdenip qoıdy. Anaý sısternanyń búkil ústi senderdiń erikterińde.

— Qulap qalmaımyz ba?

— Qulaý, qulamaý ol senderdiń tek ózderińe qatysty másele. Al meniń aıtarym: qulasańdar, qulańdar. Biraq mert bola kórmeńder.

Biz kelistik. Sısternanyń ústine pilge mingendeı qodıyp: bir qyryndap otyryp aldyq. Zat, nárselerimiz qasymyzda. Ózimiz qýlasaq ta solar qulamasyn dep, ózimizden buryn solardyń tileýin tilep, qoltyǵymyzdyń astyna basyp alǵanbyz.

Al kettik! Aıdarymyzdan jel esip, astanaǵa aman-esen kelip jettik.

Bir aılyq bilim kóterý kýrsyna osy joly Jaqannyń da kelýi jáne ol ekeýmiz birge kelýimiz men úshin baqyt edi. Óıtkeni, joǵaryda aıttym, men buryn dala kórmegen janmyn. Qala jaıyp bilmeımin. Munda tanıtyn eshkimim joq.

Al Jaqan buryn bolǵan qalada. Bir emes, birneshe ret bolǵan. Qala jaıyn, maǵan qaraǵanda, azdy-kópti biledi.

Ekinshi biz úshin óte bir mańyzdy jáıt: osynda, Almatyda, Jaqannyń nemere jeńgesi turady. Úıi qalanyń qaq ortasy — Paster kóshesinde. Kók bazarǵa jaqyn. Qaıda baryp túsemiz dep qınalmastan Jaqan ekeýmiz mine osy úıge kelip tústik.

Kýrs bastalýyna áli de bir-eki kún bar. Bul bir-eki kúndi biz bazardaǵy ózimizdiń saýda-sattyq isimizge arnamaqpyz. Men satýǵa dep: bir qap un, bir qoıdyń kepken etin, tórt-bes kılo toń maı alyp kelgem. Osy shamaly dúnıe Jaqanda da bar.

Ústi-basymyzdyń shańyn qaǵyp, jaıǵasyp bolǵannan keıin Jaqan ekeýmiz jaqyn mańdaǵy kók bazarǵa baryp, unnyń maıdyń baǵasy qansha ekenin bilip, barlaý jasap qaıttyq. Sol arada, bazar alanynda, qaptap turǵan esek arbalardyń bireýin erte kelip, endi satatyn nárselerimizdi bazarǵa alyp júrmekshimiz.

Úı ıesi Maıpa jeńgeıdiń ulty tatar. Qazaqsha, oryssha, tatarshany úsh tildi aralastyryp, ózinshe «vınegret» til jasap sóıleıdi. Kúıeýi osy kezde armıada. Aýyldan kelgen bizdiń qala jaǵdaıyna oralymsyz ańqaý túrimizge qarap, ol endi aqyl bere bastady:

— Sender bu nárselerińdi spekýlánttarsha kılolap, gramdap satyp tura almaısyńdar. Ol úshin bek sposobnyı bolysh kerek. Jýlıkter senderdiń selskıı ekenderińdi anadaıdan tanyp biledi. Lýchshe myndaq etińder: alatyn adam tabylsa, nárselerińdi besh - on som arzan baǵaǵa qotaryp, optom birden satyp qutylyńdar. Mine sol tynysh!

Bul aqyl kókeıimizge qona ketti. Óıtkeni, Jaqan da, men de saýda jasap, dánikken jandar emespiz. Nárselerimizdi qalaı satar ekenbiz dep, onsyz da júreksinip, qobaljýda bolatynbyz.

Qalaǵa baryp kelgender neshe túrli úreıli sózder aıtyp keledi: bazar toly ury - qary, jegir. Qaltańdaǵy aqshańdy kózińdi baqyraıtyp turyp, urlap áketedi. Qalaı urlaǵanyn bilmeı, sezbeı qalasyń deıdi. Bul da oıymyzda bar bolatyn.

Sóıtip, mine endi bazardamyz. Satatyn nárselerimizdiń atyn atap, qotara satyp alatyn adam bar ma dep, habarlap úlgergenimizshe, álekedeı jalanǵan birnesheý bizdi qorshap ta aldy.

Men alam!

— Men alam! — dep, birin - biri qaǵa - soǵa kımelep, jalan qaptady.

Qısyq jaǵaly kók jeıde, kepke kıgen, omyraýy ańqıyp, ashylyp ketken qolynda taıaǵy bar aqsaq qazaq:

— Doǵaryńdar! Tarańdar! Bul balalar meniń jerlesterim. Bárin men alam! Ózim alam — dep basqalardy jasqap, qýyp jiberdi.

Aqsaq, sirá, tegin aqsaq bolmaýy kerek. Basqalar jym bop, jaı-jaıyna kete bardy. Bir de bireýi onyń betine qarsy kelmedi. Ákelgen nárselerimizdiń bárin biz soǵan qotaryp berip tyndyq.

4

Sharýamyzdy áýre-sarsańsyz tez tyndyrǵanǵa jáne sátimen tyndyrǵanǵa qýanyp, Jaqan ekeýmiz tanaýlarymyz jelp-jelp etip úıge keldik. Tóc qaltalarymyz áıelderdiń tósindeı tompaıyp shyǵyp ketken. Ol aqsha. Buryn bitip kórmegen pálenbaı myń kep aqsha!

Ózim óz bop munshama mol aqshaǵa tuńǵysh ret ıe bolýym.

(Aqshadan kázir qun ketýi, ol endi jaı ǵana shytyrlaq qaǵaz bolyp qalýy bul basqa másele).

— Qalaı, meniń sovetim durys boldy ma? Optom birden satyp qutyldyńdar ma?

— Sóıttik, Maıra apaı. Alýshy kep eken. Bir aqsaq qazaq bizdi tanıtyn jerles bolyp shyqty. Bárin sol aldy.

— Sur kepka kıgen, palka ustaǵan qazaq pa?

— Iá, sol.

Maıra apaı kúlip jatyr:

— O, zemlák bolmaı quryp qalsyn. Ol jurttyń bárine solaı deıdi. Bárimen zemlák bola ketedi. Senderdiń selskıı ekenderińdi kórip, tanyp tur ǵoı. Ol osyndaǵy nastoıashıı kátta spekýlánttyń biri.

Erteń ataqty «tálkóshke» aralaıtynymyzdy, buıyrtsa biraz bútin - jańa kıimder alyp kıetinimizdi oılap, Jaqan ekeýmiz túnde jóndi uıyqtaı da almaı shyqtyq.

Maıra apaıdyń úıi keń eki bólme. Qolynda bir ǵana kishkene qyzy bar. Sonda da bolsa ol bizden jırendi me, qaıdam, tósekti túnde Jaqan ekeýmizge syrtqa, jan-jaǵy ashyq verandaǵa salyp berdi. Bir táýiri veranda kóshe jaqta emes, aýlanyń ishinde.

— Kázir tún jyly, tońbaısyńdar. Eshkim trogat etmeıdi. Qaıta taza aýada krepko -krepko uıyqtaısyńdar,— degen edi. Biraq olaı bolmady. «Krepko - krepko» uıyqtaýdyń dál búgin onsha reti kelmedi.

Adam jańa orta, jańa jaıda túnegende, keıde osylaı bolady. Tálkóshke bul aradan ol da qashyq emes eken. Keshegi ózimiz bolǵan kók bazardyń tómengi jaǵy.

— Aqshalaryńdy túgel almaı, jarym - jartysyn úıde qaldyryp ketińder. Bek saq bolyńdar onda. Qalanyń jýlıkterine aldanyp qalyp júrmeńder. Ury, qary, jýlık onda bek kóp — dep, Maıra apaı bul joly da bir top aqyl aıtyp jóneltken.

Iá, tálkóshke dese, degendeı - aq eken. Munshama kóp halyqtyń bir araǵa jınalyp, seńdeı soǵylysqanyn bul meniń tuńǵysh ret kórýim. Ári qyzyqtap, ári tańyrqaı qaraımyn. Oıpyrmaı, qoldary bos, erikken neǵylǵan jurt munshama. Bulardyń isteıtin qyzmet, jumystary qaıda? Joq álde jumyssyzdar jınala ma?

Eh, shirkin, osylardyń bárin qýyp alyp baryp, balshyqtan adam jasap, ala almaı otyrǵan bizdiń kolhozdyń jumysyna salar ma edi.

Qolyna jarqyratyp jap-jańa bylǵary etik ustaǵan jıren shal kezige ketti, Meniń bir úlken armanym osy edi —aıaǵyma bir jóni túzý etik alyp qıý edi. Bazar tásilin bilmeıtin qorbala sorly basym, endi sál keshiksem álgini basqa bireý qaqshyp áketetindeı entelep, tónip tústim: Satasyz ba? Qansha suraısyz?

Shal sál bógelińkirep qaldy: Sizge qaı razmeri kerek?

Men kıimdi deneme shaqtap, mólsherlep kıip úırengen jan emespin. Áıteýir tabylǵanyn kıetinmin. Oılanyp turdym da, aıaǵymnyń, razmerin esime áreń túsirdim.

— Otyz toǵyzynshy.

— Tabylady. Júr beri.

Shal bizdi ertip, shetke taman shyqty. Álgi arada terektiń kóleńkesinde byrshyp terlegen jýantyq shabdar kempir otyr eken. Álgige buıyryp:

— Ákel otyz toǵyzynshyny, — dedi.

Kóıleginiń etegin keń etip jaıyp tastap, kempirdiń jumyrtqa basqan taýyqsha jarbaıa otyrýy tegin otyrys emes eken. Astyna qymtap basyp alyp otyrǵan qaby bar eken. Qaptyń ishi toly jańa tigilgen etikter. Kempir solardy tez-tez kúıbeńdep aqtardy da, eki etikti alyp, shalyna usyndy. Shal álgilerdiń tabanyna qarap kórdi de, maǵan usyndy:

— Mine, otyz toǵyzynshy.

Ózime shaq etik tabylǵanyna men odan beter qýandym. Álgi araǵa aryqtyń jaǵasyna otyra qalyp, kıip kórip jatyrmyn. Aıaǵymdaǵy tozyǵy jetken jaman báteńkelerimniń bireýiniń túıin - túıin baýy shıelenisip qalypty. Álgini sheshe almaı, azaptanyp jatyr edim. Shal otyra qap, sheshisip jiberdi. Onyń syrt kózge oralymsyz jýan tuqyl saýsaqtary ómir boıy tek osyny — túıin sheshýdi kásip etip jattyqqandaı sonshalyq epti de, beıim edi. Etikter aıaǵyma shaq kele ketti. Túr symbaty da sondaı ádemi. Aýylda qoly jetkender kıetin naǵyz qısyq taban bazar etik.

— Shap-shaq. Qatyp kettiń! — dep, shal meniń oıymdy qostap qoıady.

— Alam. Aıtyńyz, baǵasy qansha?

Shal baǵasyn endi aıtty.

«Tálkóshkedegi» sáýdeger zattyń dál satar baǵasyn esh ýaqytta aıtpaıdy. Bir ese, eki ese ósirip aıtady» degen sózdi aýylda qalaǵa baryp kelgenderdiń aýzynan talaı estigem. Sony jobaǵa alyp men óz baǵamdy aıttym.

Shal saýdalasý ornyna birden óńin sýytyp,

— Shesh!

— Nege?

— Shesh! Bol! Saǵan etik kerek emes. Seniń aqshań joq! Óı, ne deıdi myna saıtan! Seniń aqshań joq?

— Nege joq? Aqsha degen minekeı!

Sóıtsem, keıin bildim, shal álgi sózdi meni qaırap, ádeıi aıtady eken ǵoı.

Ekeýmiz qaıtadan saýdalasa bastadyq. Jaqan tyqyrshyp:

— Óı, júrshi. Etik satatyndar taǵy kezdesedi. Asyqpa, asyqpaı al, — deıdi.

Dál kázir onyń sózin tyńdaıyn dep jatqan men joqpyn.

— Sen bundaı etikti bul bazardan tappaısyń. Mynanyń hromyna qarashy, qandaı! Naǵyz hrom emes pe? — dep, shal men birdeńe biletindeı - aq etiktiń qonyshyn ýqalap, myjyp kórsetedi.

Aqyry til tabystyq. Etikti men satyp aldym.

— Igiligińe kı!—dep, shal qolymdy qushyrlana qysyp jatyr.

5

Bazar bazarlap boldyq. Taǵy da qýanyshtan tanaýymyz jelp-jelp etip, úıge qaıtyp kele jatyrmyz. Satyp alǵan kıimderimizdi túgeldeı kıip, kóshege shyǵýǵa asyqpyz. «Parkke baramyz. Men saǵan qalanyń mynaý degen ádemi, sulý qyzdaryn kórsetem» deıdi Jaqan.

Jalpy qyz ataýlydan, onyń ishinde sulý qyzdardan da dámesiz bolmasaq kerek.

— Qala qyzdary aýyl qyzdary tárizdi uıalshaq emes, — deıdi Jaqan.— Kimmen de bolsa, ashyq sóılesedi. Al unatsa, qushaqtasyp kete barady. Áli bir-birden ádemi qyz taýyp alyp, qashan ketkenshe góláıttaımyz.

Joǵaryda atalǵan bylǵary etikten bólek men: bir kúreń tústi shalbar, áskerdiń tik jaǵa syrt jeıdesin, qoqıǵan sarǵysh kepka satyp alǵam.

Endi ábden ústime kıip alǵan soń baıqadym: jeıdeniń eki omyraýynda, dál eki emshektiń tusynda tike tartylǵan eki tigis bar. Álgi tigis bar jer jáne tompaıyp shyǵyp turady. Deneme dene bop jatpaıdy. Bu nesi! Men kórip júrgen áskerı jeıdelerde bundaı bolmaýshy edi ǵoı.

Maıra jeńgeı kúlkige qaryq:

— Sen vıt áıel jeıdesin alǵansyń. Mynaý mine áıeldiń emshegi turatyn jer...

Men tańmyn. Áskerı jeıdeniń áıelge arnalǵany bola ma eken?

— E, bolmaı. Osy kúni áskerde áıel az ba? Hamma medık - sedıkterdiń kóbi áıel.

Qap dep, sanymdy, bir-aq soqtym, Meniń túsinigimde áskerı jeıdesi tek erkekter úshin tigiledi.

6

Kesh. Kúndizgi ystyq qaıtqan. Jaqan ekeýmiz búgingi satyp alǵan kıimderimizdi kıip, ózimizshe qatyp kettik dep oılap, mine endi qalalyq parkke qyz aýlaýǵa kelip otyrmyz. Halyq munda biri aýym. Bári derlik kóńil kóterýge, seıildep boı jazýǵa shyqqan jandar. Ekiden, úshten top bolyp, aıaqtaryn sándene basqan, Jaqan aıtqan sulý qyzdar da az emes. Taǵy da sol Jaqan aıtqan: aýyl qyzdaryna uqsamaıtyn, kimmen de bolsa ashyq sóılesetin qala qyzdary.

Men bul máselede ózimnen góri Jaqandy tájirıbeli sanap:

— Al basta, — deımin búıirden túrtip.

Neni bastaımyn?

— Tıis myna qyzdarǵa.

Jóppeldemege kelgende Jaqan endi taıqı bastaǵandaı: — Sen tıis. Menen góri eptireksiń ǵoı, — dep, yrjıyp betime qaraıdy.

— Oý, sen qalaı tıisýdi bilesiń ǵoı. Qalaǵa birinshi kelýiń emes.

— Asyqpa. Kishkene kesh túsińkiresin.

Jaqan ekeýmiz osylaı parkti birqaýym araladyq. Birimizdi birimiz túrtpektep, aıdap salamyz. Ánsheıinde kúmpildep, men óıttim, men búıttim deıtin Jaqanda naǵyz iske kelgende menen asyp ketkendeı pálendeı óner baıqalmaıdy. Qaıta, oǵan qaraǵanda sózge ózim eptirekpin be dep qalam.

— Qaryndas, kimdi izdep júrsiz? Múmkin, bizdi izdep júrgen bolarsyz?

Jaqan menen qalmaýǵa tyrysady.

— Adasyp júrgen joqsyzdar ma? Adasyp júrseńizder, jónge salyp jiberýge bolady.

Tıisken túrimiz osy. Qyzdar bizge ań kórgendeı ejireıe qaraıdy da, ótip kete barady.

Aqyry bir-bir sulý qyz taýyp almaq bolǵan áreketimizden túk shyqpaýǵa aınaldy. Ári júre-júre sharshadyq. Qur sózden eshteńe ónbegen soń birer qyzdyń janynan taqalyp óte bepip, baıqamaǵan bop, qaǵyp, soǵyp ketýdi shyǵarǵan edik. Bunyń arty endi tipti jaqsylyqqa aparmaıtyndaı kórindi. Birer qyzdan dóreki sózder estip qaldyq

Bir qyz tipti shańqyldap, mılısıa shaqyrmaq bop, esimizdi shyǵardy.

Sosyn búgingi qyz aýlaýdy osymen doǵarýdy, bas aman, mal amanda úıge qaıtyp, jatyp demalýdy maqul kórdik.

7

Paster kóshesiniń boıyndaǵy trotýarmen kele jatyrmyz. Kósheniń ár jerinde baǵana bastaryna ornatylǵan elektr shamdary. Júrip jatqan adam az. Páterimizge, shamasy bir kvartaldaı qalǵan edi. Kenet aldymyzdaǵy qaqpadan kóshege qaraı sýmań etip, bir qara mysyq júgirip óte shyqty. Biz buǵan pálendeı mán bere qoımas edik. Biraq sol kezde qaqpanyń túbinen:

— Jigitter, endi senderdiń joldaryń bolmaıdy, — degen syńǵyraǵan, náp-názik qyz daýsy estildi.

Ala kóleńke jaryqtan biz áýelde ony baıqamaǵan edik. Endi tura qap moıyn buryp qarasaq: qaqpaǵa súıenip, bizge kúle qarap turǵan ádemi aqquba qyz. Moınynda sham sáýlesimen jalt-jult etken up - usaq shynjyr baýly, oımaqtaı medalón. Búkil kesh boıy eshkimge jolaı almaǵannyń esesine men:

— Siz ne aıttyńyz? — dep, túr-túsi súıkimdi kóringen ázilqoı qyzǵa úńilip, jaqyndaı tústim.

— Joldaryńyzdy mysyq kesip ketti ǵoı?

— E, onda ne bolýshy edi?

— Jurt buny jaman yrymǵa jorymaı ma?

— Biz yrymshyl jandar emes edik. Siz qorqytyp qoıdyńyz ǵoı. Olaı bolsa biz endi ilgeri qaraı barmaımyz. Qalamyz osy arada. Ne kórsek te sizben birge kóremiz.

— Sondaı-aq qorqaqsyzdar ma?

— Joq, qorqaq emespiz. Biraq biz ózimiz aýyldan kelgen jandar edik. Kórmegen jerdiń oı-shuqyry kóp dep, beker aıtpaǵan ǵoı. Mynaý beıtanys qalańyzda nege dýshar bolarymyzdy kim bilipti?

E, báse, meniń osyndaıym bolýshy edi. Bolmashyny syltaý qyp, qyz-kelinshekke shońaınasha jabysa ketetinim bolýshy edi. Sonymdy qaıta tapqan tárizdimin. Ázilqoı qyzǵa taqalyp turyp alyp, býynsyz qyzyl tilge erikti bere bastadym.

Qyz da ázilge ket ári emes tárizdi. Bizdiń ár sózimizge jaýapty irkilissiz tez qaıyrady.

Qol berisip, at - jón aıtyp tanysý aýyl daǵdysynda joq. Bizdiń tanysýymyz mine osy — sózden sózdi qozdatyp, áńgimelesý. Qyzdan: ne isteısiz? Qaıda oqısyz? Osy myna úıde turasyz ba? Úıińizde jáne kimderińiz bar dep, qazbalap surap qoıamyz.

Sondaǵy bilgenimiz: ásem qyz osy qalada medýchılıshede oqıdy eken. Keler jyly bitiredi. Ákesi soǵysta, Kázir úıde anasy ekeýi ǵana.

— Anańyz ne isteıdi?

Qyz kúlip:

— Osyndaǵy bir keńsede tómennen sanaǵanda eń birinshi bastyq, — deıdi.

Bunysy úı sypyrýshy degeni eken.

Álginde aıaqtarymyz talyp, sharshaı bastaǵanymyz esten shyqty. Áńgimelesip uzaq turdyq. Qyz ket demeı, ketetin túrimiz joq. Sirá, ýaqyt birǵaýym bolyp qalsa kerek. Bir kezde, kenet, qaqpanyn, batys jaq túbindegi belýardan jerge batqan osobnák úıdiń ashyq turǵan terezesinen:

— Gaýhar!—dep, soza daýystaǵan áıel daýysy estildi.

Qyz úrikken torǵaı qusap selt ete qaldy:

Mama, men mundamyn!

Álgi daýys jáne qaıtalady:

Qyzym, uıyqtaıtyn keziń boldy, Kázir baram.

Qyz osyny aıtty da, bizge burylyp:

— Al, hosh bolyńyzdar. Meni shaqyryp jatyr. Múmkin, taǵy kezdesermiz, — dep, kóıleginiń etegi jelpeń etip, júgire jóneldi...

Biz bir aýyz jaýap qatyp úlgere de almaı qaldyq.

Qyzdyń aty Gaýhar ekenin de osy tap kázir, sheshesiniń daýystap shaqyrýynan bildik.

Bylaı shyǵa berip Jaqanǵa:

— Álgi qyz ádemi qyz eken, — dedim,

— Nesi ádemi?

— Nemene, jaman ba?

— Ádemi túgil, dáneńesi de joq. Kádimgi qarapaıym qyzdyń bireýi.

— Aty, aty qandaı — Gaýhar!

— Jaman ıttiń atyn bóribasar qoıady degen, — dep, Jaqan kúlip, ázildegen boldy. Biraq onyń bul ázili dál kázir oryndy emes edi.

Degenmen men túsinemin. Álginde Gaýharmen kóbirek qaljyńdasqan da, Gaýhardyń kóbirek beıimdelip, sóıleskeni de men bolyp edim. Jaqan meniń kóleńkemde qalyńqyrap qoıǵan. Iá, ony tomsyraıtyp kele jatqan sol eken ǵoı.

Maıra jeńgeı jatyp qalǵan tárizdi. Ashyq terasaǵa, keshegi úırenshikti ornymyzǵa, tósek salyp qoıypty. Ol kisini mazalamaýǵa tyrysyp, úp - túnsiz sheshindik te, jatyp qaldyq.

Jaqanym bir degennen maǵan arqasyn berip, ary qarap, dóńkıip jatyr. Ústimizdegi jamylǵynyń ózine molyraǵyn tartyp alǵan. Jer tósektiń týra orta tusyna jaıǵasqan. Endi meniń halim kirmeniń halindeı ne tósenishke, ne jamylǵyǵa jarymaı, jer tósektiń shetine áreń ilinip jatyrmyn.

Biraq, jatysym jaısyz bolsa da, kóńilim kúıli. Oıymda da, kóz aldymda da álgindegi Gaýhar. Onyń ár sózi, ár qımyl kúlkisi kóńilimde asa jylylyqpen jattalyp qalǵan.

Gaýhar jónelerde «múmkin, taǵy kezdesermiz» demedi me? Ol sol sózdi, qudaı biledi, qalaı bolsa, solaı aıta salǵan joq. Maǵan baǵyshtap, astar berip aıtty. Iaǵnı, menimen, bizben emes, myna menimen taǵy da kezdeskisi kelip aıtty.

Men tańnyń tezirek atýyn ańsaı bastadym.

Baıqaımyn, Jaqan da uıyqtaı qoıǵan joq. Anda-sanda murnyn shýyldata pysh-pysh tartyp, kóńilinde maǵan degen salqyndyq bar ekenin arqasynyń qozǵalysymen-aq sezdirip qoıady.

Jaqan ekeýmizdiń aramyzǵa ton bitýi ol áýeli myna men úshin tıimsiz. Men munda Jaqanǵa ilesip, táýeldi bolyp kelip otyrǵan janmyn. Jaqansyz Maıra jeńgeı jolata ma meni? Oqý merzimi bir aı. Áli bir aı Jaqanmen birge júrip, turýym qajet. Sondyqtan Jaqannyń maǵan teris kózben emes, oń kózben qarap júrýi men úshin kerek-aq.

Azdy-kópti Jaqanǵa jaǵympazdanbaı kún kórý qıyn maǵan. Osyny oılap, ymyrashyl jumsaq únmen:

— Jaqan, — dedim.

— Mm...

— Nege uıyqtamaı jatyrsyń?

Jaqan únsiz.

— Jaqan, beri qarashy. Saǵan dóńkıip, ne bolǵan búgin? Álgi... jańaǵy qyzdyń... Gaýhardyń, sóz joq, joldas qyzdary bar. Solardyń sulý bireýimen seni tanystyr deımiz. Sosyn, tórteý bop, tamashalap ýaqyt ótkizemiz.

Jaqan taǵy da únsiz. Sosyn ymyraǵa kele bastaǵandaı shalqasynan aýnap túsip, ary qaraı azdap syrǵı jatty.

— Qala qyzdary aýyl qyzdaryndaı emes. Olar kınoǵa, teatrǵa aparǵandy jaqsy kóredi, — dedi Jaqan.

— Nesi bar, aparamyz,

— Al sen teatrdyń bıleti qansha som bolatynyn bilemisiń?

— Qansha?

— O, teatrdyń bıleti degen sumdyq qymbat bolady. Jáne otyratyn ornyna qaraı. Aldyńǵy jaǵy qyryq, elý somnan kem emes.

Jaqannyń tıyn sanaǵysh, sarańdaý minezi bar. Men ony burynnan bilem.

— Onda kınoǵa baryp júremiz.

— Jaraıdy. Onyń bárin erteń tań atqan soń kórermiz. Uıyqtaıyq.

Jaqannyń jumsaryp, beti beri qaraǵanyna men odan beter qýanyshty edim.

8

Oblystyq oqý bólimniń janynan ashylyp otyrǵan bir aılyq bilim kóterý kýrsyna bizdiń aýdannan basqa da kelgen muǵalimder bar. Kóbi áıelder, qyzdar. Bizge uqsap olar da tamyr-tanys qýalap, árkim-árkimniń úılerine jaıǵasqan.

Alǵashqy kúngi oqý oqý sekildi bolǵan joq. Naǵyz oqý ertseń osyndaǵy mektepterdiń birinde bastalmaq. Qalaı, qandaı tártippen oqıtynymyzdy aıtty da, búgin qala aralańdar. Tamashalańdar dep, taratyp jiberdi.

Al, Jaqan, qaıda baramyz?

Tálkóshke myna araǵa jaqyn. Júr, tálkóshkeni bir aralap shyǵaıyq.

— Qyzdarǵa qashan baramyz?

— Qaı qyzdarǵa?

— Túndegi ózimiz tanysqan...

— Áı, sen sol Qyzǵa ǵashyq bolyp qalǵannan saýmysyń? Túnimen sony oılap shyqtyń ǵoı deımin? Barsań bar óziń. Men nesine baram.

Qyzdardan góri Jaqandy tálkóshke kóbirek qyzyqtyratyn sekildi. Pálendeı alatyn túgimiz bolmasa da, taǵy.da tálkóshkege keldik. Kún kóterile túsken saıyn ysyp, shekemizdi tesip ótkendeı bolyp barady. Aıaq astyndaǵy asfált kıiz tóselgendeı bylq-bylq etedi.

Tálkóshke keshe qalaı bolsa, búgin de solaı — qumyrsqanyń ıleýindeı qujynaǵan halyq.

«Káne, bolyńdar! Baryńdar tálkóshkege! Basy artyq kıim - keshekteriń bolsa, alyp baryp, satyńdar!» — dep, álde kim osy júrgen jurtty mynadaı ystyq kúnde osynda zorlyqpen qýyp ákelgen sekildi.

Áıtpese, mynadaı ystyqta úılerinde demalyp, jatpaı ma?

Álgideı qarbalasta kim qolyna ne tússe, kózine ne ilikse, sony alyp júre bergen: bireý kóılek, bireý dambal, bireý. taqıa ustap tur. Myna bir áıel aýyl kelinshekteri uıalyp kımeıtin, kıse de eshkimge, ásirese erkek ataýlyǵa kórsetpeýge tyrysatyn, al qyzdar bolsa, atyn ataǵannyń ózine betterin basyp, uıalatyn kıimderiniń biri emes bir tobyn eshqandaı qysylyssyz jarqyratyp ustap tur.

Men keshegideı — tálkóshkeni tuńǵysh kórgendeı emespin. Bastyǵyp jón bilip qalǵam. Satylatyn zattardyń keıbirine bógelip, orysshalap:

— Skolko stoıt? — deımin.

Keıbireýimen alatyn adamsha kádimgideı saýdalasa bastaımyı.

Tálkóshke aralap bolyp, úıge kaıtyp kelemiz. Mynaý mine Paster kóshesi. Gaýhar úıi aldymyzda. Meniń boıym bir ysyp, bir sýı bastady. Taǵy da qaqpanyń túbinde Gaýhar kezdesip qalsa ıgi edi.

Qaqpanyń syrtynda da, ishinde de eshkim baıqalmaıdy. Tym-tyrys. Men qaqpadan ishke emeksip, úńile qaraımyn. Gaýhardy izdeımin.

Túnde Gaýhardy uıyqtaýǵa shaqyrǵan áıel daýysy mynaý eki terezeniń birinen estilgen. Terezeler áli ashyq tur. Biraq ish jaqta ne bary baıqalmaıdy. Eki terezeniń ekeýine de shilter ustalǵan.

Gaýhar úıiniń tusynan ábden ótińkiregen kezde Jaqan artynda qalyńqyrap kele jatqan maǵan:

— Qyzyń áne, ana úıde turady. Barmaısyń ba? — deıdi.

Meni tálkek etip aıtqany tárizdi. Jaıshylyqta bolsa, jaýapty kelistirip qaıtarar edim. Al qazir qyjylym ustaı tura tilimdi tistep, úndemedim.

9

Túski tamaqtan keıin Jaqan jeıdesi men báteńkesin sheshti de, sap-sary ala bolǵan noskıin terasadaǵy kir jaıý úshin tartylǵan jipke jaıyp, sharshadym, demalamyn dep, jatyp qaldy.

Kún áli qapyryq. Meniń de jatqym kelip - aq otyr. Biraq júregimde maza joq. Túndegi Gaýhardy endi qazir kúndiz anyqtap bir kórýge qushtarmyn.

— Men biraz qala aralap, júrip kaıtaıyn, — degen syltaýmen kóshege shyqtym. Taǵy da Pastor kóshesimen Gaýhar úıine qaraı kele jatyrmyn. İstyq jerden de, kókten de jalyn bop jelpip tur. Bul mańdaǵy úılerdiń bári tym-tyrys. Jurt ystyqtan buǵyp, úılerine tyǵylyp alǵan.

Aýladan úńilip qarap edim. Qushaǵynda mysyǵy bar, kózderi baqyraıyńqyraǵan bir kishkentaı qara bala kórindi.

— Áı, balaqaı, beri kelshi.

Bala jetip keldi:

— O ne?

— Sen mynaý úıde turatyn Gaýhar deıtin qyzdy bilesin be?

— Al bilem, neǵylady?

— Bilseń, sen sol qyzdy shaqyryp jibershi?

Bala tilalǵysh bala eken, júgire jóneldi. Men sol kezde qaqpa aldynan taıqyp, kóshege shyǵyńqyrap turdym. Gaýhardyń ózim áli kórmegen anasynan qaımyǵam. Qandaı jam ekenin kim bilipti.

Bala tez qaıta júgirip keldi:

— Esikterinde qulyp tur.

Jalǵyz ózim kóshede basym aýǵan jaqqa laǵyp kele jatyrmyn. Gaýhardy bir kórmeı, onymen kezdespeı, janym jaı tabatyn emes. Mine osyndaımyn, birdeńeni shyndap nıet etsem, qashan sony bir jaıly etip tyndyrmaı, esh tynshymaımyn.

Esikterinde qulyp tursa, múmkin, bir jaqqa bir sharýamen shyǵyp ketken shyǵar. Birazdan soń keler.

Adam kóbirek júretin ortalyq kóshede trotýardyń shetinde aryqtyń jaǵasyndaǵy jýan nán terektiń saıasynda stol ústine úlken qyzyl ala afıshany jaıyp tastap, uzyn moıyn bir áıel bılet satyp otyr. Afıshadaǵy jazýdy oqyp kórsem, «Chıo Chıo-San» . Buryn estimegen nársem.

— Bul ne? Kıno ma?

— Joq, opera, — dedi áıel.

Opera degen sózdi, áıteýir, estisem kerek. Biraq ne ekenin bile qoımaımyn.

- Qalaı, qyzyq pa? Qyzyq oıyn ba?

O, bul degen klasıkalyq dúnıe emes pe? Buny bilmeý siz sekildi jas ıntellıgent jigit úshin kúná. Zor kúná. Káne, qansha bılet bereıin? En jaqsy oryndardy taýyp berem.

Áıeldiń sózi namysymdy qaryp, janyma batyńqyrap ketti de, sál oılanyp:

— Úsh bılet, — dedim.

Áıel bılet jyrtyp usyndy da, tóleıtin aqshamnyń somasyn aıtty. Qymbat! Qymbat bolǵanda ýdaı! Jaqannyń aıtqan sózi sap etip esime keldi. Teatrdyń bıleti sumdyq qymbat degen edi ǵoı. Biraq, endi bas tartý yńǵaısyz. Syr bermeýge tyrysyp, qaltamnan júz somdyqtardy jaltyrata sýyryp, tólep jatyrmyn.

— Bul oıyn qaıda bolatyn oıyn?

— Opera teatrynda. Jańa teatrda.

Jańa teatr degenge, eleń ete qaldym. Almatyda ǵajap ádemi jańa teatr salynǵany jaıly soǵystyń aldynda gazetter daýryǵa kóp maqtap jazǵan. Onda bolǵan, kórgen jurttyń aýzynan da jer-kókke syıǵyzbaı dáriptegen talaı lepirme sózder estigem. Mine endi men de kóretin boldym.

...Gaýhar úıin torýyldap jáne kelip turmyn. Trotýarmen ary ótem. Beri ótem. Ary ótem. Beri ótem. Eshkimniń qarasy baıqalmaıdy. Kóleńke basy uzaryp, kesh jaqyndaı bastady. Teatrǵa Gaýharǵa dep alǵan bılet bosqa ólmese neǵylsyn.

Maǵan qarsy aıaǵyn typyń-typyń basqan, denesi taldyrmash bir er bala kele jatyr. Joq, er bala emes, qyz bala. Tek er balasha shalbar kıgen. Sóıtsem, Gaýhar!

— Gaýhar!

Gaýhar qalt toqtap, ol da meni birden tanydy:

— Jánibek!

Ekeýmiz máre-sáre boldyq ta qaldyq. Dál bir eski tanys, eski dostar tárizdimiz.

— Sen munda neǵyp júrsiń? — deıdi Gaýhar.

— Saǵan kelgem. Baǵana kelgem. Teatrǵa bılet satyp aldyq. Barasyń ba?

— Qaı teatrǵa?

— Álgi jańa teatrǵa.

— Operaǵa ma?

— Iá.

— Onda búgin qandaı spektákl eken?

— Aty qıyn. Shı - shı ma, birdeńe. Bılet satqan áıel qyzyq oıyn dep, maqtap berdi.

— Shı - shı... Chıo – Chıo - San shyǵar?

— Iá, dál ózi.

Gaýhar qýanyp ketti:

— Oı, Jánibek, ty prosto molodes! Men ol operany sondaı súıem. Álgi joldasyń qaıda? Ol da bara ma?

— Barady.

— Onda sender saǵat jetige taman kelińder. Kázir qansha, erte shyǵar. Men daıyn bolyp turam.

— Maqul. Tek keshikpeı shyq. Biz osy arada tosyp turamyz.

— Keshikpeımin.

10

Kázirgi Panfılov kóshesi ol kelde Kraspoarmeısk dep atalady. Sonyń boıymen tik órlep, Gaýhar, men, Jaqan úsheýmiz teatrǵa kele jatyrmyz. Gaýhar ortamyzda.

Teatrdyń sáýletti bıik úıi asqaqtap anadaıdan kórindi. Kósheniń dál orta deńgeıine salynypty. Osydan tik joǵary zymyraǵan mashınalar eger eshqaıda burylmasa, tupadan -týra baryp, ásem úıdiń mańdaı esigine bir-aq soǵylǵandaı.

Teatr úıiniń úshkil tóbesi kók aspan aınasynda kósheniń eki jaq qaptalyna qoldyń salasyndaı bolyp, tizilip ósken zańǵar báıterekter úshiniń dálme-dál qaq ortasynan kelip, ózinshe ol da jarasyp tur.

Maqtaýly teatrdyń qasyna kep qaldyq. Aýdannyń jabaıy qarasha úılerinen ózge men buǵan deıin bul tárizdi eshteńe kórgen emespin. Shynynda da tańyrqap, súısine ǵajaptanyp qaraımyn. Qasymdaǵy ózim ıemdenip, qyryndap kele jatqan Gaýhardan qysylmasam: «Oı, sumdyq - aı, qalaı jasaǵan - eı!» dep, úlken úıdi aınala júgirip qaraýdan da taıynatyn túrim joq.

İshke kirdik. Shirkin, ne degen sáýlet! Endi tipti qasymyzdaǵy Gaýhardy umyta bastadyq. Tańdaı qaǵyp, tańyrqap, alaq-julaq qaraımyz.

Ornymyz parterde, alǵa taman. Gaýhardy ortaǵa ala kelip otyrdyq. Bir kezde sham sónip, spektákl bastaldy. Shyn mánindegi operanyń ne ekenin men bilmeımin. Shymyldyq ashylar - ashylmastan mýzyka oınaı bastady. Aýylǵa qaladan oqta-tekte artıser kelip, pesalar qoıatyn. Meniń túsinigimde teatr ataýlynyń bar oıyny sol tárizdi bolmaq.

«Chıo – Chıo - San» operasy Baterfláıdyń arıasymen bastalady ǵoı. Men buny alǵashynda jaı óleń aıtý shyǵar, budan soń óleń toqtap, oıyn kádimgi ózime málim qarapaıym sóz túrine kóshetin bolar dep oıladym. Sóıtsem joq án toqtamaıdy. Artıser ne aıtsa da óleńdetip aıtady. Mýzykany da biraz oınap baryp basylar dep oılap em. Ol da basylmaıdy, qabattasyp shıyq - shıyq etip artıserdiń ne aıtyp jatqanyn estirtpeıdi.

Bul «qoıyrtpaq» birazdan soń meniń jynyma tıe bastady. Shuqyrdyń ishindegi orkestrdi nusqap:

— Mynalar nege qoımaıdy? Túk estirtpeıtin boldy-aý, — dedim.

Gaýhar maǵan ejireıe qarady.

— Bul opera emes pe? Mýzykasyn tyńdaý kerek qoı, — dedi ol.

Shı shyǵaryp alǵanymdy sezdim de, jym bola qaldym.

— Ne aıtyp, ne qoıyp jatqanyn kisi túsinbeıdi. Oıyn sıaǵy joq birdeńe ǵoı. Odan da baǵana Sharanyń oıynyna bılet almaǵan ekenbiz, — dep, ana jaqtan Jaqan kúńkildep qoıady.

Birazdan soń Jaqan ekeýmiz múldem zerigip, operany tyńdaýdy da, sahnaǵa qaraýdy da qoıyp aldyq. Odan góri tóbedegi ásem lústraǵa, lampalardyń ártúrli qubylǵan sáýlelerine, órnekterdegi ádemi oıý, órnekterge qarap, qyzyqtap, ýaqytty sonymen ótkize bastadyq. Kenet dý etip qol shapalaqtaldy. Maýyty shamyldyqtar únsiz syrǵyp jabylyp barady. Jarqyrap sham jandy. Jurt oryndarynan túregep, taraǵaly barady. Oıyn bitken eken qalaı, tez bitti, jaqsy boldy ǵoı dep, máz bolyp, qýanysyp qalyp edik.

— Joq spektákl bitken joq. Taǵy eki aktisi bar, — dedi Gaýhar.

— Jurt tarap barady ǵoı?

— Antrakt.

Bul bizdiń estimegen sózimiz.

— O ne?

— On mınýttik úzilis, — dep túsindirdi Gaýhar.

— A solaı ma? — dep, qala qyzynyń aldynda bir qarańǵylyǵymyzdyń sońynan bir qarańǵylyǵymyz kórine bergenge uıalyńqyrap, Jaqan ekeýmiz syrtqa qaraı jónele berdik. Búl mádenıetsizdikti qoısaıshy. Gaýharǵa júr dep aıtýdy da eskermedik.

Ol sol otyrǵan kúıinde qaldy.

Foıeny aralap júrmiz. Qasymyzdaǵy qysylyp - qymsylatyn Gaýhardan qutylǵan soń jadyrap erkindeýmiz. Tóbedegi áshekeılerge shalqaıa qaraımyz dep keıbireýlerge soǵylyp ta qalamyz. Ondaı ábestigimiz úshin keshirim suraýdy bizge kim beripti. Soǵylǵan adamymyzdyń betine bajyraıa bir qaraımyz da, júre beremiz.

Birsypyra jurt shubap, jalpaq basqyshpen joǵary shyǵyp barady. Birsypyrasy tómen túsip keledi. Ústinde de birdeńe bar sıaqty. Shyǵyn kórmekshi boldyq. Onda da tómendegideı ken, foıe bar eken. Ádemi jumsaq oryndyqtar qoıylǵan. Amfıteatrǵa kiretin esikterden úńilip qarap qoıamyz. Baıqasaq bireýler endi budan da joǵaryǵa shyǵyp ketip barady. Sol eń ústinde ne bar eken dep, balkondarǵa kiretin úshinshi etajǵa kóterildik. Tap osy kezde kenetten qap-qarańǵy bolyp, sham sendi de qaldy.

Álginde shyr-shyr etip qonyraý soǵylǵanyn estigenbiz. Onyń nege soǵylyp jatqanyn qaıdan bileıik. Sóıtsek, oıyn bastalady degen habar eken ǵoı.

Kelgen izimizben júgirip, qaıtadan en tómenge tústik. Sóıtsek parterdiń arǵy - bergi esigi birdeı jabylǵan da qalǵan. Ne isteýdi, ishke qalaı kirerimizdi bilmeı, arly-berli tasyrlatyp júgirip júrgenimizde, kenet, tap aldymyzdan ústi-basy sap - saryala, murtty, general ma, bireý, shyǵa kelmesi bar ma?

Álgini kerip, jym bolyp tura qaldyq.

— Bul neǵylǵan tártipsizdik? Neǵyp júgirip júrsińder?

«E, bul general myna ǵajap úıdiń ústinen qaraıdy eken ǵoı» degen oımen ıelenip, sasyp -salbyrap jaıymyzdy aıta bastadyq.

— Sender endi parterge kire almaısyńdar, baryp, anaý ústinen balkonnan qarańdar! —dedi general.

Generaldyń jazalamaı op-ońaı bosatqanyna qýanyp, qaıtadan joǵaryǵa jóneldik. Balkon degenniń qaısy ekenin de ýǵa almaımyz. Áıteýir osy jaqta bolar dep túrtpektep júrmiz. Amfıteatrdyń barlyq esigi jabyq. Odan da joǵary shyqtyq. Bul balkonǵa baratyn etaj. Qudaı ondap, mundaǵy esik ashyq tur eken. Kirdik. Jurt oryn - oryndaryna jaıǵasyp, oıyn bastalyp ketipti. Sahna sonaý tómende, aıaǵymyzdyń astynan kórinedi. Artıserdiń tóbesinen qaraý birtúrli qyzyq ta sekildi.

Osylaı turyp, zaldan Gaýhardy izdep, taýyp aldyq. Áne, ol eki bos orynnyń ortasynda shoshaıyp jalǵyz otyr. Álsin - álsin esik jaqqa jaltaqtap qaraıdy. Sirá, bizdi izdeıtin bolýǵa kerek. Balkonnan tómen túsip barýǵa jol joq. Qap, qaıran Gaýhar, jalǵyz otyryp qaldyń - aý. Ne oılap, bizdi qaıda joǵalyp ketti dep otyr ekensiń. Biz joǵalǵan joqpyz. Mine, joǵarydan seniń dál jelkeńnen qarap turmyz. Iá, jaǵdaı osylaı boldy, Gaýharjan. Shydaı tur, shyda kishkene. Úmitińdi úzbe. Qazir taǵy bir úzilis bolysymen arsalańdap qasyńa jetip baramyz.

...Oıyn bitti. Tarap, syrtqa shyǵaıyq dep kelemiz. Manaǵy «generalym» eki qolyn artyna ustap, shirenip, esiktiń tap aldynda tur. Gaýhardan: «Myna general osy teatrdyń bastyǵy ma?» — dep suradym. «Qaısy?» «Mynaý... general ma, kim ózi?» Gaýhar kúlip jiberdi. «General emeı-aq, shveısar ǵoı!»

Gaýhar úıine jaqyndaıyq dep qaldyq. Qazir endi onymen qoshtasamyz. Taǵy da kezdeseıik degen sózdi qalaı bastap aı sýdy bilmeı, qınalyp kele jatyrmyn. Jaqannyń «sharýasy jáne bap. Eger osydan eshteńe deı almaı keter bolsam, bylaı taman shyqqan coń. Jaqan meni, sóz joq júndeı tútedi. «Óı, ólik! Bir aýyz sóz aıtýǵa jaramaǵan málǵun» deıdi. Eki ottyń aralyǵynda shyjǵyrylyp kele jatyrmyn.

Biz erteń jáne bir kúp bospyz. Al búrsigúni oqýymyz bastalady.

- Gaýhar, erteń ne isteısiń? — dedim bar batyldyǵymdy jıyp-terip.

— Qaıtedi?

— Anaý úlken parkke barsaq.

«Úlken park» dep otyrǵanym qazirgi Maksım Gorkıı atyndaǵy park. Onyń jaı-jaǵdaıyn maǵan baǵana Jaqan aıtqan. «İshi jynys orman. Arasyna kirip ketseń bolǵany, ne istep, ne qoıyp jatqanyńdy adam bilmeıdi. Qyzdardy budan bylaı kıno, teatrǵa súırep, aqshany bosqa shyǵyn etkenshe, soǵan aparý kerek...» dep, meni daıyndap qoıǵan.

— Túske úı sharýasynan qolym bosamaıdy, tústen keıin pojalýısta, — dedi Gaýhar. Biz bul kezde onyń úıiniń qasyna kelip te qalǵan edik.— Al saý bolyńdar. Senderge úlken rahmet. Saǵat on bir bop qaldy. Men barýym kerek, — dep, Gaýhar asyǵyp, qoshtasa bastady.

— Gaýhar, — dedim men taǵy da.

— Iá?

Júregim lúpildep, sózimniń qıýy qashyp ketti.

— Sen... Mm... mynaý Jaqandy... mmm... Jaqan aıtady, bir qyzben tanystyrsynshy deıdi...

Jaqan shaqshań etip:

— Eı, qashan aıttym?

— Sen aıtpasań da bylaı... tórteý bolyp júrgen kóńildirek qoı.

Gaýhar Jaqandy jańa kórgendeı únsiz qarap turyp qaldy. Sodan soń:

— Meniń podrýgam bar Sholpan degen. Tanystyraıyn, — dedi.

Jaqan áli de bolsa aqtalyp:

— Mynaý ózi ǵoı oıdan shyǵaryp aıtyp turǵan. Men buǵan eshteńe degen joqpyn, — deıdi. «Tanyspaımyn» dep jáne aıtpaıdy.

11

Túni boıy Jaqannyń túsine bazar kirip shyqqan tárizdi. Tańerteń kózin tyrnap ashqan boıda:

— Qazir shaıymyzdy ishe salyp, bazarǵa baraıyq, — dedi ol.— Aqsha degen sýmen teń. Qajetti nárselerimizdi der kezinde túgel alyp qoımasaq bolmaıdy. Jumsalyp ketedi. Keshe, áne kórdiń ǵoı, bir keshtiń arasynda otyz somnyń basyna sý quıdyq.

Túske deıingi ýaqytymyz bazar bazarlaýmen ketti.

Tústen keıin keshegi ýáde boıynsha Gaýhar úıin torýyldap keldik. Darbazanyń túbine jete bergenimizde kenet balaq tusymyzdan:

— Jánibek!—degen jińishke tanys daýys estildi. Jalt burylyp qarasaq, Gaýhar. Kóbikke malynǵan qoldarymen (sirá, ol kir jýyp jatsa kerek) shilter perdeniń bir jaq shetin syryp, bizge kúlimsireı qarap tur.

— Maǵan keldińder me?

— Iá.

— Oı, Jánibek, men áli úlgire almaı jatyrmyn. Sender bir jarty saǵat gýlát ete tursańdar.

— Maqul, — dedim men.

— Jaraıdy, — dedi Jaqan. Jarty saǵat emes, jarty kún júre turýǵa qynjylatyn biz emespiz.

«Álgi aıtqan joldas qyzyn erte shyqsa jarar edi. Onysy osy qorada tura ma eken, qaıda turady eken?» dep, Jaqan typyrshıdy. Onyń áli Sholpandy kórip - bilmeı jatyp-aq áldenege ishteı saılanyp, jutynyp, ázirlene bastaǵan keıpi bar.

Jaqannyń minezi dolbıǵan denesi sekildi. Sózge de, iske de oralymy az. Juqalap qasymaldap baratyn jerde dúrs etkizip tóbesinen qoıyp qalady. Men onyń sonysynan seziktenip:

— Sen baıqa, eptep sóıles. Birdeńe dep, búldirip ap júrme, — deımin.

Bireýdiń aqyl aıtqanyn Jaqan unatpaıdy. Ondaıda qasaqana egesip ketedi.

— Qala qyzdary qyltyń-syltyńdy bilmeıdi. Olarǵa neǵurlym batyl bolý kerek, — dep, ózimdi úırete bastaıdy.

Dál jarty saǵattaı ýaqyt ótkende, Gaýhar shyqty. Ústinde kózdi qýandyrǵandaı ádemi kókshil gúli bar shyt sarafan. Qyzaryp albyraı túsken óninen, entigip tynys alysynan onyń istep jatqan sharýasyn apyl-qupyl jedel aıaqtap shyqqany bilinip tur. Bozǵyldanyp, áli jóndi qurǵamaǵan qol, bilekterinen jyly sý men sabynnyń ıisi burqyrap keledi.

Gaýhar jalǵyz emes-ti. Qasynda Gaýhardan góri boıy alasalaý, tyrsıǵan semiz sary qyz. Qudaı taǵalam álginiń dene múshelerin óńdeı túsýde onshalyq mańdaıy terlep eńbek etpegeni kórinip-aq tur.

Degenmen qyzdyń beti - júzi turpaıy emes, tartymdy. Kishkentaı kekshil kózderinde ishki aqyl sezimin tanytqandaı oıly jylylyq, tipti súıkimdilik bar.

— Tanysyp qoıyńdar. Meniń podrýgam Sholpan.

Aýylda meniń Úmitaı deıtin balýan deneli traktorshy jeńgem bar. Qoldary kishigirim kúrektiń basyndaı. Sholpannyń qolyn alǵanda, meniń esime týra sol keldi. Áıel zatyna bitpeıtuǵyn shoıyndaı aýyr, kesek qol.

İshimnen «Jaqanǵa taýyp qosqandaı eken!» dep, jymyń .

Parkke keldik. Aralap júrmiz. Bir kezde kólge kelip qalyppyz. Jurt shýlap shomylyp júr. Qaıyqpen júzip júrgender bar.

— Kimniń shomylǵysy keledi? Kim menimen maltyp jarysady?— dedi Gaýhar.

Eshkim úndemedi.

— Sholpan, shomylmaısyń ba?

Sholpan betin tyrjıtyp, basyn shaıqady.

— Jánibek, sen she? Maltý bilemisiń?.

— Bilem.

— Bilseń, sheshin, shomylamyz.

— Joq, men shomylmaımyn.

— Nege?

— Sý laı eken.

Bunym syltaý ǵana. Sheshinbeýimniń basqa, soıyldaı myqty sebebi bar. İshkıimim trýsı emes-ti. Kádimgi uzyn balaq daby dambal! Onymen qalaı shomylaıyn.

Qysylǵandyqtan burq etip mańdaıymnan ter shyǵyp ketti.

— Endeshe sender qarap turyńdar. Men shomylyp shyǵaıyn.

Gaýhar sheshine bastady. Sarafanyn sypyryp tastap edi, qabyǵyn jaryp shyqqan balapan tárizdenip bar ásem músinimen jarq ete qaldy. Shomylaryn ol kúni buryn bilip úıinen ádeıi soǵan beıimdelip shyqqan túri bar. Denesindegi endigi qalǵan kıimderi kıim sanatyna qospaǵan da, qospaǵan durys...

Áne, ol úlken burymyn tóbesine júre orap, qypsha bel, dóńgelek myqyny bult-bult oınaı, sýǵa qaraı ketip barady.

Kıimsheń kúıde tulǵasy shaǵyn kóringenmen, denesi etti - jeńdi: sandary som — býra san, ıyqty, tósti. Aıaqtary túp - túzý.

Jıekke jete berip, Gaýhar eki qolyn tóbesinen asyra úshkildeı sozdy da, sýǵa basymen shanshyla sholp etip, kórinbeı ketti.

Sodan ol anadaıdan baryp bir-aq sopań ete qaldy. Áldeneni aıaǵymen tirene serpilip kóterilgendeı keýdesine deıin jarq etip, basyn silkip-silkip jiberdi. Júzinde: sender qalaı shydap tursyńdar. Minekeı rahat emes pe degendeı aǵyl-tegil shattyq bar.

«Áı, bálem, dúnıe órtenip ketse de erteń tańerteń tálkóshkege baryp, bir trýsı alyp kımesem be!» — dep, ishteı ant baıladym.

Kesh túsip, parkte shamdar janǵan. Alandar men aleıalardyń boıy jap-jaryq, basqa jerler qarańǵy. Ásirese, bylaıǵy aǵash aralary bir túrli kisi qorqatyndaı. Úıge áli de kaıta qoımaı, ekeý - ekeý bop seıildep áńgimelesip júrmiz. Jaqan men Sholpan taıaq tastam jerde bizdiń sońymyzda keledi, biz Gaýhar ekeýmiz, ozyńqyrap alda kele jatyrmyz. Aıtatyn sóz de qalmaǵan tárizdi, kózimizge ne tússe, sony áńgime etemiz.

Bir kezde keıin burylyp qarasam, Jaqan men Sholpan kórinbeıdi. Uzyn aleıanyń boıy jym-jylas, ármenirek basqa bireýler kele jatyr. Bular qaıda ketti dep, azyraq tosyp turdyq. Atymnyń syry ózime málim degendeı, ishime sezikti oılar kire bastady.

Sol kezde kenet aǵashtardyń ókpe tús qarańǵy arasynan Sholpan shyǵa keldi. Júrisi adýyn. Jalǵyz. Jaqan kórinbeıdi.

— Bessovestnyı! Nahal!

Ózi tyrsıǵan semiz adam odan beter syzdap, tútigip ketipti Dir-dir etedi.

Biz qabatymyzdan:

— Ne boldy, Sholpan? — destik.

- Sholpan entigin basa alatyn emes:

— Qarańǵyǵa qaraı dyryldatyp súırelep barady. Oınaıdy eken desem, joq, oınamaıdy. Aýzymdy basady. Meni kim dep oılaıdy eken. Shoshqanyń berdim sybaǵasyn! Ekinshi ret biletin bolady. Júr, Gaýhar, ketemiz.

— Ras aıtasyń ba?—dep, Gaýhardyń kezi baǵjıyp ketipti.

— Haıýan!

Maǵan bári de túsinikti edi, «Qap, ıt - aı, búldirgen eken-aý!»

— Sender júre turyńdar. Men qazir qýyp jeteıin, — dedim. Gaýhar men Sholpan kete bardy.

Álginde Sholpan shyqqan izben aǵashtyń arasyna qaraı keldim, Qansha aıtqanmen joldas, qaraılamaı ketýge bolmaıdy. Ári Sholpannyń «berdim sybaǵasyn» deýine qaraǵanda, Jaqanym bir soıqanǵa ushyrap qalǵan tárizdi.

— Jaqan!

— A!

Bet aldymda bireý qaraıyp otyr.

— Óı, ne boldy?

Qaltańda qaǵazyń bar ma?

— Ony qaıtesiń?

— Álgi ıttiń qyzy, kórdiń be?

Qarańǵyda men túk te kórip turǵam joq. Biraq bildim. Birdeńe shópke shyp-shyp tamshylaıdy...

Jaqan men Sholpannyń dostyǵy bir keshtiń arasynda osylaı bastalyp, osylaı aıaqtaldy.

12

Bizdiń sabaǵymyz bastaldy. Men ózimdi dúmbilez shala muǵalimmin dep qarap, basqalardy ózimnen artyq sanap, júreksinetin edim. Sóıtsem, onym bekershilik eken. Menen ótken de shala úıtilgender bar kórinedi. Álgilerdiń qalaı bala oqytyp júrgenine adam tań qalady. Buny kerip, oqý jaǵy ýaıym bolýdan qaldy da, ensem kóterile tústi.

Kúnder óte berdi. Men endi Gaýharǵa jalǵyz keletin boldym. Jaqan tipti búl kósheden júrýdi qoıyp aldy. Sholpandy da kórip turam. Ekeýmiz jyly amandasamyz. Men onyń adamgershiligi joǵary, aqyldy jan ekenin júre-bara tipti anyq baıqadym. Sózge de usta, sondaı kisilikti qyz.

— Álgi qasqyr joldasyń bar ma? Joq, ketip qaldy ma? Ózi kórinýdi qoıdy ǵoı? — dep, Jaqandy árqashan kúle surap qoıady.

— Bar osynda. Ony nege qasqyr deısiń?

— Qasqyr emeı. Qasqyr qoı alyp qashady deýshi edi. Ol bolsa aı-shaıǵa qaramastan, soqtandaı bir adamdy alyp qashyp barady. Oıpyrmaı, ıen jerde kezikse, túte - túteńdi shyǵaratyn dúleıdiń naq ózi ǵoı!

Men Gaýharǵa, kóbinese, keshke qaraı qas qaraıa kelem. Ol meni ańdyp, terezeden qarap tura ma, bolmasa aıaq basqan dybysymnan tanı qoıa ma, dereý atyp shyǵady. Kúttirmeıdi. Qaqpanyń kún batys jaq túbinde dál Gaýhar úıiniń irgesinde úlken bir bórte shubar sandyq tas jatyr. Budan buryn onyń ústin kimder meken etip júrgenin men bilmeımin. Al endi ol tas kóz baılanǵannan keıin Gaýhar ekeýmizden bosamaıtyn boldy. Tilsiz uǵynysqan tatý - tátti kógershinder qusap buıyǵyp, bir-birimizge jabysamyz da otyramyz. Shirkin, Almaty jazynyn maı - tońǵysyz qońyr salqyn keshi qandaı tamasha. Súıisken júrekter úshin rahat qoı, óstip tań atqansha otyrsań otyra beresiń. Tońbaısyń. Eshqandaı kıim jamylǵyshynyń qajeti bolmaıdy. Map-maıda qońyr maqpal tún jamylǵyń da, bógde kózden búrkeıtin shymyldyǵyn, da mine sol. Yntyqqan eki ystyq júrek emin-erkin uǵyssyn degendeı barqyt tún tynyshtyq kúıin buzbaı, maýjyraıdy da turady. Juldyzdar ózara jymyńdasyp, biri men biri kóz qysysqandaı bolady. Jalyn atqan erinder bir-birinen bal alyp, bal berisip jatqanda, tesireıe qaraýdan qaımyqqan jartykesh aı bir úzim qońyr bulttyń tasasyna kirip jasyryna qalady...

Saǵat túngi on bir bolǵansha biz osylaı otyramyz. Aýlanyń ishindegi úılerdiń birinen áldekim esik aldyna shyǵa qalsa, bizdi kóredi de, bógelmeı jalt burylyp ketedi. Ózderimen ózderi rahattanyp otyrǵanda, shyryqtaryn buzbaıyn deıtin tárizdi. Al saǵat týra on bir bolǵanda, bizdiń on qol jaǵymyzdaǵy únemi jabylmaı. ashyq turatyn terezeden Gaýhar mamasynyń ony uıyqtaýǵa shaqyrǵan úni estiledi. Men úshin de bul ún ábden tanys bolyp aldy.

Gaýhardyń oǵan julyp alǵandaı etip qaıtarar bir-aq jaýaby bar:

— Qazir baram, mama, — deıdi. Budan soń esh aıaldamaıdy.

— Hosh, jaqsy tús kór, — deıdi de, júgire jóneledi.

Gaýhar bir kúni:

— Jánibek, erteń menimen birge qalanyń syrtyna baqshaǵa barasyń ba? — dedi.

— Onda ne bitiremiz?

— Kartop, júgeriniń aram shóbin otap, jumys istep qaıtamyz.

— Maqul.

Aram shóp otaý túgil Gaýhar tas qashaýǵa shaqyrsa bas tartarmyn ba?

Erteń demalys. Onsyz da qolym bos. Jaqanmen birge tálkóshke aralamasam basqa bitiretinim shamaly.

— Olaı bolsa, men erteń saǵat segizde kelem saǵan. Daıyn bolyp esik aldyna shyǵyp tur, — dedi Gaýhar. (Ol biz jatqan úıdi biletin).

— Jaraıdy.

Erteńine Gaýhar keldi. Bir qolynda azyq-túlik salǵan sýmkasy. Ekinshi qolynda jeńil ketpenshe. Ústine jeńil - jelpileý kónetoz kóılek kıip, basyna sharshy oramal tartyp alǵan. Qazirgi turpaty bizdiń aýyldaǵy kolhozshy áıel - qyzdarǵa uqsaıdy.

Ózi keremetteı kóńildi. (Men onyń, jalpy kóńildenbeı júrgen kezin kórgen emespin). Tapochka kıgen aıaqtaryn silke basyp, qýnań - qýnań etedi.

— Kettik pe?

— Kettik.

Kók bazarǵa kelip, pomıdor, alma, júgeri unynan pisirilgen kúlshe, toqash sekildi jáne biraz azyq-túlik satyp aldyq. Aqshany, árıne, men tóledim. Odan soń sol aradan avtobýsqa otyrdyq .

Ol kezde qazirgideı úlken avtobýstar joq. Jalǵyz esikti kishkene avtobýs. İshi tar. Biz qusap kileń ketpen - kúrek arqalaǵan jurt. Syǵylysyp - myǵylysyp qalanyń shetine kelip tústik. Odan soń kóp jer jaıaý júrdik. Kún yssy. Jol shań. Jol shetindegi qýraı -shılerge tıip ketseń, burq ete qalady. Jolmen júreıin deseń, shań tolarsaqtan kelip jáne burqyldaıdy.

İssy, shań.

Shań. Yssy. Aldy-artymyzda ketpen - kúrek arqalaǵan basqa jurt: áıelder, qarttar, balalar. Maıdannan kelgen múgedekter, Olar sizdi qarýlaryn ketpen - kúrekke aıyrbastap, tirshilik, janbaǵys shabýylyna shyqqan. Baqshaǵa da kelip jettik. Meni aıaǵandaı túrmen:

— Birtalaı jer. Sharshadyń ǵoı deımin, — deıdi Gaýhar. Joq.

— Mine, bizdiki mynaý.

Bet aldymyzda bir taqta kartop, bir taqta júgeri egisi. Birkelki ádemi ósip jetilip keledi eken. Júgeriniń bitimi qoldyń salasyndaı, tap-taza. Búıirleri bultıyp sobyq sala bastaǵan. Kartoptyń kók buıra sabaqtary jamyrap gúl jarýǵa kirisken.

— Endi az kúnde jeýge jaraıdy, — dep, Gaýhar qýanyp qoıady. Maǵan ol baqshanyń egjeıin - tegjeıin aıta bastady:

— Byltyr osy aradan jer bólip berip jatqanda, kim oǵan baryp, kútimdep qarap júredi dep, mamamnyń alǵysy kelmep edi, — deıdi.— Men bolmaı alǵyzdym. Áıtpese, bilesiń ǵoı. Jan baǵý kázir ońaı emes. Bárin bazardan satyp alý kerek. Qymbat. Al mamamnyń bolsa jalaqysy azǵantaı. Qazýyn áıteýir kóktemde bir-eki kún kelip, mamam qazysyp beredi. Sodan keıingi jumysynyń bárin ózim atqaram.

Dál osy jerden Gaýhar byltyr on meshok kartop, tórt meshok júgeri alǵanyn aıtady. «Kartoptyń eki meshogin ózimizge qaldyrdyq ta, basqasyn sattyq. Báribir saqtaıtyn jerimiz joq, buzylyp ketedi. Júgeriniń eki meshogin sattyq. Odan túsken aqshaǵa biraz kıim-keshek, sekseýil aldyq» deıdi.

Qarshadaı názik jannyń bir jaǵynan ýchılıshede oqý oqyp, ekinshiden munsha sharýany bir ózi tyndyryp júrýi maǵan eren erlik tárizdenip kórindi.

Ortamyzdaǵy jalǵyz ketpenshemen kezektesip kúni boıy eńbek ettik. Gaýhar tipti sharshaý degendi bilmeıdi. Ketpensheniń kezegi maǵan tıgende, otyryp dem alýdyń ornyna ár-ár jerde qyltıyp boı kórsete bastaǵan aram shópterdi shópsheńdep qolymen terip jóneledi.

Gaýhardyń aýzyna da tynym joq. Jumys isteı júrip, baıaýlata syzyltyp ylǵı on aıtady. Ol ánderdiń kópshiligi men bile qoımaıtuǵyn, meniń qulaǵyma tosańdaý estiletin dúnıeler.

Tegi, opera, operettalardan úzindiler, eskilikti romans tárizdiler bolsa kerek. Álgideı tosyp bola turyp, qulaqqa sonshalyqty jaǵymdy, tyńdaǵan ústine eligip tyńdaı bergin keledi, buryp dámin tatpaǵan táttini tatqandaı bolam.

Ara-tura tynyǵyp, otyra qalsaq, Gaýhar kózine ne tússe, sol jaıynda taqpaqtap óleń aıtady. Óz óleńi emes, árıne. Ataqty aqyndardyń óleńderi nemese olardyń poemalarynan úzindiler. Gúldi kórse, gúl jaıyp, aspandaǵy qalyqtaǵan aqsha bultty kórse, bult jaıyp, alma jep otyrsa, alma jaıyp eleń ete jóneledi.

«Bul kimniń óleńi, bilesiń be?» — dep, menen surap qoıady.

Kópshiligin bile qoımaımyn da. Iyǵymdy qomdaımyn. Bunym, árıne, uıattaý.

— Baırondiki, Pýshkındiki, — dep Gaýhar ózi aıtyp beredi.

— Jánibek, sen mýzykany súıesiń be?

— Súıem.

Bir tal qyzǵaldaqty shıratyp ustaı otyryp, Gaýhar qaıǵylylaý bir ándi óte bir sezimtaldyqpen tamyljytyn aıtyp shyqty.

— Bul qaıdan, tapshy?

Tanys án tárizdi, biraq esime túsire almaımyn.

— Jýyrda ǵana tyńdamadyq pa? «Chıo – Chıo - Sannan» Baterfláıdiń arıasy ǵoı.

— A - a!

13

Kýrs aıaqtalaıyn dedi. Meniń aýylǵa qaıtar kezim taıap qaldy.

— Aýylyńa barǵan soń meni umytasyń ǵoı? — deıdi Gaýhar.

— Joq, umytpaımyn.

— Hat jazyp turamysyń?

— Jazyp týram.

Bir kúni keshke jaqyn Gaýharmen parkke kınoǵa bardym. Kınodan shyǵyp kele jatyp áli

Jánibek, sen óleń jazǵandy bilesiń be? — dedi.

— Qandaı eleń?

- Meniń álbomyma bir-eki aýyz óleń jazyp qaldyrsań?

Qazaqta qyzǵa óleń shyǵarmaıtyn jigit kem de kem. Ondaı áýestikten men de quralaqan emes edim.

— Jazýǵa bolady, — dedim.

— Onda qazir bizdiń úıge baraıyq. Sen jaz, jaraı ma?

Men Gaýhar úıine bas suǵyp kórgen emespin. Onyń sheshesine kórinýden birtúrli júreksinip turam. Bunym aýylda óskendigimnen bolar. Aýyl balalary men aýyl qyzdary ata - apasynyń kózinshe birimen biri suqbattasyp júrmeıdi, uıat kóredi.

— Mamam búgin úıde joq. Kolhozǵa týystarymyzǵa ketken. Erteń keledi, — dedi Gaýhar.

Jaqyn mańdaǵy kolhozdardyń birinde týystary bar ekenin, olarmen aralasyp, aýys-túıis jasan turatyndaryn Gaýhar buryn da aıtqan edi.

Sheshesiniń úıde joqtyǵyna men qýanyp ketkendeı boldym. Gaýhar úıin kórmekke yntyǵýdan ba? Joq álde ol ekeýmiz úıde ońasha bolatyndyqtan ba? Osynyń ekeýi de bolýy yqtımal.

Mine biz Gaýhar úıine kelip te qaldyq. Júregim bir túrli qabyna soǵady. Urlyqqa kele jatqan adam tárizdimin, jurt kózine shalynýdan seskenem. Aýlanyń ishi ońasha, eshkimniń qarasy kórinbeıdi.— Sirá el jatar kez bolyp qalsa kerek. Sonda da dybysymdy shyǵarmaýǵa tyrysam, aıaǵymdy ushynan basam.

Jerden qazyp istelgen basqyshpen tórt-bes attap, tómen tústik. Syrtqy esik qulyptalmaı, ashyq tur eken. Gaýhar aldymen kirdi de, shyrt etkizip sham jaqty. Bul dalan úı eken. Edeni jer, syz ıisi bar. Ústine kleenka jabylǵan as stoly, ydys-aıaq, kerosınka sekildi nárseler baıqalady.

Tór úıdi Gaýhar kiltpen ashyp, sham jaqty. Bul bólme kep - keń eken. Tóbesiniń alasalyǵy bolmasa, kóńildi, taza. Edenine alasha tóselgen. Eki tósek, ortada stol, dıvan, etajerka tur. Uqypty, unasymdy etip jınalǵan.

— Mine, bizdiń úıimiz osy. Kedeı turamyz, — deıdi Gaýhar. Men úshin Almatydaǵy eń baı, eń baqytty, eń ásem úı osy. Mundaǵy asyl baılyq ózge úılerdiń bireýinde de joq. Ol — Gaýhar. Meniń Gaýharym.

— Kelshi, — dep, shóp etkizip súıip alsam, Gaýhar saýsaǵyn shoshaıtady.

— Tss, aqyryn. Ústimizdegi úıge bári estiledi.

«Nemene, tóbeniń tesigi bar ma edi?» degendeı shalqaıyp joǵaryǵa qaraımyn. Tesik kórinbegen soń Gaýhardy qaıtadan qushaǵyma alam.

— Toqtashy, jetedi endi... Sen búıtetin bolsań ókpeleımin.

Men «búıtpeýge» ýádemdi berem.

Gaýhar ekeýmiz stolda álbom qarap otyrmyz. Jasyl plúshpen tystalǵan qalyń álbomnyń birinshi betinde Gaýhardyń ata-anasynyń sýretteri. Eki sýrettiń de tóńiregin ásem boıaýmen gúldep kómkerip qoıýynyń ózi-aq Gaýhardyń olarǵa degen súıispenshiligin bildirip turǵandaı.

Ármen qaraıǵy sýretterdiń kópshiligi jastar. Gaýhardyń óziniń jáne birge oqıtyn joldas qyzdarynyń sýretteri. Sýretterdiń ara - arasyna bir shýmaq, eki shýmaq óleńder jazylǵan. Ol óleńderdi jazýshylar eskertkish retinde qoldaryn qoıǵan. Paraq - paraqtyń arasyna salyp keptirgen japyraqtar.

Osy tárizdi álbomdy boı jete bastaǵan qyzdardyń talaıynan kórýge bolady. Ár beti mahabbat, shattyq jyryna, arman men qıalǵa, ańsaý men kókseýge toly bolyp keledi.

Júregimniń eń tereń túkpirinen alyp bir asyl marjanymdy men de qalaýym kerek. Gaýhar sopy ótinedi. Marjan bolǵanda, barynsha áserli de, ádemi bolsyn deıdi.

Murnymdy ýqalap qoıyp ne jazarymdy oılanyp otyrmyn. Men saǵan bóget jasamaıyn dep, Gaýhar dıvannyń ústine baryp, kitap oqyǵan bolyp otyr. Biraq eki kózi mende. Kitaptyń tasasynan álsin-álsin baspa ǵyp qarap qoıady. Meniń ne jazǵanymdy oqyp bilgenshe shydamy taýsylyp, áreń otyrǵany baıqalady.

Jaryǵy túskir de janyma ábden tıip boldy. Jyrtyńdap álsin-álsin óship qala beredi. Qaıta janady. (Sirá elektr qýatynyń azdyǵynan bolar, ol kezde mundaı jaǵdaı jıi ushyraıtyn).

Bir kezde jaryq sóndi de, qaıtyp janbady. Keshige berdi. Men áli eshteńe jazyp úlgergen joqpyn. Ornymnan turyp, dıvannyń ústinde otyrǵan Gaýhardyń qasyna keldim. Otyrdym. Álginde «búıtpeımin» degen ýádemdi umyta bastadym...

Ýáde túgil adam ózin ózi umytatyn kezder bolady. Adam quıyndaı uıtqyǵan sezimge, sezim ot-jalynǵa aınalady. Tejeý bermeı lyqsyp, jolyndaǵy bóget ataýlyny jaıpap joq etedi. Adam sezimniń quly, onyń buıyrǵanyn tek oryndaýshy ǵana. Aqyl-sana jumys istemeıdi.

— Jánibek, ne bolǵan saǵan?

— Janym, altynym...

— Jánibek...

— Sáýlem...

— Jánibek.

— Kúnim

— Oı...

Betime jeńil ǵana shart etip tıgen shapalaqtap shoshyp oıandym. Tan atyp ketken. Úıdiń ishi jap-jaryq.

Men dıvanda jatyrmyn.

Gaýhar shashy uıpa-tuıpa bolyp, qasymda tur. Kóıleksheń, jalan aıaq.

Shapalaq Gaýhardiki.

Dál mundaı súıkimdi, dál mundaı jumsaq shapalaqty ómiri kórgen emespin.

— Uıatsyz, uıyqtap jatyr.

Tań atyp ketkenin kórgende, mende es qalmady. Túregep, tez-tez kıinip jatyrmyn, Gaýhardyń júzine qaraı almaımyn...

Biraq baqytty edim.

Minekeı, tańerteńgi elsiz bos kóshede úıge qaıtyp kele jatyrmyn. Qus bop samǵap jónelgim, án bop kekke shyrqalǵym keledi.

Adam ómirinde osyndaı ǵajap sátter, shirkin-aı, nege az bolady eken!

Jaqan ǵoı áli tura qoıǵan joq. Tipti ol oıanbaǵan da bolar.

Aqyryn bildirmeı kep, sheshinip, qasyna jata ketpekshimin. Sosyn meniń qashan, qalap kelip jatqanymdy ol qaıdan biledi.

Qaqpadan dybysymdy bildirmeı, eppen kirdim. Aıaǵymdy úshin basyp terasaǵa moıyn sozyp qaraımyn. Ekeýmizge arnap salynǵan jer tósekte Jaqan tóńkıip, shalqasynan jalǵyz ózi jatyr. Aıaq jaǵy men keýde tusyn jalańashtap kórpeni tek qarnynyń ústine jınap alǵan. Onyń ystyqtaǵanda óstıtin ádeti. Kir-kir úlken shodyr aıaqtary tósenishten asyp, taqtaı edenge túsip ketken.

Men qatelesippin, Jaqandy uıyqtap jatqan bolar deýim beker eken. Tompıǵan qyzǵylt kezderi baqyraıyp, oıaý jatyr. Meni kórgende, eleń etti de, eki urty jybyrlaı, qýlana kúlimsiredi:

— Qalaı, jolyń boldy ma?

Men qysylyp, sasyp qaldym. Ne aıtarymdy bilmedim. Jaqannyń suraǵyn turpaıy kórip, ashýlanǵan bolaıyn desem, ondaı jasandylyqqa bara almadym. Jaqan bárin meniń kezimnen oqyp, bilip turǵan sekildi. Jaltarýyma jol qalmaǵandaı. Qysylýdan góri maqtanýymdy kóbirek baıqatyp, yrjalaqtap kúle berippin.

Búgin aýylǵa qaıtpaqshymyz. Tańerteń erte turyp, aldyn ala býyp-túıip, daıyn etip qoıǵan júgimizdi arqalap, tramvaımen qala shetine — Táshken jáne Jetisý kósheleriniń toǵysqan jerine keldik. Mashınany osy aradan tospaqshymyz.

Bizdiń aýdanǵa baratyn mashına ońaılyqpen kezikpedi. Birsypyra ýaqyt tosyp turyp qaldyq. Jaqan bir kezde:

— Ana Qara! — deıdi.

— O ne?

— Qyzyń kele jatyr.

Shynynda da, «meniń qyzym» — Gaýhar, tramvaıdan túsip, bizge qaraı kele jatyr. Bizdi kórip, anadaıdan aqsıa kúlimsirep keledi. «Sender ketip qaldy ma eken desem, ketpepsińder ǵoı» deıdi.

Keshe kesh boıy Gaýharmen birge bolǵam. Búgin elge qaıtamyz degem. Qaı aradan mashına kútetinimizdi ol biledi. Biraq kelem, shyǵaryp salam dep aıtqan joq bolatyn.

Gaýhardyń kelgenine men rıza bop, qýanyp qaldym.

Aqyry, bizge laıyq bir mashına tabyldy. Biz sonymen ketpekshi boldyq. Gaýharmen qosh aıtystyq.

Kózden tasa bolǵansha Gaýhar ornynan qozǵalǵan joq. Bizdiń artymyzdan qarady da turdy.

Aýylǵa kelgennen keıin kúndiz-túni Gaýhardy oılaıtyn boldym. Aqymaqpyn. Qalada sonsha júrip, Gaýharmen tym qursa bir ret nege sýretke túspedim? Shirkin-aı, tamasha bolar edi-aý! Tós qaltama salyp júrip, saǵynǵanda alyp, qarar edim. Gaýharymnyń ózin kórgendeı bolar edim.

Gaýhardan nege eskertkishke sýretin surap almadym? Beretin edi ǵoı. Syrtyna óz qolymen, óziniń ásem jazýymen jazatyn edi: «Dosym Jánibekke máńgilikke eskertkish!» Nemese «Jánibek, umytpa meni!» Nege umytaıyn, Gaýharjanym. Qalaı umytaıyn. Qanatym bolsa, osy kezde bir mınýt aıal qylmas edim, ushyp jeter edim.

Gaýhardy túsimde kóretin boldym.

Armıaǵa alynyp, soǵysqa barǵan ekem. «Ataka! Alǵa! Alǵa!» Tútin men shannyń ishinde, gúrs-gúrs jarylǵan snarádtardyń arasynda avtomatymnan oq seýip, júgirip kelem. Dáý qara qońyzdaı bir tank bet aldymnan shyǵa keldi. Men oǵan granata laqtyryp, jata qaldym. Granata tanktiń tósine tıip jaryldy. Jylan baýyr dóńgeleginiń bireýin qıratyp ketti. Biraq tank toqtar emes. Shaqyr - shaqyr etip, shek - qarnyn súıretken jaraly jyrtqyshsha qıraǵan dóńgelegin shubaltyp meniń ústime kelip qaldy. Basty mine!

Zildeı bop janshyp óltirip barady. Qabyrǵalarym kútirlep synyp, tynysym bitip barady. Oıbaı deýge de halim joq.

Aýyr tank meni tapap ótip ketti. Men biraq áli. de tiri edim. Shıneliniń etegi aıaǵyna oralǵan, moınyna sýmka salǵan sanıtarka júgirip jetti. Basymdy aldyna alyp, aýzyma sýsyn tamyzdy. Sál esimdi jıyp, kezimdi ashtym. Ózimniń Gaýharymdy kórdim. Qýanǵannan aıqaılap:

— Gaýhar! — dedim.

Óz daýysymnan ózim oıanyp kettim. Tósekke bastyrylyp qalǵan ekem.

Osy tárizdi tústerdi jıi kerem.

Gaýharǵa qalaı jetem? Jetýdiń bir ǵana joly bar, ol — Almatyǵa oqýǵa ketý.

Instıtýtqa túsip oqý — ol meniń kókeıtesti armanym. Soǵys bolmaǵanda ol armanym endigi oryndalǵan bolar edi. Onynshyny byltyr bitirip, osy kezde stýdent bolyp júrer edim. Soǵys meniń ol josparymdy (tek meniń ǵana ma?) bomba túsken úıshe kúl-talqan etip qıratty.

Jaǵdaı kelmeı, kerek dese, onynshyny bitire de alǵan joqpyn.

Gazetterde osy kezde ár túrli oqýǵa qabyldaıtyn kóp-kóp habarlandyrýlar basylady. Átteń - aı dep, men ishimnen qyzyǵa da, qyzǵana oqımyn. Qaltamda atestatym bop, osy oqýlardyń bireýine keter me edim. Tehnıkýmǵa barýdy olqysynam.

Bir kúni bir habarlandyrý oqydym: Ýnıversıtettiń qasynan toǵyz klastyq bilimi barlar úshin alty aılyq daıarlyq kýrs ashylypty. Ony bitirgen soń ýnıversıtetke synaqsyz qabyldaıdy. Ýra! Men úshin naǵyz tabylǵan oqý! Osyǵan ketýim kerek. Gaýharmen birge bolýym kerek.

Oqýǵa ketem degen sezimdi sheshem tikireıip qarsy aldy.

— Qalaı ketesiń? Hasen aǵań bolsa, armıada. Úsh aıdan beri hat ta, habar da joq. Jeńgeń bolsa kolhozdyń jumysynan bir bosamaıdy. Men bolsam, aýrýshańmyn. Sen oqýǵa ketseń, myna balalar ne kún kóredi? Jalǵyz sıyrdyń jem - shóbine, úıdegi otyn-sýǵa kim qaraıdy?

(Myna balalar degende sheshem Hasen aǵaıymnyń eki kishkentaı balasyn aıtyp otyr).

Men óz degenimnen qaıtpadym.

— Úıinde er azamaty joqtardyń bári osy kúni qyrylyp qalyp jatyr ma? Jurt qatarly birdeńe etip kún kórersińder. Meni armıaǵa áketse qaıtpeksińder?

— Onda amal qansha, birdeńe etip kónemiz de.

— Kónseńder, buǵan da kónińder. Men qalaı da ketem oqýǵa. Jylma-jyl ýaqytymdy tekke óltirip júre almaımyn.

— Sol jaqtan armıaǵa áketse qaıtpeksiń?

— Qaıtýshy em Áketse, kete baram. Ol jaqtan áketti ne, bul jaqtan áketti ne, bári bir emes pe?

Meniń ılikpesimdi anyq kórgen, dúnıedegi qıynshylyqty qandaıyna bolsa da kónip úırengen sheshem aqyry.

— Óziń bil, — dedi.

— Ózim bilsem sol — oqımyn.

Oqımyn degen adamǵa raıono qarsylyq jasamaıdy. Qyzmetimnen op-ońaı bosatty. Jalǵyz sıyrdyń torpaǵyn satyp, jekjat - juraǵattardy aralap qarjy, azyq-túlik qamdap, birinshi sentábrdiń qarsańyna oqýǵa ketýdiń daıyndyǵyn jasaı bastadym.

Osynyń bári, saıyp kelgende, Gaýhar úshin. Qalaǵa, Gaýharyma tez jetý úshin.

16

Bir kún! Gaýhardan hat aldym. Oqyp turyp, mańdaıymnan burq etip ter shyqty.

«Jánibek!»

Nege hat jazbaısyń? Álde tep - tez-aq umytqanyń ba?

Nemese, erkek halqy osyndaı ma?

Men seni kinálamaımyn. Múmkin, ózim kóbirek kináli shyǵarmyn.

Al endi jazbasań da bolady. Jazǵan hatyń báribir maǵan tımeıdi... Men búgin - erteń Almatydan ketetin adammyn.

Munda qala almaımyn. El betine, anamnyń betine qarap júre almaımyn.

Sol... Túsinetin shyǵarsyn.

Hosh!

Gaýhar!.

Tóbemnen tas qulaǵandaı boldy.

Iá, hat jazbaǵanym ras. Jýyrda ózim baratyn bolǵan soń erensizdik jasap, jazbap edim. Gaýhar maǵan hatty úıge emes, medýchılıshege jaz degen. Qazir sabaq joq kezi. Jazǵan hatym oǵan qashan tıedi dep, hat jazbaı keshigýime bul da sebep.

Gaýhardan alǵan sumdyq hat meni esimnen tandyrǵandaı boldy. Keshshe emespin, ne aıtyp otyrǵanyna túsinemin. Jaıymen júrgen jazyqsyz adal jannyń osynsha qıyn jaǵdaıda qalýyna sebepshi bolarymdy men ol kezde jete oılappyn ba? Ne isteımin endi? Jaqynda bolsa, kustaı ushyp jeter em. Ol emes, bárine Men kináli ekenimdi aıtyp, aıaǵyna jyǵylar em. Qandaı jaza kesse de kóner edim:

«Jazǵan hatyń báribir maǵan tımeıdi.. Búgin-erteń Almatydan ketetin adammyn» degen sózi meni erekshe shoshytady. Sonda qaıda ketedi?

Men Gaýharǵa dereý hat jazbaq boldym. Jazdym da, jyrtyp tastadym. Hattan oǵan ne paıda? Odan da tez qamdanyn, ózim jeteıin.

Mine endi Almatyǵa júretin mashına izdeýdemin. Bizdiń shalǵaı túkpirdegi N. aýdanynan astanaǵa qatynaý ol kezde jeńil sharýa emes. Mashına ońaı tabylmaıdy. Tabylsa, júgi myǵym bolady da, almaıdy.

Sabylyp mashına izdeýmen taǵy da bir jetideı ýaqytym ótti. Eń bir tyǵyz, qymbat kúnder edi.

Tańerteńgi shaıymyzdy áli aldymyzǵa alyp úlgergen joqpyz. Saý etip bizdiń úıge aýyldyń tórt-bes aqsaqaly sýyt kirip keldi. İshterinde aýyldyq sovettiń predsedateli bar. Biz údireıisip, úrkip qalǵandaı boldyq. Shaldardyń kelisteri saý kelis emes tárizdi. Qoıyndaryna jylan tyǵyp ákelgendeı qunjań - qunjań jaıǵasyp, otyrysyp jatyr.

Shaldyń biri maqaldap sóz bastady:

— Tuıaǵy bútin tulpar joq, kanaty bútin suńqar joq degen...

Bir sumdyqtyń bolǵany sezilip qaldy. Shaldar maıdanda qaıtys bolǵan Hasen aǵaıymdy estirte kelgen eken. Aıaq asty kútpegen jerdeı ý-shý, azan-qazan boldyq ta qaldyq.

Meniń Almatyǵa qanatsyz ushsam dep otyrǵan jolym osylaısha aıaq astynan, eshqandaı oılamaǵan jerden, kúrt kesildi. Qaza shyqqan úıdiń opyr-topyr mashaqaty talaıǵa deıin basylatyn ba. Kóńil aıta kelgen aǵaıyn - týysqandy kútip alý, sheıit bolǵan azamattyń jetisin, qyrqyp berý sekildi yrym - dástúrler bar. Bunyń bári shetinen áýre, mol shyǵyn. Qazaq dástúrinde tiriniń óliden aıap qalary bolmaıdy. Óliniń rásim - saltyn, shama kelgenshe, minsiz etip atqarý aǵaıyn arasynda úlken syn. Mine osynyń bárine de men endi ózim aralasýyma, óz qolymmen ótkerýge týra keldi. Sheshem onsyz da densaýlyǵy nashar, ári barlyq shesheler sekildi ýaıymshyl adam edi. Aǵaıymdy estirtkennen keıin ol múldem shoıyrylyp, jatyp qaldy.

Qolda bar tıyn-tebenniń bári de osy qaza qamyna jumsaldy.

17

Gaýharǵa birneshe ret hat jazdym. Jaýap bolmady.

Hatty medýchılıshege jazǵan edim.

Shynymen-aq qaladan ketip qalǵany ma? Qaıda ketedi?

...Sýyq kúz. Soǵys biter emes. Mine endi meniń jasymdaǵy balalarǵa shaqyrý bastaldy. Áskerge alý kezegi bizge de keldi.

Men de shaqyryldym. Júretin boldym.

Oılamaǵan jerden Almatyǵa barýdyń sáti kelip qalǵany úshin qýanyp júrmin. Oıymda Gaýhar. Ol kázir qaıda?

Ne de bolsa anyqtaımyn, bilemin.

Múmkin, eshqaıda ketpegen de shyǵar.

Mine, men Almatydamyn. Gaýhardy izdep kele jatyrmyn.

Tanys qaqpa, tanys úı kózime ottaı basyldy. Júregim lúpildep, bir ysyp, bir sýynady. Qaqpanyń shyǵa beris syrt jaǵynda jatatyn anaý, áne álgi bórte shubar sandyq tas, sol ornynan tapjylmaǵan. Qozǵalmaǵan. Jazdyń talaı ásem keshinde Gaýhar ekeýmiz onyń ústinde tátti qıaldap, syr shertisip otyratyn edik. Eh, qaıran kúnder - aı, deseıshi!

Tysta adam qarasy kórinbeıdi. Aýlanyń ishin barlap qaraımyn, tym-tyrys. Gaýhar úıine birden kirip barýǵa batylsyzbyn, uıańmyn.

Ary taman ótip, qaıta buryldym. Múmkin, bireý-mireý shyǵyp qalar. Múmkin Gaýhar ózi júgirip shyǵar.

Trotýardyń boıymen maǵan qaraı bir áıel kele jatyr. Tanys tárizdi. E, Sholpan ǵoı. Gaýhardyń ózin kórgendeı qýandym. Sholpan da meni birden tanyp, shurqyrasyp amandasyp jatyrmyz.

— Qaıdan júrsiń? Top etip, aspannan túse qalǵannan saýmysyń? — deıdi.

Men jónimdi aıttym. Gaýhar qaıda, úıde me dep suradym.

— Gaýhardy izdeseń maıdanǵa bar...

Armıada eki jyldaı qyzmet atqardym. Onyń bir jyly maıdan shebinde ótti. Gaýhardy eshqashan da esimnen shyǵarǵan emespin. Ol endi meniń esimnen máńgilik shyqpastaı bolǵan edi.

Iapyraı, bir jer bolmasa bir jerde kezdesip qalmas pa eken dep, ylǵı da elegizip izdeýmen júrdim.

Soǵysta talaı búldirshin qyzdar kezdesti. Solardyń qaı - qaısy da maǵan Gaýhar bolyp kórinetin.

Áskerden bosap, qaıtyp kele jattym. Bul soǵys bitkennen keıin. Almatyǵa jetkenshe taqat qylmadym. Kim biledi, Gaýhar, múmkin, endigi úıine oralǵan shyǵar. Tabysyp, máre-sáre bolarmyz dep úmittendim.

Keshegi uıań halim endi joq, ómirdiń biraz qyspaǵynan ótip shyńdalǵan soldatpyn. Temir taqaly báteńkemmen taq-taq basyp kelip, ózime tanys úıdiń esigin qaqtym. «Da!» degen jýan erkek daýysy estildi. Meniń kútkenim názik áıel daýysy — Gaýhardyń daýysy edi. Bir aıaǵy tizeden joq múgedek adam etik jamap otyr.

Bóten bir áıel tur.

Orys semásy.

Úı ishi de baıaǵy Gaýhar úıine uqsamaıdy.

Men sasyńqyrap qaldym.

— Sizge kim kerek? — dep surady.

— Osynda bir kezde basqa adamdar turatyn edi. Qazaq semásy.

— Tursa kerek, kázir turmaıdy.

— Olar qaıda ketkenin sizder bilmeısizder me?

— Bizge deıin bul úıde jalǵyz áıel turǵan eken, Elden týystary kelip, kóshirip áketipti.

Biletinderi sol ǵana.

Qoradaǵy úılerden Sholpandy izdedim, taba almadym.

Sholpan Kúıeýge tıip ketipti.

Men Gaýhardy osylaısha máńgilikke joǵalttym.

O, Gaýhar, barsyń ba jer betinde, joqsyń ba?

---