InfoHub Logo

— Jiber meni! jiber!.. ol óziniń ashshy daýsynan shoshyp oıanyp ketti. Túnniń qaı ýaǵy ekenin ańǵara almady. Jap-jaryq kúmis aınadaı jarqyraǵan appaq aıdyń aqshýlan saýlesi mashınanyń aldyńǵy terezesinen týra betine túsip tur eken. Manaǵy tópelegen qatty jańbyrdyń basylǵanyna qýandy. Keshe ǵana oraqtaı bolyp juqaryp ketken aı qalaısha búgin tolyp ketken dep oılady da qoıdy.

Jigit álginde ǵana túsinde moınyna jylansha oratylǵan appaq qyzdyń bileginen áldebir tańba qaldyma degen kisishe shalqalatqan mashına oryndyǵyn tiktep, tamaǵyn álsin-áli sıpalaı bergen. Ózi otyrǵan jaqtaǵy terezesin az túsirip, sosyn bir tal shylym tutatty da aýyr kúrsinip mashınany otaldyrdy. — Qatty sharshaǵan ekenmin-aý, — dedi sosyn óz-ózine kúbirlep. Mashınanyń aldyńǵy shyraǵyn jaǵyp ornynan qozǵala bere ishtegi aınadan art jaqqa qarasyn. Selk ete tústi… manaǵy túsindegi aqqyz. Qol-aıaǵy qaltyrap artqy oryndyqqa qarasyn. Eshnárse joq. Sosyn baryp júregi ornyna túsip, kólikti qozǵalta bere aınaǵa qaıta qarasyn. Bul joly týra jon arqasynan sýyq ter burq ete qaldy. Manaǵy qyz áli otyr. Ol endi mashınany meńgere almaı qaldy. Basqarýsyz qalǵan temir tulpar bir julqynyp baryp óshti. Syrtqa shyǵyp ketpekke jantalassyn… esiktiń ishten ashatyn tutqasyn taba alsashy… myń ret, tipti, odan kóp ret birde-bir jańylmaı týra qolǵa ustaýǵa arnalǵan esiktiń ishine qaraı kirgen kishkentaı qazan shúńqyrdaǵy ilgek qolyna ininer emes… alqynyp ketti. Endi dyǵdyry qurı bastady… art jaqqa qaraýǵa dáti jeter emes… anda-sanda bir aınadan jalt etkizip kózdyń qıyǵyn ótkizedi… qyz únsiz. Arada sút pisirim ýaqyt ótkende mashınanyń jaryǵy ózdiginen jalp etip óship qalsyn. Sosyn qaıtadan jarq ete qalyp baryp qaıta óshti… endi mashına ózdiginen teńselip arly-berli julqyna bastady… osy kezde baryp art jaqtaǵy únsiz otyrǵan qyzǵa til bitti. — Jum kózińdi! Ashýshy bolma!.. tez jum!.. — dep onyń kózin eki alaqanmen jaba qaldy… alaqany tastaı sýyq eken, qabaǵyn qaryp barady… Bosanbaq bolyp tyrbynyp edi… Qyzdyń sybyrǵa jaqyn daýsy qulaǵynyń túbinen: — Qozǵalma… Qoryqpa… Qımylsyz jatyp alsań sálden soń ketedi, — dep kúbir ete qaldy… talyqsyp baryp talmaýrap qımylsyz qaldy… endi mashına da tynyshtala bastaǵandaı… tek syrtta áldeneniń kúrkiregen joıqyn daýsy qulaq tundyrady. Qyzdyń muzdaı sýyq alaqanynyń sýyǵy endi betten ótip, mıyn shym-shym etkizip shanyshqylaı bastasyn… — qolyń betimdi qaryp ketti… alshy… onyń daýysy úzilip úzilip ázer shyqty. Tisi tisine tımeı saqyldap ketti.

— İm..im… seniń boıyńda tumar bar ma edi… — qyzdyń qınala yńyrsyǵan daýsyn ázer estidi.

— Iá, bar… ájem bergen… — jigit te ernin ázer ıkemge keltirdi.

— Sol tumardy alyp maǵan ber!.. Qyzdyń daýsy buıryqqa jaqyn estildi.

— Joq, olaı isteı almaımyn…

— Onda ekeýmiz de muzǵa aınalyp ketemiz…

Jigit qatyp qalǵan saýsaqtaryn ázer ıkemge keltirip keýdeshesiniń ishindegi tumardy zorǵa degende julyp aldy da tastaı sýyq qyzǵa umsyna berdi. Alaqanynan tumar shyǵa bere álginnen beri qatyp muzdap bara jatqan denesi lezde jadyrap jylyna bastady. Alǵashynda kók aıaz bolyp qaryǵan qyzdyń alaqany endi janyn balqytyp bara jatyr… Alǵashqy qorqynysh úreıdiń barlyǵy ádira qalǵan. Táni súısinip uzaqqa deıin únsiz jatyp, bir zamanda baryp uıqydan shoshyp oıanǵandaı basyn oqys julyp alyp mashınanyń art jaǵyna qaıta qarasyn… Júzinen appaq sáýle shashqan appaq qyz otyr. Qolyn sózyp qyzdyń súırik saýsaqtarynan ustady. Jyp-jyly, jup-jumsaq. Bul qyzdyń ǵaıyptan paıda bolǵany esine túskende, denesi qaıta dir ete qaldy. Alqyndy. Aptyqty. Abdyrady. Apasynyń “adam taza júrmese albastyǵa kez bolady” deıtini esine tústi.

— Sen kimsiń? Qaıdan paıda boldyń? Albastysyń ba? — dep suraǵanǵa aıdaı jamaldy qyzdy qımady.

— Men — menmin… Aıdyń qyzymyn… meniń atym joq… Kim dep ataǵyń kelse solaı ataı ber…

— Qalaı, aty joq adam bola ma?

— Joq! Men adam emespin.

— Onda sen…

— Aıdyń qyzy… Men bireý ǵanamyn… Bútkil osy jaratylysta bireý ǵana… Jalǵyz bolǵan soń da meniń atym joq…

— Seni Aqqyz desem bola ma?

— Óz erkiń…

— Qaıda barasyń… Jetkizip salamyn…

— Eshqaıda da barmaımyn...

— Meniń ketýim kerek.

— Kete almaısyń…

— Nege?

— Saǵan jol jabylǵan…

— Qalaı?

— Joldyń qaǵıdasyn buzdyń.

— Ne?! — jigit shaq ete qaldy.

— Aqyryn… Estip qalady…

— Kim?

— Joldyń qaraqshysy…

— Ertegi aıtyp otyrsyń ba?

— Tynysh, taǵy kele jatyr… Tań atqansha aman qalsaq qutyla alamyz.

— Tań tez atsa eken…

— Kózińdi jumyp, ótkenińdi oılaýǵa tyrys…

— …

Jigit únsiz kózin jumdy. Qyz moınyndaǵy aq oramalyn jigittiń betine japty.

***

— Apa. Men qaladaǵy ápkeme baryp kelemin, — dedi tańerteńgi shaıyn shańqaı tús aýǵansha uıyqtap, endi ishkeli otyrǵan balań jigit tolqyndy shashtaryn keri serpı basyn silkip tastap.

— Ne? Balam, tús kórdiń be? Bıyl jaýyn joq, shóptiń barlyǵy kúıip barady. Az da bolsa birdeme jınap almasań qysta malǵa ne beremiz. — Aq kımeshekti kempir balasyna keseni berip jatyp zirk ete qaldy.

— Oıboı, apataıym-aý, sol da sóz be, búgin shyǵam da erteń bir qonyp, jezdemniń qulaǵyn bir tún buraımyn da onyń arǵy kúni shaýyp jetip kelem. Astymda sýdaı jańa mashına keshkisin shyqsam tańǵa jetemin… Shóp degendi sosyn eksem de, orsam da tabamyn… Qyńq etpe… Taýdaı etip maıalaımyn da tastaımyn…

— Jaraıdy… Jaraıdy… Barsań bar… Biraq jolǵa búgin emes, erteń shyq…

— Nege, búgin shyǵýym kerek…

— Balam-aı búgin aıdyń sońǵy sársenbisi…

— E, ne bolypty… Senbi kúni tańerteń jetip kelem.

— Qoı, balam, sońǵy sársenbiniń joly aýyr…

— O, o, aıdyń sońǵy sársenbisi atam seni alyp ketken… Dám degen sol… Baqsy shal bolmasa týǵan jıenińe tıesiń be?!. Jaryqtyq ózi de janyp turǵan ot edi-aý á?! Kúnine on ret aıtatyn áńgimeń… Ne, atam esińe túsip ketti me… Hy...hy...hy… Jylaıdy endi… Sodan kelip ákem týylyp qyrqynan shyqpaı jatyp shalyń ólip qaldy… Sondaǵy jyndy shaldyń aıtqany aıdaı anyq keldi… Jyndy dep júrseńder sol naq áýlıeniń ózi eken… E, sum dúnıe-aı, solaıda solaı… Aıdyń sońǵy sársenbisi ólip qalǵan shalyńnyń artynan kete qalaıyn dep eń, shyrqyryǵan qulynyńnyń daýsyn estip qımaı qaldyń… Áıtpese mynaý sum jalǵanda qudaı qosqan qosaǵyńnan aıyrylyp nesine ómir súresiń… Qoıshy apa… — balań jigit apasyn jorta mazaqtap otyr. Kempir shynymen jylaı bastady.

— Qulynshaǵym Janys ta týra sen qusap aqymaq qylyp otyryp ketip qalǵan… Sol qudaı atqyr aıdyń sońǵy sársenbisinde. Kempir odan ary sózin jalǵaı almaı býlyǵyp qaldy.

— Taǵy bastadyń apa… Sol qurǵyr qyl quıryqqa qyzyqpa dediń… Qamshylar jaq artqy aıaǵynyń alasyn kórgende-aq aıttyń… Jemtiktiń basyna júgenmen bir sal da qýyp jiber dep… Meniń ákem de sol aıtqandy uǵatyn ba edi… Jabysty da qaldy… Kisi basyna shapshyp turǵan shý asaýdy sol aıdyń sońǵy sársenbisi kúni úırete qoıamyn dep… Shylbyrǵa oratylyp jata qalaıyn dep eń, qurǵyr Janysyńnyń dostary tur eken qaýmalap… Sheshesi ne degen kókbet edi dep oılamasyn dep tartynyp qalǵanyń… Nesine oılaı qaldyń… Áıtpegende qulynyń kóz aldyńda júretin edi ǵoı… Iá, apa… Balań jigit taǵy syqylyqtap kúldi… Kempir shylaýyshynyń ushyn tistep jylap otyr… — Sodan apa… Ákem de sóz tyńdamaıdy ǵoı, á… A… Aıtpaqshy, atam marqum ózińdi alyp kele jatqanda da sol sary juldyzdy kórgen ekensiń ǵoı… Sonda osy sary juldyz bir aımaqty astyqpen, matamen qamdap otyrǵan bútkil kerýendi qyrǵan… Qudaıda qudaı bolǵanda adamdar áýpirimdep júrip aman qalyp, kiredegi bútkil esegi qyrylyp qalǵan… beısharalar tań atyp Sholpan týǵan eken dep jolǵa shyǵyp ketipti-mys (áıtpegende aman bolar ma edi) dep ákem alyp kelgen ala aıaq atty tań atardan buryn bosatyp jibereıin dep dalaǵa shyǵyp, sary juldyzdy kórgen soń qorqyp qaıta kelip jatyp qaldyń ǵoı ıá… Ádirám qalǵyr sary juldyz alaryn alyp alǵan, nesine qorqa qaldyń eken… Bosatyp jiberýiń kerek edi… Apa, sonymen taǵy ne qaldy… A… Qulynyń Janys kesapatty alaaıaq atty jetelep bara jatyp seni elemeı aı-kúni tolyp bosanǵaly otyrǵan kelinshegine, durysy meniń shesheme (ol da qoı aýzynan shóp almas jýas edi baıqus): — Aý, Láıla, apamnyń kóńilin óziń tabasyń… Men búgin kelmeımin… Tómengi aýylda toı, soǵan baryp erteń biraq qaıtam degende… Toqta dep artynan tura júgirip ediń, myna qurǵyr shor tizeń bastyrmaı jete almaı qaldyń ǵoı, á… Aý, apa… Aý, apa, taǵy aıta bereıin ba… — áke-sheshesinen jastaı jetim qalyp, ólmeli kempirdiń alaqanynda ábden erkelep ósken balań jigit kúndegi ádetinshe ájesin shamdandyryp otarǵany. Sodan Janys qulynyń joq. At súırep óltiripti… Aıtpaqshy sol qandy sársenbide men týylyppyn… Beıshara baqytsyz bala-aı… Meni týa sala sheshem de ákemniń artynan ketip qalypty… E, onyki de durys bolǵan… Sen qusap qan qusyp, qasiret jutyp otyrǵansha erte ketip qalǵany… Bárin qoı, endi osy jalǵyz tuıaǵyń aman bolsyn… Bunyń ózin anaý tórdegi ilýli turǵan kók burshaqty moınyna salyp tańnan tańǵa nár tatpaı qudaıdan jylap júrip ázer tilep alǵan… Osy shańyraqtyń tútinin jalǵastyrsyn dep atyn Jalǵas qoıdyń… Tórkinnen asyryp alǵan qyzdyń keıpi anaý. Tym qurǵanda jaqyn jerde emes… Ázer oqytyp jetkizdim degende baısyz qalardaı qalaǵa qashyp ketken… Osy aýyldaǵy Ersin artynan qansha júgirdi, soǵan-aq tıe salý kerek edi… Myna beıshara qulynyń shóp shaýyp, jer jyrtyp janyn qınamas edi… Ánsheıin alpamsadaı Ersin apyryp-japyryp barlyǵyn istep salar edi… Bala jigit endi erni ernine tımeı saıraı bastady… Manaǵy apasynyń bergen shaıy sýyp, oǵan shybyn túsip ketipti… Sóz jeligi ustap ańǵarmaǵan ol sýyq shaıdy óli shybynmen qosyp qaýyp urttap jutyp jiberdi… Aıtýǵa úlgermeı qalǵan kempirdiń qany endi basyna biraq shapsa kerek, qolyndaǵy ojaýmen nemeresin qaq mańdaıdan tars etkizip salyp qaldy… Kempir ashýdan býlyǵyp qalǵan, úni shyǵar emes.

Ómiri bóıtip tátti etine ashshy taıaq tıip kórmegen jigittiń kózinen jas burq ete qalsyn. Aldyndaǵy keseni tóńkere salyp syrtqa qaraı ata jóneldi.

Alyp ushyp úıdiń aldynda qańtarýly turǵan mashınaǵa jetken jigit ishke kirdi de esikti tars etkizip jaýyp, kiltti burasyn. Keshe ǵana ot alyp júrip turǵan mashına myńq etpeıdi… Tok kelmeı qalǵan aldyndaǵy motor turǵan qaqpaǵyn ashyp, arly-berli shuqylap kórdi, ónim joq… Óńi qap-qara tútek bolyp tútep ketken… Artynan ile-shala shyqqan kempir qasyna kelip kemseńdep az turdy da nemeresiniń ózin tyńdamasyn bilgen soń kórshi úıge qaraı jantańdap súıretile ketip bara jatty.

Kenet shaıdaı ashyq kún qaraptan-qarap buzyla qalsyn… Taý jaqtan jóńkilgen qara bult gúrkireı sirkirep óte shyǵa týra úıdiń artyndaǵy kisi qushaǵy jetpeıtin nán qaraǵaıǵa jáı túsip qaqyrap qalsyn… Ony eler bala joq… Alqymyna tyǵylǵan óksik kózin shubartyp eshnárse kórseter emes… Jaqyn jerge túsken jaıdyń keremeti ma, álde basqa ma, áıteý, manadan otala almaı turǵan mashına ózdiginen dúr ete qaldy. Mashınasyna endi otyra bere kórshi qazyq aıaq jesir shal taıaqqa súıenip bir aıaǵyn jerge súırete mashınanyń aldyna kelip, jap-jańa mashınany jaman taıaǵymen salyp-salyp qalsyn.

— Aý! Jalǵas… Óshir myna elegenińdi… Toqta… Qaıda ketip barasyń… Ólmeli kempirdi qaıda qaldyryp barasyń. — Shal ashýly ıegindegi shoqsha saqaly dir-dir etip, aýzy kópirship ketken.

Atasymen qurdaspyn dep apasynyń qaımaqty kúreń shaıyn únemi kelip iship turatyn shalǵa siz dep syılap emes sen dep sóılep úırenip ketken jigit:

— Kimgesi nesi… Jesir kempir, jetim shal… Saǵan qaldyryp ketem… Kempir qylyp alasyń…

— Oh…oh… Ózimniń kempirimnen ázer qutylǵanda seniń ólmeli shesheńdi ne qylam, keter bolsań alyp ket!

— Oı-boı-boı… Saǵan bireý sheshesin bergeli jatyr edi… Senbi kúni qaıtyp kelem… Úmittenbe… Qaqpas…

— Búgin jolǵa shyqsań kele almaısyń…

— Eh… Sáýegeıim-aı, ony qaıdan bildiń…

— Aıdyń sońǵy sársenbisi seniń urqyńa jabysqan páleket…

— Aıtasyń-aý aıtasyń… Sen qaqpastyń da sol apamnan asyp turǵan aqylyń shamaly-aý… Aıda bosat joldy!.. — qozǵaltqyshty iske qosyp mashınany aldyǵa qaraı jyljytyp qalǵanda shal tántirektep joldy bosata bergen-di de ashyq terezeden aq sóńke bolyp mujilip ketken taıaqpen qulaq shekeniń tusynan kósip qalǵan.

***

Kózi qaraýytyp baryp bir sátke esin joǵaltqan jigit qıqar shaldy artqa qaldyra denesi mashınamen birge áýede qalyqtaı baryp kóz ilespes jyldamdyqpen aýyldan shyǵar kúre jolǵa qaraı zaýlaı jónelgen. Qaqpadan shyǵa bere kórshileriniń úıinen atyp shyǵyp joldy kes-kestep ótip bara jatqan qap-qara mysyqty baj etkizip myjyǵan da óte shyqqan. Zaýlaı jónelgende de aýyl syrtyndaǵy janasalyp ótip jatqan keń kúre jolǵa qosylatyn asfáltty burma jolǵa emes, aýyl shetindegi jaqyqpen týra tarta salǵan. Alańqaıdyń ortasynda balalar qýraǵan shyrpylardy úıip órtep jatyr eken. Basqa júrer jol tappaǵandaı ottyń basynda júrgen balalarǵa kúl qaptyryp, burq etkizip kúlin kókke ushyryp óte shyqqan… Osy aýyldaǵy Aqaı kempirdiń on jasar nemeresi betin japqan kúldi jeńimen súrtti de jerden bir ýys topyraqty alyp shashyp qalsyn… Jas bolǵanymen tili ýdaı ashshy.

— Óz kúliń osylaı kókke ushsyn!.. Astyńdaǵy elegenińniń dońǵalaǵy jarylyp jolda qal!..

Balanyń sharyldaǵan daýsyn estigen joq. Kúre jolmen kósile syzyp kele jatqan aýyr júk kóliginiń aldyna túsip ketpek bolyp gazdy basa túsken. Arada qas-qaǵym sát qana. Barqyraı shyqqan júk kóliginiń sıgnalymen qatar shuǵyl berilgen tejegishtyń shıqyly… Yńyranyp baryp ázer toqtaǵan júk mashınasynyń aldyn súrip ketýge shaq qalyp úlgerdi… Kabınadan sekirip túsken júrgizýshige de qaramaı zymyraı jónelsin…

Mashınany ala sala jańadan aýystyrǵan sońǵy úlgidegi magnıtofonyn bar daýsymen baqyrtyp qoıǵan. Maǵynasyn ózi de túsine bermeıtin bir dańǵaza… Gúp-gúp etken daýsy bar jyldamdyǵymen ketip bara jatqan mashınany solq-solq etkizedi. Taqtaıdaı túzý jol. Jap-jańa mashına. Shegine jetken jyldamdyq. Qulaqty jarar mýzyka. Jigit jyndanǵan adamsha saq-saq kúlsin kep. Kóz ushyndaǵy shyrǵalań shyraǵyn jaǵyp qoıǵan mashına kórinedi… Áni-mini degenshe jetip keldi. Júrgizýshi jaq esigin ashyp qoıǵan mosqal erkek, shamasy, dońǵalaǵy jarylǵan bolsa kerek, mashınasynyń bir jaǵyn kóterip qoıyp jol tosyp tur. Árirekte kishkentaı sábıin qushaqtap bir jas kelinshek tur. Toqtamaqqa nıettendi. Gazdy jiberip tejegishke aıaǵyn apara bere ol oıynan tez aınyp qalyp, qaıta gazdy basyp kete berdi… Ol osy júrispen biraz joldy eńserip tastady. Kesh bata aınala qara túnekke aınalyp, jańbyr shelektep quıa bastady. Jańbyrdyń qattylyǵy sonsha, tereze tazalaǵyshtyń ózi súrtip úlgire almaı qaldy… Jol ázer kórinip keledi… Manaǵy zymyraǵan qarqyn ádrem qalǵan. Endigisi ógiz aıańnan da baıaýyraq edi… Tún ortasyna deıin aryp talasqan ol mashınasyn joldyń shetine doǵardy da oryndyqty sál shalqalatyp, az-kem kóz shyrymyn almaqqa kózin jumǵan. Kózin tars jumyp jatyp apasy týraly oılady… Nege sonsha shyr-pyr boldy eken á? dep. Kóz aldynan apasynyń beınesi ketpeı qoıdy… Endi apasy baıaǵydan san márte qaıtalap aıtyp beretin hıkaıatyn bastap ketti. Apasynyń aıtqan áńgimesi kóz aldyna týra sol kezde ózi qastarynda birge júrgendeı elesteı bastady.

***

— Shyq úıden, shyq!.. Ket bul jerden!.. Batyr qarańdy!.. — beline ala arqandy neshe qabat qylyp orap alǵan jyndy shal alty qanat kıiz úıde túngi saýyqta otyrǵan qalyń jastyń arasyna kelip, tórde dombyraǵa qosyp halyq ánderin qulaqtyń quryshyn qandyra naqyshyna keltirip shyrqap otyrǵan seri jigitti qolyndaǵy asa taıaǵymen tópeleı jónelgen.

— Qaıtedi eı mynaý… Usta anany…

— Qaıdan keldi ózi shyryqty buzyp…

— Nege kirgizesińder…

Jan-jaqtan shýlaǵan jurt qańbaqtaı ǵana shaldy tarpa bas saldy da jelkesinen qysyp túrýli turǵan esikten syrtqa ıterip shyǵaryp jibergen… — Qýyńdar anany… Sátsiz kúni jolǵa shyqqan… Aýylǵa kesapaty tıedi… —jyndy shal ózeýreı aıqaılap barady…

— Beıshara, mundaıy joq edi… Aıyp etpe, jıen… Esi shalań adam ǵoı… — dedi júkke arqasyn súıep otyrǵan jigit aǵasy kúrsinip.

— Topyrlaǵan jurtty, sańqyldaǵan ándi estigen soń jyny qozyp ketken ǵoı… — dep sál tómen otyrǵan balań jigit jańaǵy jigit aǵasyna qarady. Shamasy, dilmarsyǵany unamasa kerek, oqty kózimen iship-jep qarap otyr eken, balań jigit kózin tez taıdyryp áketti de, “Esi durys pa, men ne jazdym” dep ishinen kúbir etip, kómeıine kelip qalǵan sózin jutyp qaldy.

— Oqasy joq, aǵasy… Buǵan da úırenip qalǵanbyz… Osy jyndy ataýlynyń meni kórse bir bálesi bar… — dep qolyna dombyrasyn qaıta alǵan jigit ary qaraı bir áńgime bastaı jóneldi.

Kúmis kómeı ánshiniń án salǵandaǵy daýsy qandaı asqaq bolsa, sóılegende de solaı kúmbirlegen qońyr daýsy qulaqqa sonshama jaǵymdy eken.

— Bizdiń aýylda da týra osyndaı bir jyndy shal bar. Ne bálesiniń barlyǵyn qaıdam, meni kórdi boldy, jyny ustaıdy da qalady… Qaradaı jer sabalap qýady da júredi… Men es bilgeli sol… Bala kúnimde qatty qorqatyn edim… Kele-kele oǵan da úırendim. Jaraıdy… Naǵashylarymnan qyryq serkeshimdi alam dep kelgende jyndy shaldan taıaq jegenim sál neleý bolmasa… Dese de myna jıen jasyq eken dep qalmańyzdar, taǵy biraz án salaıyn… — dep dombyranyń qulaq kúın keltire bastap, otyrǵandarǵa jaǵalata kóz qydyrtqan. Basyna úkili kámshat, ústine oıýly kámzol kıgen ádemi aqquba qyz bota kózderin kirpik qaqpaı ózine tesilip qarap otyr eken. Qyzǵa tesile qalǵan onyń ón-boıyn bir ystyq aǵyn qýalaı jónelgen. Ylǵı da túsine kirip án saldyryp júretin qyz. Týra sol. Dál ózi.

— Qalyń jurttyń ishinde ózine úzdige qaraǵan jigitten uıalǵan qyz janaryn tez taıdyryp áketti. Aqquba beti alaýraı qyzaryp baryp sál kúlimsiregende paıda bolatyn betiniń shuńqyryna baryp uıalap qaldy.

— Al, jıen ánińdi basta! — degen jigit aǵasynyń sańq etken daýsynan selk etip esin jıyp alǵan jigit óziniń ábestik jasap alǵanyna uıalyp, kúp-kúreń bolyp totyǵyp ketti. Kómeıine tyǵylǵan ándi bastaı almaı dombyrasyn uzaq bebeýletip baryp, bir sátte ázer bastady-aý áıteýir.

Birazǵa deıin án salǵan jigit mańdaıynyń terin súrte otyryp:

— Al, endi qara ormandaı qalyń naǵashylarym… Men qydyrmanyń qyryq aýyzyn aıttym… Aýyldyń alty aýyzyn endi aıtatyn shyǵarsyzdar… — dep dombyrasyn ózimen qatar otyrǵan jigitke usyndy.

— Jo… Joq. Atama jıen… Bizdiki ánsheıin ádette aýyz jappas, toı dese óleń tappas bolyp otyrǵan jaıymyz bar… Dese de aýyldy elmiz ǵoı… Biz aıtpasaq ta anaý naǵashy qaryndasyń Aınamkóz eptep án salady… Soǵan ber, — dep manaǵy óziniń júregin dir etkizgen aqquba qyzdy ıegimen nusqady.

Qymsyna uıalyp tómen qaraǵan qyzǵa otyrǵandar:

— Aıta ǵoı, aınalaıyn… Alystan kelgen jıen naǵashylarym ónersiz, óresiz eken dep qalmasyn, qysylma, aıta ǵoı! — dep keý-keýlesip ketti.

— Uıalma, qalqam, meniki de sol shamaly baryldaǵan daýys qoı… Men de sol jıen móndibas bireý eken demesin dep, naǵashylarym kinálamasyn degendik qoı — dep ornynan lyp etip turdy da, Aınamkózdiń aldyna kelip bir tizelep otyryp dombyrasyn usyndy.

Aınamkóz ándi anaý aıtqannan da keremet salady eken. “O, bárekeldi” desip jurt qaıta-qaıta dúrligisip otyrdy. Endi olar ándi kezektesip salýǵa kiristi. Bara bara bir-birine qosylyp shyrqady. Daýystary da bir-birine saı. Otyrǵandar ándi aıyzdary qanǵansha tyńdady. Syzylyp tań da atty. Tań ata án de toqtap, tamashashy top ásem ánniń yrǵaǵy býyndaryna túsip úıdi-úılerine teńsele qaıtty. Saýyqshyl toppen birge Aınamkóz de kete bardy. Úıine. Syrtqa shyǵyp qyz sońynan uzaq qarap turǵan ol qasyna túndegi jyndy shaldyń qalaı kelip qalǵanyn ańǵarmaı da qaldy.

— Ket bul jerden! Ket kesapatty jıen! — Shal qasyna kelip kúńk ete qaldy. Daýsy zárli. Belin shatpaqtap orap alǵan arqanymen ústine kıgen álba-julba kıimi bolmasa, shaldyń sóılegen sóz, bet álpetinen esalańdyǵy kórinbeıdi.

— Nege?! — bul shynymen surap tur.

— Keshe jolda jatqan túıinshekti nege aldyń?

— Ony qaıdan bildińiz?!

— Sen sátsiz kúni týylǵansyń… Ákeń ishti maldy tepken eken… Sodan… Keshegi túıinshek jolyńdy kútken kesapat!.. Balam, bosqa shatylǵansyń… Endi bul seniń urqyńa jalǵasady…

— Qoıyńyzshy qaıdaǵyny aıtpaı, ol qaıdaǵy kesapat…

— Áne, anaý tóbeniń basyndaǵyny kórdiń be? Shal onyń jeńinen tartyp, kıiz úıdiń daldasynda qalǵan tóbege qaraı jeteledi.

Tóbeniń basynda turpaty ne adamǵa, ne ańǵa uqsamaıtyn bir kubyjyq buǵan tesile qarap tur eken. Tóbe nedáýir alys bolǵanymen ol qubyjyqty anyq kórdi.

— Ol ne?! — onyń qol-aıaǵy dirildep sala berdi.

Osy kezde úıden naǵashy aǵasy shyǵa kelip:

— Aý, jıen, nege sileıip tursyń… Deniń saý ma? Nege sonsha bozaryp ketkensiń? — dep kelip qoltyǵynan súıeı berdi.

— Naǵashy, ana tóbeniń basyndaǵyny kórdiń be? Ol tóbe jaqty nusqap turyp, óz kózine ózi senbeı kózin qaıta-qaıta ýqalap jiberip qaıta qarady. Jańaǵy qubyjyq izim-ǵaıym joq.

— Qoı ary, eshnárse joq, — naǵashysy kúlip, — sharshaǵansyń ǵoı, — dedi.

— Jyndy shal qaıda ketti? Jańa sol kórsetken.

— Qoı, bala! Seniń kózińe jáı bir nárse elestegen shyǵar, ol shal túnde-aq ketip qalǵan. Sen manadan beri jalǵyz óziń tursyń. Qoı endi, kir úıge. — Úıge qaraı ony jeteleı jónelgen.

— Men anyq kórdim… Anyq kórdim… — dep óz-ózine kúbirleı júrip úıge kirgen ol jumsaqtap salynyp qoıǵan tósekke jatqannan soń da kópke deıin uıyqtaı almaı jatty. Sheshesiniń ákeń marqum sen týatyn kúni jaýalǵyr býaz qula bıeni jetekke júrmedi dep ishinen bir teýip edim, ishindegi qulyny shyńǵyrdy, sol daýys qulaǵymnan ketpeı qoıdy… Bir túrli adamnyń daýsy syqyldy estildi dep, osy páleket meni qoımas dep sarnap jatyp bir jetide-aq júrip ketti… — dep aıtyp otyratyny esine túskende qoryqqanynan qalshyldap ketti. Qalshyldap jatyp kózi ilinip ketti. Kózi iline tús kórip bastyrylyp qaldy. Jyndy shal kórsetken qubyjyq munyń alqymynan alyp jabysyp qalypty deıdi… Jibermeı býyndyryp barady eken. Anadaıda jyndy shal shyr kóbelek aınalyp jer sabalap júr, — Ket, páleket, ket! — dep. Ony aıqaılap kómekke shaqyrmaq edi, daýsy shyqpaı qoıdy. Shal muny kórer emes. Ólgen jerim osy-aý dep talyqsyp qulap bara jatqanda, anadaıda sýǵa Aınamkóz ketip bara jatyr eken deıdi. Aınamkóz! Onyń daýsy tunshyǵa ázer shyqty. Aınamkóz bulardy kóre sala shelekterin tastaı salyp ıin aǵashpen qubyjyqty sabalap júrip qýyp jiberipti. Qarsydaǵy tóbeniń basyna baryp shoqaıyp otyryp alǵan qubyjyq budan kózin almaı tesilip qarap otyr. Aınamkóz ketti boldy muny qaıta bas salmaqqa. Tek Aınamkózden ǵana qorqady eken deıdi. “Apam ursar, úıge sý aparaıyn” dep ketip bara jatqan Aınamkózge “Ketpeshi, Aınamkóz, ketpeshi” dep bar daýsymen aıqaılap jibergen daýsynan shoshyp oıanyp ketti. Ústi basy malmandaı sý. Qara terge býlyǵyp qalypty.

— Jaı ma, tentek jıen... Báse tań atpaı dalada nege sileıip tur desem, erkeme ǵashyq bolyp qalǵan ekensiń-aý… — naǵashy jeńgesi aıarlana kúldi.

— Joq… Joq… Jeńgetaı bastyrylyp qalyppyn… — Aqtalyp jatqandaǵysy.

— Nesi bar, osy aýyldyń jalǵyz erkesi… dese de baıqa, ol seniń shesheńniń úlken aǵasynyń qyzy! Ot basyp júrme!

— Shyn aıtam, bastyrylyp qalyppyn…

— Jasyrmaı-aq qoı, bir-birlerińe qalaı qaraǵandaryńnan-aq bir báleniń bolaryn bilgem… Tek el-jurt bilmesin, — qyz jeńgesi endi zildene tústi.

Odan ary sóz talastyrǵanǵa shamasy jeter emes, áli quryp qalypty. Talyqsyp jatyp qaıta uıyqtap ketti. Taǵy sol tús. Sol qubyjyq. Taǵy da sol Aınamkóz. Tús aýa denesi qyzyp, beıbereket sandyraqtaı bastady. Jalǵyz jıen birdeme bolyp ketpesin dep naǵashy jurty ala shapqynǵa tústi. Aqyry kórshi aýyldan baqsy shaldy shaqyrtty. Kesh bata aýyldy basyna kótere dańǵaza qylyp qobyzyn zarlatyp jetken baqsy qara qoıdy soıǵyzyp, sonyń ókpesimen qaqty. Aldymen úsh ret sýyq sý, sosyn úsh ret ystyq sýmen úshkirdi. Ertesinde qyryq úıden qyryq ojaý sý aldyryp, sonymen quıyndyryp baryp aýyldyń úlkenderin jınaǵan baqsy:

— Joldan bir kesapat jolyqqan eken… Úsh jeti jıyrma bir kúnniń ishindegi ózi taldaǵan bir kúni aýyldan shyqsyn… Aýyr bolsa da aıtaıyn, qasyna, tamaǵynyń astynda nysana qara qaly bar naǵashy qaryndasy bar eken, sony qosyp berseńder ǵana eline aman esen jetedi. Odan arǵysyn men de bile almaı otyrmyn…

— Oıbaı qudaı, ne deıdi… Qarǵashymdy qalaı jibere salamyn... — dep ot jaqta shaı quıyp otyrǵan sarkidir áıel baj ete qaldy.

— Táıt, tıysh otyr… baqsydan tómenirekte otyrǵan kúıeýi jekirip áıelin basty.

— Bul aýylda basqa adamnyń qolynan dám tatpasyn, tek sol nysanaly qyz ǵana tamaqtandyrsyn!.. Syrttan bóten adam kelmesin!.. Ketkenderin eshkim bilmeıtin bolsyn!.. Qosar atty kúnige beldeýden úzbeńder!.. Oıanǵannnan keıin aıtyńdar!.. Ana qorjynynyń túbinde jatqan jolda taýyp alǵan túıinshekti sol taýyp alǵan jerge tastasyn!.. — baqsy shal ezýi kópirip kesheli beri belin býnatyp júrgen qaıys shylbyrdy shýmaqtap, — Myna shylbyrdy árdaıym janynan tastamaı alyp júrsin!.. dep tastady da, dastarhannyń sońyna qaramaı ketip qaldy.

— Qudaıym-aý, basqa amaly joq pa? — Manaǵy áıel taǵy baj ete qalsyn.

— Doǵar endi qaıta-qaıta sózge kılikpeı!.. Kúıeýiniń kúj ete qalǵan daýsynan áıeldiń úni taǵy óshti.

— Alysqa ketken jalǵyz qaryndasymnyń jalǵyzynan artyq pa jany… Bar, shaqyr ana Aınamkózdi!..

Bul kún ótip, ertesi basyn kótergen ol qasynda otyrǵan Aınamkózdi kórip tań qaldy… Basqa eshkim joq. Bolǵan jaıdy Aınamkózden estip bir jaǵynan qoryqsa, endi bir jaǵynan qýandy. Beldeýde alys joldy sezgendeı attar pysqyrynady. Dál qazir jolǵa shyǵyp ketpekke nıettengen ol tysqa shyǵyp tóbe basyna kózi túse júregi órekpip úıge qaıta tyǵyldy. Tóbe basynda qubyjyq. Qasqaraıa kıiz úıdiń jarma esigin syqyr etkizip jyndy shal kirip keldi. Ekeýiniń de júrekteri tas tóbelerine shyǵyp qorqyp qaldy.

— Qoryqpańdar… Qoryqpańdar… Jolǵa shyǵarda tóbe jaqqa qarama… Má, myna ala arqanmen túıinshekti alǵan jerińe matap tastap ket… Arqandy artynan ózim baryp alyp ketem… Shal belindegi arqandy sheshe bastaǵanda jigit:

— Naǵashy aǵa! Aý, naǵashy aǵa! — dep bar daýsymen aıqaı saldy.

— Jolyń qater báleket… Tez ket… Meniń tilimdi al… Qutylasyń… Áıtpegende opynatyn bolasyń… — shal sózin aıaqtamaı syrttan jetip kelgen naǵashy aǵasy belindegi ala arqanynan burap ustap, shaldy syrtqa qaraı dedektete jóneldi… Shaldyń bajyldap aıtqan sózin eshkim de elemedi. Olar sol kúni tań qarańǵysynda jolǵa shyǵyp ketti. Esikten shyǵa tóbedegi qubyjyqty taǵy kórgen jigit úıge kirip, qyzdyń shálisimen kózin tańdyryp, sosyn qyzdyń jetegimen atqa mindi de ekeýi sýyt júrip ketti. Ekeýiniń shyǵyp bara jatqanyn aýylda jyndy shaldan ózge eshkim de bilmeı qaldy. Arttarynan qýyp jetpek bolyp qısalańdaı júgirgen shal jaraý attardyń zar jelisine jete almaı shań qaýyp qala berdi. Olar sýyt júrispen túske deıin júrgen soń, jigit kózin sheshtirip, endi mejeli jerge jettik-aý dep qosarlaryndaǵy atty aýystyryp mindi de saı aýzyndaǵy eski jurttyń qasyna jete tizginin tartqan jigit qorjynyndaǵy túıinshekti qoly qaltyraı ázer shyǵaryp alyp, anaý kúni taýyp alǵan jerge tastaı saldy. Túıinshek jerge top etip túse sala óziniń kózine kórinip júrgen qubyjyqqa aınalyp, anadaıdaǵy eski jurtqa qaraı ysyldaı júgire jóneldi. Jigittiń astyndaǵy qaqpanbel kúreń qors etip úrkip baryp qalshyldap bir orynda turdy da sar etkizip qan sıip jiberdi. Attar qalshyldap oryndarynan qozǵala almaı qaldy. Ózderi de júrekteri tas tóbelerine shyǵyp meńireıip qaldy. Eski jurttyń ishinde qubyjyq gúrkireı ysyldap jańbyr shaıyp jel mújigen qabyrǵalardy gúr-gúrs qulata bastady. Qansha ýaqyt ótkenin kim bilsin, bir zamanda ózderi kelgen jaqtan qolyna ala arqanyn shýmaqtap ustap alǵan jyndy shal júgirip keledi…

— Aıtqanǵa kónbegen zántalaq… Seniń ajalyń osy páleketten… Myna arqanmen baılap ket dedim… Aıtqanǵa kónbediń… Ókpemdi qolyma alyp ázer jettim… Endi kishkene keshikkenimde jandaryń jahannamǵa keter edi… Shal bir orynda ersili-qarsyly teńselip tur.

— Atataıym-aı, keshire kórshi… Qutqarshy myna zulmattan… Ekeýi eki jaqtan eńirip jylap jiberdi.

— Baqsynyń qaıys shylbyryn maǵan ber de myna ala arqandy al!.. Zántalaq… Búgin sary juldyz shyqqan eken… Abaı bol… Ózińniń taýyp alǵan báleketiń… Endi ómiri daýsyń qatty shyǵaryp án aıtýshy bolma!.. Osy joly alyp qala alamyn… Bir ret… Basyńa bir qater tónse myna ala shylbyrdyń ushyn tarqat… Ketińder endi… Esh jerge aıaldamaı ketińder… Tań bozynan buryn úıińe jetip ákeńnen qalǵan barlyq eski kıimderdi órtep jiber… Ketińder tez!.. Shal qolyndaǵy taıaǵymen jer sabalap eski jurtqa qaraı taıaı berdi.

Ekeýi attaryna qamshy basty. Aýylǵa taıaı bere ol Aınamkózge sary juldyz hıkaıasyn aıta bastap edi.

— Qoıshy, jıen aǵa! Qudaı atqyr sary juldyzda nemiz bar, tez jetelik, — dep áńgimeniń sońyn tyńdamaı qoıdy.

— Joq, men ony Sholpan dep adasyp kele jatqanym joq… Jaı únsizdikti buzǵym kelip aıtqanym da… Seniń kóńiliń jaılansyn dep áńgime aıtqanym ǵoı… Aınam…

— Sonda meniń kóńilimdi kesapatty juldyzdy aıtyp jubatasyz ba?! — degen soń odan ary eshnárse demedi.

Attardyń qan sorpasyn shyǵaryp tań atpaı úıine jetken jigit sheshesine bolǵan jaıdy sholaq qaıyryp jetkizdi de ákesiniń qaıqybas tóseginiń basynda ilinýli turǵan kıimderin qushaqtap syrtqa shyǵa jóneldi. Kıimder áp-sátte aq qyzyl shoqqa orandy, tek kóksaýyrly saptama etiktiń sol jaq syńary ǵana sol qalpy, tipti qonyshynda ot shalmaı qyp-qyzyl shoqtyń ishinde kógerip jatyp aldy. Ústine maı quısa da janbaı qoıdy, aqyry esh amal tappaǵan soń jerdi tereń qazyp kómip tastady.

Arada juma óte sheshesi aýyl adamdaryn shaqyryp toı jasady.

Ulynyń naǵashylaryna baryp kesapatqa jolyqqanynan qoryqqanymen, oń jaǵyn qyzartyp kelin túsirgenine tipti basqa-basqa, óziniń nemere sińilisin kelin qylyp alyp kelgenine qatty qýandy.

Aptalap, aılap ýaqyt ótip jatty. Kelininiń aıaǵy aýyr ekenin bilgen kempirdiń qýanyshynda shek joq. Aıaǵy aıaǵyna tımeı zyr júgirip júr. Tek jigittiń qabaǵy túsip tunjyraı bastaǵan. Qulaǵynda baıaǵy jyndy shaldyń: “Sen sátsiz kúni týylǵansyń… Ákeń ishti maldy tepken eken… Sodan… keshegi túıinshek jolyńdy kútken kesapat!.. Balam, bosqa shatylǵansyń… Endi bul seniń urqyńa jalǵasady…” — degen sózi qulaǵynan bir ketpeı qoıdy.

Aı-kúni tolyp Aınamkóz basy baqyrdaı ul tapty. Ulan-asyr toı boldy. Shildehana kúzetken jastar oǵan taǵy da án aıttyra almaı qoıdy. Úılený toıynda da ánin tyńdaı almaı ábden saǵynyp qalǵan jastardyń birazy oǵan ókpelerin aıtysyp jatty.

Tań atyp shildehana tarqaǵan soń mal-sulyn jóndep tastap kóz shyrymyn almaqqa qısaıa ketken jigittiń túsine baıaǵy qubyjyq taǵy kirdi. Bul joly ol onyń alqymyna jabyspaı, anadaıda turyp adamsha sóıleı bastady.

— Sen ne, aqymaq shaldyń arqanymen qutylam dep júrsiń ba?! Men endi ne seni, ne seniń balańdy qurtamyn. Ala arqandy tarqatsań balań ketedi. Al, arqandy órteseń balańa tımeımin… Oılan, qyryq kún mursat beremin, — dedi de ǵaıyp bolyp ketti. Ornynan atyp turǵan ol jórgekte jatqan balasyn bas salyp eńirep turyp jylady. Bir kesapattyń bolǵanyn sezgen Aınamkóz ala arqandy tarqatýǵa keńes bergenimen, ol oǵan barmady. Esine ala arqandy tarqatsań balańnyń janyn alamyn degeni túsip aýyr kúrsindi.

— Aınam! Biz endi qoshtasatyn sekildimiz… búgin be, erteń be? Joq álde odan uzaqtaý ma? Meni tyńda, sońyn kúteıik… Ańdyǵan jaý almaı qoımas… Apama tis jarma! Naǵashylarym meni saǵan amanattaǵan edi, men myna jalǵyz qulynymdy taǵy saǵan amanattaımyn… Bekem bol! — ishi ýdaı ashyp qan jylaǵan Aınamkóz kúıeýiniń sózinen asa almady. Arqandy tarqatýǵa qansha keńes bergenimen esh ónim bolmady.

Ár kez kózi iline sol bir tústi qaıtalap kóre beretin boldy. Tipti qubyjyqqa da boıy úırenip qalǵan ispetti. Qubyjyq ár kelgen saıyn qansha kún qalǵanyn esine qaıtalap salyp otyratyn boldy.

Qyryq kún tolyp aýyldyń kempir-keshekteri jıylyp balany qyryq qalaq sýǵa jýyndyryp jatqanda bala qaradaı shyrqyryp baryp kógerip qaldy. Kempirler shý ete qalysty… Osy kezde tórde ilýli turǵan ala arqanǵa Aınamkóz ekeýi qatar júgirdi. Arqanǵa qoly buryn jetken Aınamkóz qolyna iline bere jantalasyp tarqata bergende ol arqandy qolynan julyp alyp oshaqta laýlap jatqan otqa tastap jiberip, arqanǵa umtylǵan Aınamkózdi jibermeı qushaqtap ustap qaldy. Arqan bytyrlap janyp bola bere bala shar etip jylap esin jıdy. Aınamkózdi tas qylyp qushaqtap turǵan ol talyqsyp baryp eki qolymen óz alqymyna jarmasyp qulaı ketti. Osy kezde esikti sharq etkizip ashyp baıaǵy jyndy shal kirdi.

— Átteń! Átteń! Zulmattyń aldaýyna tústiń-aý… Zulmattyń aldaýyna tústiń-aý… —dep sulyq jatqan jigittiń basyn súıeı bergen.

Arada sút pisirim ótpeı jatyp ol júrip ketti. Shý etip joqtaý aıta bastaǵan áıelderdi jyndy shal qatty-qatty zekirip toqtatyp tastady. Esinen qaıta-qaıta tanyp qalyp jatqan Aınamkóz ben apasyn sý búrkip esterin jıǵyzdy da:

— Endi esh amal joq… Jazmysh solaı… Artynda qalǵan jalǵyz tuıaq aman bolsyn deseńder berik bolyńdar… Keshiktińder… Erterek bilgende qutqaryp qalar ma edim, kim bilsin…

Jetisi ótkenshe eshqaıda shyqpaı jatqan shal jetisi ótken kúnniń erteńinde qaǵaz-qalam aldyryp eki tumar jazyp, bireýin jórgektegi balaǵa taqty da endi bireýin Aınamkózge ustatty.

— Keıin nemereńe taǵasyń… Apań ekeýimizdiń dáýrenimiz bitti. Apańdy ózimmen birge alyp ketem… Endigi shapaǵatshyń bir Jaratqan ǵana… Meniń de bar kúsh qýatym ala arqanda edi… sátsiz kúni sársenbi ol da órtenip ketti… Baqyl bol balam… Balańnyń aty Janys… Janys… Janys… dep jórgektegi balany alyp qulaǵyna úsh ret aıqaılady da, esi aýyp qalǵan kempirdi jetelep aýyldan ketip qaldy.

***

— Usta! Usta! Arqandy ákel! Jiberme! — ornynan aıqaılap atyp turǵan ulynyń qasyna jetip kelgen Aınamkóz:

— Ne boldy qulynym! — dep kishkene balany erkeletkendeı mańdaıynan súıip aınalyp úıirilip jatyr. Anadaıda, pesh túbinde otyrǵan kelini enesiniń oqys qımylyna aqyryn jymıyp kúlip qoıdy.

— Apa-aý, — dedi kelinshek Aınamkózge qarap.

— Aý, janym, aıta ǵoı…

— Osy Janys sizge áli besikten beli shyqpaǵan baladaı kórinedi-aý deımin.

— E, qulyndarym-aı… Eki etegimdi jasqa toltyryp moınyma burshaq salyp júrip ázer jetkizgen qulynym áli maǵan kip-kishkentaı kórinbegende qaıtedi…

— Láılá! Erteń sen týǵan soń apam maǵan qaramaı qalady, kór de tur.

— Qoı balam, qaıdaǵyny aıtpaı… Nemere ystyq, árıne, senderdiń de oryndaryń bólek… Ne tús kórdiń balam… Aınamkóz ulyna qarady.

Jasy qyryqtan endi asqanymen Aınamkózdiń shashy áppaq bolyp aǵaryp ketken, beti alja-alja, aıqush-uıqysh ajym tolǵan. Bir aıaǵynan ázer basady, tizesi shor bolyp qalǵan, ázer ıligedi. Ótken jyly ǵana ulyn uılendirip kóne qasiretin endi-endi umyta bastaǵan.

— Apa, búgin bazarǵa baram…

— Sodan?

— At alamyn.

— Qula aıǵyryń bar ǵoı.

— Aıǵyrdy jibermeı mine bergen obal ǵoı… Bir arqaly at alyp almasam…

— Ala ǵoı balam… Bazarǵa barsań, qaljaǵa soıatyn mal da qarastyra kel! Buıyrsa búgin-erteń dep otyrmyz ǵoı…

— Joq apa, at alamyn da kelemin.

— Nege?

— Seniń qara taýyǵyńdy qaljaǵa jyǵa salamyn… Uly sheshesin ádeıi qaljaq qylyp otyr. Ár kez qaıdaǵyny aıtyp sheshesin shamdandyryp otyratyn ádeti.

— Táıt ary, qaıdaǵy jaman yrymdy bastamaı. Qara taýyq soıǵany nesi…

— Onda kókala úırekti soıaıyq…

— Ojaýmen basyńa perip qalam júgirmek…

— Oıbaı, apa, jaraıdy… Qaıter eken degenim ǵoı… Bireýmen kelisip qoıǵan… Aıtyń boldy alyp kelem. Asyqpasańshy apa… Búgin tek at alyp kelemin. Erteń tómengi aýylda toı. Soǵan minetin.

— E, súıtseńshi balam, keshke deıin meni qyljaq qyla bermeı… Túsińdi aıtpadyń ǵoı…

— Apa, túsimde at qýyp júr ekenmin, qashaǵan eken, qamap alyp shalma tastaǵaly jatyp oıanyp kettim…

— Túske at kirgen jaqsy, balam, kıeli janýar ǵoı… Meniń joryǵanym emes, Qyzyr paıǵambardyń joryǵany… Uldy bolasyń… — Aınamkózdiń odan arǵy sózi uǵylmaı qaldy. İshinen kúbirlep álde bir duǵany oqyp ketti.

Jıyrma jyl boıy moınynan tastamaı taǵyp júrgen maı sińip qaraıa bastaǵan kók monshaǵyn sanamalap jaratqan ıesine jalbaryna tilek tilep kúbirlep otyrǵan sheshesin ıegimen ymdap, kelinshegine qarap tisin aqsıta bir kúldi de úıden shyǵyp ketti Janys.

Et asym ýaqyt kúbirep otyrǵan Aınamkóz kelininiń:

— Apa, shaı ishseńizshi, — dep neshe qaıtalap aıtqanda baryp ázer estidi. Dastarqannyń basyna kele kúndegi ádetinshe qaıta turyp, tór jaqtaǵy tóseginiń basyndaǵy kishkene sandyqtan baıaǵy jyndy shaldyń jazyp bergen tumaryn qolyna alyp qushyrlana bir ıiskedi de ornyna qoıyp baryp dastarhanǵa qaıta keldi. Kelininiń júkti ekenin bilgennen bastap ár kez dastarhannyń aldynda sol tumardy bir ıskep keletin ádep tapqan.

Tús aýa aýlaǵa syrttan Janys keldi.

— Apa! Aý, apa. Atqa kórimdik… — aıqaı salǵan ulynyń daýsyn estip aıaǵyn súırete syrtqa shyqqan Aınamkóz esik pen tórdeı kelisti toryny kórgende alǵashynda qýanyp qaldy… Jaly bup-buıra shashasy jerge tógilgen… Ulynyń qýanyshynda shek joq.

— Apataıym meniń, atym qalaı eken?!

Aınamkóz atty aınala berip qamshylar jaq artqy aıaǵynyń alasyn kórip yshqynyp qaldy. Bir túrli júregi tómen sazyp sala berdi…

— Apa, ne boldy? Bir jeriń aýyra ma? Qasyna entelep jetip kelgen ulynyń qolyndaǵy shylbyrǵa jarmasa ketken ol:

— Meni deseń… Myna qaryǵy ashylmaǵan ólmeli shesheń ajalynan buryn ketpesin deseń jiber myna jaý alǵyrdy. Júgenin sypyr da jiber… Shyqqan aqshań sadaqa bolsyn… Jiber tez!… — dedi de býlyǵyp odan ary sóıleı almaı qaldy.

— Apa-aý, jáı ma?! Ne boldy…

— Jiber mynany!

— Nege?! Apataı…

— Ana aıaǵyndaǵy alany kórdiń ba?

— Oıboı… Sol ma… Ne bolyp qaldy dep júregim tas tóbeme shyqsa… Nesi bar… Ádemi, ózine jarasady…

— Qamshylar jaq artqy aıaǵynyń alasy bar at ıesine kesapat ákeledi…

— Qoıshy apa, bunyńdy bilgende aıaǵyn boıap alyp keler em…

Shylbyrdan qoly bosap jerge jalp etip otyra ketken sheshesine kúle bir qaraǵan Janys tez-tez basyp atty qoraǵa baılady. Sosyn ázirgi otyrǵan jerinde búkshıip sulyq qalǵan sheshesin jep-jeńil kóterdi de úıge kirip ketti.

Janysqa sózin ótkize almaǵanda apasynyń anda-sanda óstip qurysyp qalatynyna úırenip qalǵan Láılá da onsha mán bergen joq. Kesh batyp tún ortasy aýa jatar aldyndaǵy shaılaryn iship olar da jatyp qaldy. Apalarynyń erteńge deıin qurysynyń jazylmaıtynyn jaqsy biletin olar mazasyn almady.

Uly men kelini uıqyǵa ketkennen soń birtalaı ýaqyt ótkizip baryp Aınamkóz qoradaǵy atty bosatyp jibermek bolyp syrtqa qaraı bettedi. Esikti ashyp qalyp týra qaq mańdaıynda jarqyryp turǵan sary juldyzdy kórip tula boıy dir ete qaldy. Júregi lobyp qol-aıaǵynan jan kete jalma-jan esikti qaıta jaýa qoıdy da, asyǵys tósegine bettedi. Qalyń kórpeniń ishine kirip alyp qurǵyr denesi al qalshyldasyn kelip. Beıne bir sarjuldyz ózin kelip tarpa bas salatyndaı. Kún shyǵa kózi ilinip ketti. Bir zamanda baryp syrttaǵy dańǵyrlaǵan daýystan oıanyp ketti. Asyǵys syrtqa qaraı bettedi. Aýlada Janystyń qurby-qurdastary tolyp júr.

— Atyń at eken!

— Júristi bolsyn!

— Ministi bolsyn!

— Taqymyńda qartaısyn!

— Basyn óziń múji…

Aınamkózdi kórgen Janys endi asyǵa bastady.

— Rahmet, jigitter, endi qozǵalaıyq… Jetkenshe mynany úıretý kerek… Ózi shý asaý eken… Toqymdy ázer saldyrdy… — dep asyǵys atty syrtqa qaraı jeteleı jóneldi.

Attyń shylbyryna oralyp jata ketpekke nıettengen Aınamkóz — Janys! —dep baryp bógelip qaldy. Ákesiz ósken bala namysqoı edi… Jora-joldastarynyń aldynda sheshesi shylbyrǵa jarmassa namystanyp qalar dep tosyldy. Ulynyń artynan uzaq súzile qaraǵan ol aqyry úıge qaıtyp kirip bara jatyp, beti qol jýatyn jerden áldeneni kózi shalyp qalǵandaı boldy. Baryp qarasa, Janystyń tumary eken, basyn jýǵan soń umytyp ketken syqyldy. Tumardy qolyna alyp dalaǵa qaraı ushty. Biraq ol keshigip qalǵan edi, atty dúrmek daýys jetpeıtin jerge uzap ketipti.

Tús aýa Láılá ishim aýyrdy dep tolǵaq qysyp bebeý qaqty… Kórshisine baryp dáriger shaqyrtty da ózi úıine qaıta júgirdi. Shaı qaınatym bolmaı-aq, jetip kelgen dárigerler Láıláni mashınalaryna mingize bere aýyldyń aqsaqal, kók saqaldarynyń barlyǵy úıine qaraı bettep kele jatqanyn kórip Aınamkóz kózi qaraýytyp, tabaldyryqqa otyra ketken. Mashına ornynan qozǵala aýyl adamdary da jetti. Aınamkózdi qoltyqtap úıine kirgizgen olar shart júginip otyryp, ulynan aıyrylyp qalǵanyn estirtti. Aınamkóz meńireý bolyp qalǵandaı kózi tóbege qarap shaqshıyp otyrdy da aldy.

— Qaıtsyn beıshara… Kórgeni az ba?!

— Jany Janystyń ústinde edi ǵoı…

— E, syzyǵy bitken soń ne shara…

— Osy joly kótere almas…

Osy kezde syrttan daýys aıtyp aýyl áıelderi jetti. Aınamkóz onyń birin de estı almady. Tipti kózinen bir tamshy jas ta shyqpady… Qumanmen sý ákelip bir áıel betin jýyp berdi… Aýyl adamdary tún ortasy aýǵansha otyryp, endi qaıtpaqqa qamdana bergende, syrttan álde bireý kelip tórde otyrǵan aqsaqaldyń qulaǵyna birdemeler sybyrlap aıtty.

— Úh!.. — dedi aýyr kúrsingen shal. — Estirtkenmen úǵa qoımas, onsyz da ulynyń qazasyn estip esi aýyp qaldy. — Kózinen aqqan jas saqalyn jýdy.

— Ne deıdi, qudaı, ne bolypty taǵy?!

— Kelini qaıtypty.

— Ne?! Láıláni da áketip pe?.. Aınamkóz sańq ete qaldy. Jurttyń barlyǵynyń eńsesi túsip ketken.

— Endi mende ne qaldy… Jylarǵa janarymda jas ta joq, ne qaldy? Doldana bajyldaǵan Aınamkóz basyndaǵy jaýlyǵyn julyp aldy da moınyna salyp jiberip ózin qylqyndyra bastady. Qalyń erkek qaptap júrip qarysyp qalǵan saýsaqtaryn ázer ajyratyp aldy. Talyqsyp talyp ketken ony sýyq sý búrkip esin jıǵyzdy. Árkim ózi bilgen toqtaý sózin aıtqan bolady… Tipti aıtarǵa sózderi de taýsylǵan ispetti.

— Aınalaıyndar-aý, meni nesine alyp qalyp otyrsyńdar, sol qulyndarymnyń artynan keteıin, endi obaıyp nesine otyram myna qý molada?! — Aınamkózdiń daýsy barynsha sabyrly, barynsha zarly shyqty. Jurt tym-tyrys.

Tek manaǵy tórdegi shal, — Qalqam, taǵdyrdyń isine amalyń joq. Jaratqan nemereńe ǵumyr bersin dep tile endi. Nemereń aman-esen dúnıege kelipti… Ony qaıda tastap ketpeksiń?!. Dám-tuzyń taýsylǵansha endi sonyń tileýin tile! — degende baryp ornynan atyp turǵan Aınamkóz zar eńirep janyndaǵy turǵan áıelderdi bas salyp daýys aıta bastady.

— Sabyr! Sabyr! — dep toqtatpaq bolǵandarǵa manaǵy aqsaqal: — Jylasyn, sherinen shyǵyp jylasyn, az da bolsa jeńildep alsyn… — dep tyıyp tastady.

Ertesi aýyl janyndaǵy qorymǵa ekeýin qatar jerlep qaıtqan soń Aınamkózdi kórshisi týyla sala jetim qalǵan nemeresiniń qasyna aparyp tastady. Tańdaıy jabysyp shyrqyrap jatqan nemeresiniń moınyna baıaǵydan saqtap kele jatqan tumardy taǵyp edi sábı tynyshtanyp, lezde pysyldap uıyqtap ketti. Eki-úsh kún ótken soń úıine qaıtyp keldi. Alys jaqynnan kóńil aıtyp kelgenderdiń barlyǵyna daýys shyǵartpady. Ózi de daýys shyǵarmady. Nemeresiniń atyn Jalǵas dep qoıǵyzyp, jańa ómir esigin ashqan sábıdiń qulaǵyna aza úni sińbesin, qaıǵyma ortaqtasa kelgenderińe rahmet!..— dep bir sháýgim shaıyn berip shyǵaryp salyp otyrdy. Tipti uly men kelininiń jetisin de, qyrqyn da atatpady. Bastaryna da barmady. Alystaǵy tórkininen kelgender: — Alyp keteıik, jas sábımen jalǵyz óziń qalaı jan baǵasyń degende de barmady. — Maǵan rahym jasaǵylaryń kelse, Jalǵasym jalǵyz bolmasyn, bireýleriń bir balalaryńdy maǵan berińder dep jolǵa salyp jiberdi. Arada apta ótpeı aǵasy qaıta keldi. Aıaǵyn apyl-tapyl endi basyp júrgen óz nemeresin alyp kelipti. Aty Saıa, Jalǵasyńa saıa bolsyn!.. eki dúnıede de suramaımyz… óz qyzyń… qalasań osynda tura ber, qalasań kóshirip alyp keteıin… — eki qonyp aǵasy qaıtty aýylyna.

Aınamkóz elden aýashalanyp qalǵan. Birin jetelep, birin qoltyǵyna qysyp júrip eki balany qaıqy múıiz kók eshkiniń sútimen baǵyp eseıtti. Tek anda-sanda marqum kúıeýiniń qurdasy qazyq aıaq aqsaq kórshisi kelip shaı iship turady. Eki aqsaq birge otyryp ótken-ketkendi aıtysady…

***

— Tez bar balalaryńa… tur! Tur! — degen daýystan shoshyp oıanyp ketken Aınamkóz jan-jaǵyna alaqtaı qarap ornynan atyp turdy. Úıde eshkim joq. Kóz baılanyp ketipti. Jandármen syrtqa atyp shyqty. Úıdiń aldyndaǵy úıýli topyraqtyń ústinde oınap otyrǵan Saıa men Jalǵastyń ortasynda taǵy bir bala otyr. Alǵashynda shetki úıdiń balasy Ersin eken dep qaldy. Bularmen tek Ersin ǵana kelip oınaıtyn. Jaqyndap kelgende baıqady. Qyz bala eken, shashy jelbirep aıdyń saǵymymen shaǵylysyp tur. Qastaryna jetip kelgende Aınamkózdyń júregi tas tóbesine shyqty. Jalǵastyń tóbesinen qum quıyp oınap otyrǵan adam balasynan jat áppaq tándi eken. Jalǵas pys-pys etip qara terge malshynyp otyr. Saıa ony baıqamaǵan ispetti. Óz aldyna qum qala jasaýda. Bir-aq attap baryp qyzdyń qolynan Jalǵasty ázer bosatyp alǵan Aınamkóz qyzdy betten janyp kep qalam dep óz qolynyń ekpinimen jalmanynan tústi. Qyzdyń betine qolynyń qalaı darymaı qalǵanyn uqpaı qaldy. Ornynan atyp turyp qyzdy bas saldy. Joq, bul joly úıilgen qumdy qusha qulady. Qyz ustalmaıdy eken. Tek aýada qalqyp turǵan eles qana eken. Aınamkózdyń áreketin keleke etkendeı appaq qyz saqyldaı kúlip kókke qaraı kóterilip ketti.

— Ne boldy? Qulynym, ne boldy? — degen apasyna Jalǵas:

— Ana qyz maǵan tumardy bershi dedi… Men bermeı qoıdym… Bermeseń qumǵa kómem deıdi… — dep byldyrlaı bastaǵanda, Aınamkóz Saıany julqylap: — Sen qyz ne qarap otyrsyń… Jalǵasqa qaramaı á?! — dep jekidi.

— Apa… Apa… Men qarap otyrmyn… Oınaıyq dep em, ózi úndemeı otyryp aldy, sosyn ózim jalǵyz oınadym…

— Ana albastyny kórdiń ba?

— Qaıdaǵy, apa?

— Qastaryńda otyrǵan?

— Joq, apa, Jalǵas ekeýimiz ǵana boldyq, basqa eshkim kelgen joq…

— Sen qyz shynymen eshkimdi kórmediń be?

— Joq, apa, shyn aıtam, Jalǵas ekeýimiz ǵana…

Sol keshten bastap Aınamkóz balalaryn kózinen tasa qylǵan emes… Dáretke barsa da qasynan qaldyrmaı ertip júredi.

Bir kúni túnde uıyqtap jatqanda Jalǵastyń baqyrǵan daýsynan shoshyp oıanyp ketti.

— Bermeımin! Apa! Apa! Tumardy alam deıdi…

Ornynan atyp turǵan Aınamkóz ózderiniń bas jaqtarynda turǵan appaq qyzdy kórip, Jalǵasty qushaǵyna basa baj ete qaldy. Apasynyń ashshy daýsynan Saıa da oıanyp ketti.

— Apa, ne boldy, — dep surady.

— Myna albasty taǵy kelip alypty…

— Káne? apa… Túk joq qoı, — dep Saıa kózin qaıta-qaıta ýqalap túk kóre almaı qoıdy.

— Maǵan tumardy bershi… Qyzdyń daýsy sonsha jalynyshty shyqty.

— Joq, bermeımiz… Ket bul jerden… Aınamkóz baj-buj ete qaldy.

— Ol meniń tumarym! Qyz ekilenip turyp aldy…

— Joq bul tumardy men otyz jyldan beri janymnan tastamaı alyp júrmin… Óz qolymmen jazdyrǵan…

— Joq meniki… Meniń tumarymdy kóshirip alypty, qaıtaryp bershi…

— Saǵan tumar kerek pe laǵynat, men basqa tumar berem onda saǵan, — dep ulyn qushaǵynan bosatpaı tósektiń basyndaǵy sandyqtan baıaǵyda Janystyń umyt qaldyryp ketken tumaryn alyp qyzǵa qaraı laqtyryp qaldy.

Tumar aýada qalyqtap baryp qyzdyń moınyna asyla qaldy… shyńǵyryp jibergen qyz:

— Bul meniń emes, sheshemniń tumary… Ol ólip qalǵan… ulyń esin joǵaltqan kúni kelem… —degen sózdi býlyǵa ázer aıtyp lap etip otqa oranyp joq bolyp ketti. Sol túni olar tańǵa kóz ilmeı shyqty. Sodan bastap qansha ýaqytqa deıin aqqyz mazalaryn alǵan emes. Saıa men Jalǵas ta erjetip ketti. Aınamkóz endi Jalǵasqa ıe bola almaıtyn bolyp qaldy. Áni-mini degenshe bir jaǵyna lyp etip qashady da ketedi. Áıteý, bar seneri Saıa men Ersin. — Bir sekýnd ta kózderińnen tasa qyla kórmeńder dep jalynady. Ersin birtoǵa tyńǵylyqty bala. Jalǵastyń janynan qalmaı birge júredi. Aldymen Saıa men Ersin, sosyn Jalǵas mektepke bardy. On jyldyqty bitirgenshe apasy Jalǵaspen birge oqyp shyqqandaı boldy. Jalǵasty synypqa kirgizip jiberip, ózi esik aldynda kútip otyrady…

Saıa joǵary oqý ornyna tapsyryp alys bir qalaǵa oqýǵa ketip qaldy. Endi úıde Jalǵas ekeýi ǵana qaldy… Úıdiń qatty qaıyrym jumystarynyń barlyǵyna Ersin kómektesip turady… Qyzy ár demalysqa kelgen saıyn Aınamkóz: — Osy sen til alsań, sol oqýyńdy qoı, ana Ersindi bala qylyp alaıyn… Jalǵasyma pana bolsyn… Men qansha jasaımyn, erteń ólem de qalam… Sonda myna jalǵyz baýyryńa kim qaraılasady, — dep qulaǵyna quıady… alǵashynda úndemeı tyńdaıtyn qyzy eki-úsh jyl ótken soń aýyldyń oqı almaı qalǵan balasy meniń teńim emes dep qaıqaıyp shyǵa keletin boldy… Aqyry sol oqyp jatqan qalasyndaǵy álde bireýge tıdi de ketti. Qatty ashýlanǵan apasy toıyna da barmaı qoıdy… Toıǵa tek Jalǵas pen Ersin baryp qaıtty. Sodan beri ár kez Ersin ekeýi Saıaǵa baryp qaıtyp júredi… Jalǵas ana-myna qylyp júrip, áıteýir, Saıa kómektesip, Ersin selbesip bir mashına alyp alǵan. Qurǵyr sol mashına degen páleni alǵan kúnnen bastap Aınamkózden tynyshtyq ketti. Jalǵas úıge toqtaǵandy qoıǵan.

Endi mine, tús aýǵansha uıyqtap ornynan tura sala ápkeme baram dep qıǵylyq salyp otyrǵany. Sheshesin zar qaqsatyp jolǵa shyqqany. Joldaǵy jaǵdaılar. Mashınada otyrǵan tylsym qyz. Kózi ilinip ketipti… Ol oıanǵanda tań atyp qalǵan eken. Birden art jaǵyna qaraýǵa batyly barmady… Betin jabylǵan jamylǵynyń jan dúnıeni balqytar jaǵymdy ıisi boıyn kernep barady.

— Oıandyń ba?

— Sen kúnnen qoryqpaısyń ba?

— Men tumarym moınymda turǵanda barlyǵynan da qudyrettimin.

— Meniń jol júrýim kerek.

— Keri qaıtamyz.

— Qaıda?

— Úıińe, ájeńe… Bir sumdyq jaǵdaılar bolyp jatyr..

— Sodan?

— Men senimen birge osy álemde qalamyn… Endi seni ájeń qorǵaı almaıdy… Sol úshin men qorǵaýym kerek.

— Kimnen…

— Týý… Seniń jolyńdy kim kesip júr edi…

— Tipten tamasha-aq bolar edi… Aıdaı jamaldy kelindi bolsa ájem tipten qýanar edi…

Qyz kúrsindi. Al bala máz bolyp shattanyp otyr.

Olar keri qaıtty. Úılerine taıaı bere Jalǵas kórshi-qolańdardyń úılerine qaraı jan-talasyp júgirip bara jatqanyn kórip tula boıy dir ete qaldy… Mashınanyń bar jyldamdyǵymen kelip aýlanyń aldyna úıýli topyraqty súze ázer toqtady da, qarǵyp túsip aýlaǵa qaraı qoıyp ketti. Ol kelgende keshegi qazyq aıaq shal bar bir toby úıdiń aldyndaǵy nán terektiń butaǵyna asylyp qalǵan ájesin endi túsirip jatyr eken.

---