InfoHub Logo

Jasyl shatyrly úıdiń egesi Júsip uzyn boıly, keń ıyqty, kelbetti kisi. Jasy jetpisti alqymdap qalǵan ol eshqashan jar qushpaǵan, bala súımegen. Osyndaı ózi sulý júzdi, ózi ánshi, seri kisiniń nege ómir boıy úılenbeı kele jatqanyn úlken kisiler bolmasa, jastar jaǵy bile bermeıdi. Inisiniń bir qyzyn kishkentaıynan baýyryna basyp ósirdi. Onyń ákesi de, sheshesi de bir ózi bolatyn.

Qyz bala emes pe, Nazgúl kishkene kúninen kókesiniń kireýkeli kóńiline alańdap ósti. Kókesi áldenege kúlimsirep, ándete bastasa bul eljireı qalatyn. Kishkene kezinde kókesi munyń shashyna deıin jýyp, tarap, órip, aq bantıgin jelbiretip mektepke jiberýshi edi. Ol kezderi kóp qyzdyń qoly jete bermeıtin appaq kolgotkıge deıin aýdan ortalyǵynan ákep beretin. Nazgúl kishkentaı bolsa da óz sheshesi men kókesin jıi salystyratyn. Bir nárse suraı qalsa, durystap jaýap berýdi de bilmeıtin, minezi shálkesteý sheshesi muny taıaqtaı jóneletin. Saldyr-salaq anasy qaıynaǵasynyń úıi turmaq, óz úıin de durystap jınaı almaıtyn edi. Esikten tórge deıin shashylyp jatatyn óz úıinen góri Nazgúl kókesiniń úıin artyq kóredi. Kókesiniń úıi qashanda tap-taza. Áıeli joq úı demeseńiz, kókesi istiń kózin taba biledi. Nazgúldiń ústi-basy tap-taza, tamaǵy toq, kókesiniń yqpalymen mekteptegi sabaǵyn da kileń beske oqydy.

Boıjete bastaǵan Nazgúldi «Kókem nege úılenbegen?» — degen saýal jıi mazalaıtyn. Osyndaı qamqor, meıirimdi kókesiniń jalǵyz júrgenine, óziniń ul-qyzy bolmaǵanyna ishteı kúıinetin. Birde kókesiniń eski álbomyn qyzyqtap qaraǵany bar. Sol kezde qap-qara shashyn eki burym etip órgen, kózderi moıyldaı qara, sulý bir qyzdyń sýretine kózi tústi. Nazgúl álgi beıtanys qyzdyń sýretine uzaq úńildi. «Ádemisin-aı! Bul qyz kókeme kim boldy eken? Kimnen surasa eken?»

Nazgúldiń oıynan álbomdaǵy qyz ketpeı qoıdy. Qyzdyń sýretin bireýge kórsetip, kim ekenin surap bilgisi kelgenimen yńǵaıyn tappady. Arada eki kún ótti.

Úshinshi kúni keshki tamaqtan soń Nazgúl eski álbomdy taǵy da qaraǵansyp otyrdy da: «Kóke, myna qyz kim? Ózi sondaı sulý eken» dep surady. Kókesi sýretke jalt qarap, óńi birtúrli bolyp, jaı ǵana «Aýyldas qaryndasym Aıǵanym ǵoı. Jas kezinde estelikke bergen bolatyn» — dedi. Nazgúl budan ári qazbalap suraýǵa batpady. Alaıda qyz júregi áldebir qupıany sezgendeı bolyp, Aıǵanymnyń sýretine taǵy bir qarady da, álbomdy japty. Erteńine «Sýret jaıly beker surappyn ǵoı, kókeme qıyn boldy-aý» — dep qatty ókindi. Sebebi sol kúni kókesi tańǵa deıin kóz ile almaı dóńbekship, kúrsinip shyqty...

Júsip tańdy kózimen atyrdy. Qyzy Aıǵanymnyń sýretin kórsetken kezde-aq júregin uzaq jyl syzdatqan sheri lyqsyp kep kómeıine tyǵylǵan. Jap-jas Nazgúline ne aıta alsyn? Buryndary jastaý kezinde ishtegi qaıǵy-sherin ánmen syrtqa shyǵaratyn. Jalǵyz ózi otyryp dombyramen halyq ánderin shyrqaǵanda qosyla almaı armanda qalǵan ǵashyǵy sol baıaǵy jas kúnindegideı kóz aldyna keletin. Aıaǵyn erkeleı basyp, syńǵyrlaı kúlip, qolań shashynyń ushynan ustap ózine nazdana qarap turatyn Aıǵanymnyń beınesi de án aıaqtala bere zım-zıa joǵalatyn.

Ǵumyrynda tek sony súıipti, bir sol úshin jıyrmadan endi asqan shaǵynda azap tartypty. Ókinish ózegin órtegenimen jastyq shaǵy qaıta kele me? Qaıta oralsa, ákesi men anasynyń sózine qulaq asyp, al degen Barshynyn alyp, ul-qyz súıip otyrar ma edi? Adamnyń taǵdyry anasynyń qursaǵynda jatqanda-aq jazylyp qoısa, munyń áıelsiz, urpaq súımeı ótýi peshenesine jazylǵany da. Qudaı basqa saldy, bul kóndi. Kónbegende qaıda barady?

Talaı ret elden jyraqqa, kóz kórmes, qulaq estimes jaqqa ketip qalǵysy kelgen. Júregi qurǵyr Aıǵanymdy qımaıtyn. Onyń aman-saýlyǵyn bilip, syrttaı bolsa da kórip júrgisi keldi. Onyń ústine inisin de jalǵyz qaldyrǵysy kelmeıtin.

Anasy qaıtqaly úlken úıdiń berekesi ketkendeı boldy. Úı ýaqytyly jınalmaı, kir aptalap jýylmaı úıilip jatady. Beıshara anasy osy kelininiń jaman qylyqtaryn jasyryp kelgen eken-aý. Qalaı dúnıeden kóshti, kelinniń de arty ashyldy. Anasy barda úıinen qonaq arylmaıtyn edi. Qyrqynan keıin-aq kelinniń qabaǵyna qaraǵandar kelýdi sırete bastady. Enesi barda qaıynaǵa dep syılaǵansyp júretin kelini kele-kele bar ónerin shyǵara bastady. Bir kese kespe kójeniń ózin tógip-shashyp zorǵa beretin boldy. Keı kúnderi tamaq istemeı búrisip jatyp qalady. Ondaı kúnderi inisi ekeýi qazan kóterip, balalardy tamaqtandyryp, tósekterine jatqyzatyn. Áıeliniń jaman qylyqtaryna tózbegen kúni inisi ony sabap alýshy edi. Júsip araǵa túsip júrip ekeýin aıyratyn. İnisin sabyrǵa shaqyryp: «Shydamdy bolsańshy. Áıelińde aqyl bolsa anamyz barda-aq elge syıly kelinderdiń qataryna qosylar edi ǵoı. Sen ony uryp jeńe almaısyń. Tórt balańnyń anasy ǵoı, sabyr saqta. Qudaı men sıaqty jalǵyz qalǵannan saqtasyn. Endi balalaryń úshin bárine kóz juma qara. Keshirimdi bol deýshi edi. İnisine aqyl aıtqanymen, ózi týǵan úıine anasynyń jylyna deıin shydady. Soqa basynyń syıyp júrgeni tek anasynyń arqasy eken. Qabaǵy kirjıip, ashýlansa balalaryn taıaqtyń astyna alatyn kelinimen alystan syılaspasa bolmaıtynyn anyq túsingen soń bólek shyqqysy keldi. Áke-sheshesi kózi tirisinde úlken úıdiń janynan shaǵyn úı kóterip, tóbesin japtyryp qoıyp edi. Basqa túsi tabylmaı sol úıdiń shatyry jasyl shıfrmen jabylǵan bolatyn. Kóp ótpeı-aq sol ereksheleý úıdiń ıesi Júsip atandy. Bólek shyǵarynda inisi men keline:

— Senderden bir-aq tilegim bar. Meniń atyma Nazgúldi jazdyryp berińder. Ózim mápelep ósiremin, Alla buıyrtsa oqytyp, ózim qolymnan uzatamyn. Týǵaly ózim qarap kelemin ǵoı. — dedi.

— Aǵa, siz ne deseńiz sol bolady. Nazgúl sizdiń qyzyńyz. Alaıda jalǵyz ózińiz ol úıde ne isteısiz? Álde úılenbek oıyńyz bar ma?

İnisiniń sońǵy sózin estigende Júsip ashýdan qyp-qyzyl bolyp ketti:

— Seniń esiń durys pa? Maǵan kim tıedi? Álde aǵańdy keketip-muqatyp tursyń ba? Basqa bilmese de meniń jaıymdy jalǵyz baýyrym sen bilýshi ediń ǵoı.

Jaqyp úndemeı tómen qarady. Aǵasyn qatty renjitip alǵanyna ólerdeı ókinip qaldy. Jazylmaǵan jarasyn tyrnap jiberipti-aý aǵasynyń... Munshalyq aqymaq bolar ma?

— Aǵa, aqymaq inińizdi keshirińizshi. Keshirińizshi...

Osy kezde esik ashylyp, kishkentaı Nazgúl tompańdap ishke kirip:

— Kóke, kóke, júrińiz, dalaǵa shyǵaıyqshy. Meni atqa mingizińizshi, — dedi.

Júsip Nazgúldi tik kóterip alǵan kúıi syrtqa bettedi. İnisine burylyp ta qaramady.

Sol kúni ol ózi men Nazgúldiń bar kıimin, keıbir asa qajetti zattardy aldy da, bólek shyǵyp ketti. Eki úıdiń ortasyn tek aǵash sharbaq bólip tur. Nazgúl eki úıdiń erkesi, eki ortada oınap júredi. Biraq «kókemniń qyzymyn» dep, Júsiptiń júregin jibitip, odan bir eli ajyramaıtyn boldy.

Jurt ta qyzyq qoı. Júsiptiń jalǵyz óziniń bólek shyǵyp ketkenin biraz áńgime etip, san-saqqa júgirte bastady...

Júsip bólek shyqqan kúnniń erteńine-aq aýyldyń sózge úıir áıelderi sóz qyldy: «Bul beker emes, ońasha úıde jalǵyz erkek qalaı turmaq? Onyń tamaǵyn kim isteıdi, kirin kim jýady? Kúıeýi qaıtys bolǵan Jibekpen baılanysy bar-aý. Áneýkúni at arbasymen onyń úıine shóp ákep bergenin bireýler kóripti. Endi Jibek te Júsiptiń úıin tazalap, tamaǵyn istep turatyn shyǵar» dep syrttaı ton pishti. Biraz ýaqytqa deıin ańdyǵandary Júsiptiń úıi boldy. Tipti birnárse suraǵansyp úıine kirip shyqqandary da bar. Ertesine-aq Júsiptiń úıi týraly áńgime aýyl ishine jeldeı tarady.

— Oıbaı, nesin aıtasyńdar, Júsiptiń úıine Gúlsim barsa tamaqty ózi istep jatyr eken. Úıiniń ishi tap-taza deıdi. Ydys-aıaǵyna deıin jaltyrap tur eken. Áıeli joq úıge múldem uqsamaıtyn kórinedi. Soǵan qaraǵanda onyń úıin túnde bireý kelip jınap, kirin jýyp beredi-aý. Álde baıaǵy ǵashyǵy ma eken? Kim bilsin? Sol úshin jastaı qor bolyp, jalǵyz qalǵan joq pa? Bálkim, janyashyp kómektesip júrgen shyǵar...

Bul áńgime kóp ótpeı Júsiptiń de qulaǵyna jetken. Estip, kúlgen de qoıǵan. Kimniń aýzyna qaqpaq qoısyn? Ústi-basyn taza ustaýdy, úı jınaýdy bala kezinen biledi emes pe? Úıdiń úlkeni bolǵan soń anasyna kómektesip, tirliktiń bir jaǵyna shyǵysýshy edi ǵoı. Qaryndasy jastaı shetinep ketken soń inisi ekeýi úıdiń, dalanyń jumysy demeı-aq atqara beretin.

Úıde qyz bala joq. Ákesi men sheshesi ala jazdaı eginniń basynda. Qaýyn-qarbyz egedi. Úıge qaraýdy Júsipke tapsyratyn. Sonda bárine úlgerýshi edi. Sabaǵyn da jaqsy oqyp, mal-janǵa da qarap, ata-anasyn qýantyp júretin. Mektepti bitirgen soń áskerge ketti.

Áskerde júrgende súıgen qyzdarynan hat alyp jatatyn qurdastaryna qatty qyzyǵatyn. Ózi áskerge deıin eshkimge ǵashyq ta bolmapty. Tek kórshiniń kekildi qyzyn syrttaı unatyp júrýshi edi. Áskerden kelgen soń kóńilimdi bildiremin dep armandaıtyn. Bir kúni inisinen hat alyp, álgi kórshi qyzdyń kórshi aýylǵa kúıeýge shyǵyp ketkenin oqyp, kóp kúnder muńaıyp júrgeni bar. Eki jyl eki kúndeı bolmaı óte shyǵyp, aýylǵa symǵa tartqandaı taralyp kelgende klastas qyzdary tanymaı qalyp edi. Symdaı tartylǵan symbatty, ózi ánshi Júsip kimge kóz salyp, júrek sózin aıtar eken dep ishteı bári dámelenetin.

Júsip Aıǵanymmen oıda-joqta tanysty. Birde aýyl shetindegi toǵaıǵa baryp, atyn tusap jiberip, kók maısa quraqta eki qolyn jaıyp jiberip shalqasynan túsip: «Sáýlem-aı...» — dep bar daýysymen ándetip jatqan. Bir kezde dál tóbesinen tónip turǵan jap-jas sulý qyzdy kórip, ornynan tura almaı typyrlady da qaldy. Oń qolyn jerge tirep zorǵa degende turdy. Dál janynda buryn kórmegen beıtanys beıne. Qaraqat kózi jáýdirep tur. Júsip tilin jutyp qoıǵandaı jas sulýdyń júzine qarap ún-túnsiz turyp turdy...

Áli de qarap tura berer me edi, únsizdikti qyzdyń syńǵyrlaı shyqqan daýysy buzdy.

— Ákemniń atyn izdep júr edim. Shiderin úzip ketipti. Kózińizge túspedi me?

— Joq, joq, — dedi Júsip tutyqpasy bar adamǵa uqsap zorǵa sóılep. Ol óz júreginiń torǵa túsken torǵaıdaı typyrlap turǵanyn anyq sezdi. Esil-derti myna toǵaıǵa eshqashan kórmegen sulý perızattyń qaıdan kele qalǵanyn bilý. Bir kezde batyldanyp:

— Meniń esimim Júsip. Myna aýyldyń balasymyn. Áskerden jaqynda keldim. Óziń qaıda turasyń? Bizdiń aýyldan kórmegen sıaqtymyn, — dedi.

— Men myna bólimshede turamyn. Esimim Aıǵanym. Ákemniń jumysyna baılanysty basqa aýyldan kóship kelgenbiz. Maldarymyz jersinbeı júr me, jıi joǵala beretin boldy. Jaraıdy, ákemniń atyn tabýym kerek tezirek, —  dep qyz ketýge yńǵaılandy. Júsiptiń ony jibergisi joq.

— Qarsy bolmasań, júr, birge qaraıyq. Toǵan joqta júrgen shyǵar, — dep jol bastaı jóneldi. Aıtsa aıtqandaı, tory tóbel at toǵan jaqta jaıylyp júr eken. Aıǵanym buǵan rızashylyǵyn bildirip, atyn jetelep, úıine qaıtty. Júsip biraz jerge deıin erip bardy, oıy qyzdyń úıiniń qaı mańda ekenin kórip qalý.

Qyzdyń appaq ashyq mańdaıy, qos órim etip órgen uzyn shashy, ásirese jáýdireı qaraǵan móldir qara kózderi Júsiptiń esinen kúndiz-túni shyqpaıtyn boldy. Túnge qaraı qyzdy áke-sheshesi úıinen shyǵarmaıtynyn biledi. Ózi bir úıdiń álpeshtegen jalǵyz qyzy eken. Aıǵanymdy taǵy bir ret kórsem degen ańsar, júregin qozǵaǵan alapat bir sezim Júsipke uıqy bermeıtin bolǵan. Ony belgisiz bir kúsh Aıǵanymdy alǵash kórgen jerge, toǵaıǵa jeteleı beretin. Kún saıyn toǵaı jaqty bir sharlap qaıtý ádetine aınaldy. Júsip óziniń Aıǵanymǵa ǵashyq bolyp qalǵanyn uqty. Qaraptan-qarap otyryp, kúızelip eshnársege zaýqy soqpaı qaldy. Esil-derti Aıǵanymdy bir kórip, tildesý.

Bul kezde jas qyzdy da mahabbat jalyny sharpyp ótken edi. Kóz aldynan kógalda shalqalaı án aıtyp jatqan Júsip ketpeı qoıǵan. Symbatty, ózi ánshi jigitti unatyp qalǵanyn sol kúni-aq sezgen. Qaıta kórsem ǵoı, tildessem ǵoı degen oı Aıǵanymǵa da maza bermeıtin boldy.

Eki jastyń tileýi arada apta ótkende oryndalǵandaı boldy. Taǵy da sol, ákesiniń aty shiderin úzip, toǵaıǵa qashyp ketipti. Attyń joq ekenin kórgende Aıǵanym qatty qýandy. Júregi dúrsildeı soǵyp, atty izdegen bolyp toǵaıdyń ishine ene bergen. Ol búgin Júsipti kóretinine senimdi edi.

Al Júsip bolsa dál sol kúni boztorǵaıdyń shyrylymen birge oıanǵan edi. Kózin ashqany sol, Aıǵanymnyń beınesi kelip tura qaldy.

Oısha qyzben tildesip, tóseginde bir saǵattaı jatty. Qıaly netken júırik? Aıǵanymdy úıine kelin etip túsirgenin, apasynyń qolyna kámpıt ustap júgirip qýanyp júrgenin, dostarynyń kelinsheginiń sulý júzine tań qala qarap qalǵanyna deıin kóz aldyna elestete bastady. Apasy tańǵy sháıǵa shaqyrǵanda Júsip qıalymen at ústindegi Aıǵanymdy qýyp jetip, betinen súımekke umtylyp jatyr edi...

Tańǵy sháı ústinde ákesi buǵan sońǵy ýaqytta sharýaǵa qyrsyz bolyp júrgenin eskertti. Jaqyn kúnderi qaýynnyń da pisip qalatynyn, jumystyń kóbeıetinin eskertken ákesiniń sózi Júsipke baıaǵydaı áser ete qoımady. Ol áli Aıǵanymdy oılap otyr edi. Ornynan turyp, úıindegi maıda-shúıde jumystaryn tez bitirdi de, toǵaıǵa qaraı qustaı ushty. Aıǵanym alǵash kórgen jerde jan-jaǵyna jaltaqtaı qarap, muńaıyp otyr eken.

Eki ǵashyq kózben uǵysty. Toǵaıda kezdesken ekeýi bir-birine uzaq qarap turyp qaldy. Bul joly Júsip batyldyq tanytyp, óziniń ǵashyq bolyp qalǵanyn jetkizdi. Aıǵanymǵa yntyzar ekenin, qyz qalasa ómirlik jar etetinin uqtyrdy. Aıǵanym uıalyp, qyzara tómen qarady. Tek súırikteı saýsaqtarymen shynar aǵashyn sıpalaı bergen.

Júsip qyzdyń qolynan sıpap:

— Sózim-sóz! Sertim-sert, Aıǵanym! Senen ózgeni jar etpeımin! — dedi. Qyz jigittiń kózine tike qarady. Shyn júregimen aıtyp turǵanyna sendi. Kenet óziniń joq izdep júrgeni eske túsip, toǵan jaqqa qaraı júgire jóneldi. Aıǵanym atyn tapsa da, ketkisi kelmeı, Júsipti qımaı júrip aldy.

Eki jas erteńinde kezdesetin bolyp, ýádelesip taraǵan.

Ertesine Aıǵanym da, Júsip te toǵaıǵa at minip keldi. Ekeýiniń oıy el kózine túspeı alysqa baryp syrlasý. Júregi jalyndaǵan eki jasqa, qustyń saıraǵany da, japyraqtyń sybdyr qaqqany da, sýdyń syldyraı aqqany da kóz qýanysh.

Ǵashyǵynyń syńǵyrlaı shyqqan únine eltigen Júsipte es joq. Dál sol kezde Aıǵanym «jerdiń shetine keteıik» dese de daıar edi.

Bir kezde «anam izder qalar» degen Aıǵanym ketýge yńǵaılandy. Júsiptiń oıy qyzdyń appaq betinen bir súıý. Aqyry buryla bergen kezde eptilik tanytyp Aıǵanymnyń betinen súıip aldy. Qyp-qyzyl bolyp uıala qalǵan qyz betin alaqanymen sıpalap turdy da, esine áldene túskendeı:

— Osy sizdiń rýyńyz qandaı? — dedi.

— Meniń rýym… — Kóńili kóldeı shalqyp turǵan Júsip óz rýyn maqtanyshpen, ándete sozyp aıtty. Al Aıǵanymnyń kózi sharasynan shyǵardaı bolyp:

— Siz, siz... maǵan aǵa bolady ekensiz ǵoı, aǵa. — dep shegine berdi.

Ǵashyqtyq Júsiptiń esin aldy, Aıǵanymnyń óz rýlasy ekenin bilse de, odan bas tarta almady. Oǵan degen sezimi kúnnen-kúnge kúsheıip, janyna jaı taptyrmaı qoıdy. Aıǵanymǵa:

— Biz áldeqashan jeti ata túgili, on tórt atadan asyp ketkenbiz. Kór de tur, ákemdi kóndiremin. Ata-anańnyń aldynan ótedi. Biz qosylamyz, — dep sendirdi. Aıǵanym da Júsipke ǵashyq edi, ol qasynda tursa da, joq bolsa da saǵynyp turatyn.

Júsip ekeýin eki jaqqa aıyryp jiberetindeı qara kózi jáýdirep, ishteı ýaıymdaı beretin. Kóp keshikpeı-aq eki ǵashyqtyń toǵaıda ońasha kezdesip júrgenin estigen Aıǵanymnyń aǵalary Júsipke «qaryndasymyzdan aýlaq júr, áıtpese jelkeńdi územiz» — dep eskertti.

Júsiptiń áke-sheshesi ol kezde tiri.

Ulynyń rýlas qyzben kezdesip júrgenin estigen kúni-aq ákesi egis basynan tútigip jetken bolatyn. Esikten kirgen boıda-aq alańsyz otyrǵan Júsipti jon arqasynan qamshymen tartyp-tartyp jiberip:

— Ittiń ǵana balasy, sen ne búldirip júrsiń? Qyz quryp qalǵandaı rýlas qaryndasyńa qyryndap júrgeniń ne? Meni elge qarabet qylaıyn demeseń, toqtat júrisińdi. Bizdiń rý bir-birimen eshqashan qyz alyspaıdy. Osymen sóz támam. Joǵalt kózińdi! — degeni.

Júsip ákesin jaqsy bilemin deýshi edi. Ákesiniń qatty ashýlanǵanyn, qaharlanyp ketkenin kórgeni osy. Ákesine sóz qaıtara almaı, júregi shanshyp úıinen shyqty. Anasy syrtta jylamsyrap tur eken. Muny kórip:

— Balam-aı, birnársege urynyp qalmashy. Qyz kóp qoı, umytshy, sony. Dúısen kókeńniń qyzy Barshyn da boıjetip otyr. Áp-ádemi. Maqul deseń, quda túseıik, — dep baýyryna basty.

— Apa-aý, meni túsinshi. Maǵan Aıǵanymmnan basqa eshkim kerek emes. Jeti atadan keıin qyz alysýǵa bolady eken ǵoı. Men surastyryp bildim. Boz bıe soıady eken. Al biz tipti on tórt atadan áldeqashan asyp ketippiz. Bizge úılenýge ruqsat bersin, aıtyńyzshy ákeme, kóndirińizshi! Aıǵanymnyń ákesine barsyn, — dedi Júsip.

— Bos sózdi qoı! Aıǵanymdy ala almaısyń. Ákeńniń minezin bilesiń ǵoı, qytyǵyna tıe berme. Áıtpese el arasy búlinedi. Bizdi jerge qaratpa, balam. Aıǵanym da bir úıdiń mápelep otyrǵan jalǵyz qyzy eken. Súıekke tańba túsiresińder. Qansha jaqsy kórseńder de, aqylǵa kelińder, — dep anasy Júsipti alǵan betinen qaıtarmaqqa bekindi.

Ne kerek, sol túni áke-sheshesi uldaryn ortaǵa alyp, ýádesin aldy:

— Qoıdym. Umytamyn Aıǵanymdy. Tek erteń sońǵy ret oǵan jolyǵyp, bárin túsindireıin. Meni kinálamasyn, — dedi Júsip.

Aıǵanymdy sońǵy ret kórip, qoshtasamyn degen Júsip ony qıa almady. Ǵashyqtyq dertine shaldyqqan eki jas toǵaıda kezdesip, qashyp ketpekshi bolyp kelisti. Bul habar Aıǵanymnyń ákesiniń inilerine de jetti. Ashý-yzaǵa býlyqqan olar eki ǵashyqty kúshpen aıyryp, Júsipti bas-kóz demeı tepkiniń astyna alady. Ásirese «seni jelpildetip júrgen myna jeriń ǵoı, birjola saǵyńdy syndyraıyq» dep, ábden qutyryp, kózderi qantalaǵan jigitter eki jumyrtqasyn ezgilep tastaıdy...

Júsip esin aýrýhanada bir-aq jınaǵan. Qaıta-qaıta operasıa jasalynyp, ózi áýpirimdep zorǵa tiri qalǵan edi-aý. Keıinnen dárigerler bolǵan jaıdy aıtyp, ókinish bildiredi. Júsip eshkimge kóz jasyn kórsetpeı eńirep jylady. «Aıǵanymsyz ómir súrip ne kerek? Onyń ústine erkektigim bolmasa...» — dep ógizdeı ókirgen...

«Ýaqyt — uly emshi» eken, sodan beri qanshama jyl ótti. Bul áli tiri júr. Aıǵanym búginde ul-qyz ósirip, nemere súıip otyr. Júsiptiń qıyn jaǵdaıǵa ushyraǵanyna sol kezderi Aıǵanym da qatty qınalǵan. Ata-anasy erkinen tys basqa jaqqa uzatqanda júregi qan jylaǵan. Jurttan Júsiptiń hal-jáıin estip, kókiregi sherge tolǵan. Júsiptiń eshkimmen sóılespeı, tomaǵa-tuıyq bolyp, tósekke tańylyp jatyp qalǵanyn estigen soń Aıǵanym óziniń bir sýretin, oramalyn, hatyn Júsipke berip jibergen. Sonda ǵana júreginde jylylyq oıanǵan Júsip: «Aıǵanym meni umytpaǵan eken ǵoı» dep beti beri qarap, táýir bola bastaıdy.

...Álgi álbomdaǵy Nazgúldiń qaıta-qaıta qarap júrgeni Aıǵanymnyń sol sýreti. Oramaldy da, hatty da Júsip jasyryn jerge tyǵyp qoıǵan. Aıǵanymnan basqany ol súıgen de emes. Keıde ishi tolyp án de aıtady. Ǵashyqtyq jaıly ánder aıtqanda Júsiptiń daýysynda diril paıda bolady. Ishtegi saǵynysh, muń bári ánmen birge syrtqa shyǵady. Mundaıda jurt « E, qaıtsin endi... Júsip Zylıhasyn izdep jatyr ǵoı» — deıdi. Al shyndyǵynda Júsip Aıǵanymyn izdeıdi. Súıgeni áldeqashan bireýdiń jary bolyp ketse de, sol baıaǵy jigit kezdegideı ony ańsap, kórgisi keledi. Biraq Júsip qansha qınalsa da, Aıǵanym bar jerge aıaq basqan emes. Habaryn tek syrttaı estıdi, qaıǵysyna kúıinedi, qýanyshqa súıinedi. Jas kezde munshalyq bilinbegen eken. Jasyna jas qosylǵan saıyn óziniń rýlas qaryndasyna ǵashyq bolǵany, sol úshin súıegine tańba túsip, taıaq jegeni janyn jegideı jeıtin boldy.

Ózi de el aǵasy jasqa kelse de úlkender otyrǵan jerde batyp sóz aıta almaı, sheginshekteı beretin. Sońǵy ýaqytta aýyldyń úlkenderi Júsiptiń jastyq shaǵynda jibergen qateligin betine baspaı, jalǵyz qalǵan erkektiń ómirine aıaýshylyqpen qaraıtyn. Ol otyrǵan jerde baıaǵy áńgimelerdi qozǵamaıtyn. Júsip sonda da ózin qoıarǵa jer tappaı ketýshi edi. Sodan bolar, kóbine úıden shyqqysy kelmeı, shaqyrǵan jerge de sırek baryp júrdi.

Júsiptiń osylaı qınalyp júrgenin Aıǵanymnyń qart ákesi de biletin. Júsiptiń ómir boıy qyzyn ǵana súıip, jalǵyz qalǵany janyna da batýshy edi. Qaıtys bolarynyń aldynda qart kóp oılandy. Qupıany ashqan jón be, joq pa? Kóp oılanǵan qarıa aqyry Júsipti shaqyrtqan. Aıǵanymnyń ákesi nasharlap, dem jetpeı qınalyp jatyr eken. Muny kórgende tamaǵy qarlyǵyp, úzip-úzip zorǵa sóıledi:

— Jaqyn otyr shyraǵym. Ajal alqymnan alǵanda pende baıǵus bireýge jasaǵan qıanatyn oılap, alasurady eken. Biz de saǵan qıanat jasadyq, ómirińdi óksittik. Shyndyqty sol kezde aıtqanda sen Aıǵanymǵa qosylar ediń. Sebebi Aıǵanym seniń rýlas qaryndasyń emes. Ol meniń qaryndasymnyń qyzy. Áıelim uzaq ýaqyt bala kótermeı júrgen soń, qaryndasymnyń aıaǵy aýyr kezinde qasynda bolyp, Aıǵanymdy týa sala baýyryna basyp edi. Bul qupıany áıelim ekeýmiz jáne Aıǵanymnyń áke-sheshesi, tórt-aq adam bilip edik. Elden kóship ketip, osynda qonys aýdaryp kelgen sebebimiz de sol edi.

Sen qyzyma yntyzar bolǵanda balalyq qoı, áli-aq umytyp keter dep edim. Aqyry mynadaı jaǵdaıǵa dýshar boldyq. Endi óler shaǵymda ekeýińdi qospaǵanyma ókinip baramyn. Kesh meni, kesh meni, qaraǵym!

Qarttyń daýsy úzilip ketkendeı boldy. «Keshtim ata, keshtim» — degen Júsiptiń daýysy tarǵyldanyp shyqty. Ishi alaı-dúleı, alasuryp jatqandaı. Syrtqa shyǵyp «Ah» dep kúrsingende kókiregi qars aırylǵandaı boldy. Ashshy ókinish ózegin órtep, toǵaıǵa qaraı júgirdi. Arada qyryq jyl ótse de, Aıǵanymmen kezdesken jerin umytqan emes. Týra sol jerge baryp aǵyl-tegil jylady.

— Jasym kelgende qaryndasyma ǵashyq bolǵan qarabet bolyp, eńsemdi kótere almaı júr edim. Búgingi estigenim ótirik pe, shyn ba? Qaryndasym bolmasań, qosylýymyzǵa da bolady eken-aý. Bizdi aıyrǵan, meni máńgilik múgedek etken adamdarǵa ne deıin? Laǵnet aıtaıyn ba?

Osylaı degen Júsip teńselip ketti. Ol úıine qas qaraıa bir-aq qaıtty. Aýylǵa jaqyndaı bergende «Oı, baýyrymdaǵan» azaly daýysty estidi. «Aıǵanymnyń ákesi baqıǵa attanǵan eken-aý. Qoı, baryp, kóńil aıtaıyn» — degen Júsip qaraly úıge barmaqqa keri buryldy. Onyń bar oıy — Aıǵanymdy kórý edi. Áldeqashan báıbishe bolǵan Aıǵanym munyń júreginde máńgilik jas qalpynda qalǵan. Ákesin joqtap, ańyrap otyrǵan Aıǵanymmen bul da kóristi. Aıǵanymdy kórgende Júsiptiń júregi ezilip ketkendeı boldy. Qoly jetpeı qalǵan ǵashyǵynyń ájim torlaǵan júzine qarap, eńkildep turyp jylady. «Ózin qorlyqqa dýshar etken adamnyń qazasy úshin Júsip nege sonshalyq jylap jatyr» dep jurt qatty tańdanǵan.

Olar Júsiptiń júreginiń ókinishten tilim-tilim bolyp jatqanyn qaıdan bilsin?

Tek bir adamdy ǵana súıip, ǵumyr boıy jalǵyz ótý munyń mańdaıyna jazylǵan eken ǵoı. Jurt ne dese de aq bosaǵasyn Aıǵanym attamaǵannan keıin basqa adamǵa bul úıde oryn da joq.

Áıeli joq úıdiń egesi Júsip jalǵyzdyqtan qoryqpaıdy. Jalǵyzdyq onyń jan dosyna aınalǵaly qashan? Jalǵyz jatady, jalǵyz turady. Júsiptiń jalǵyz qalýyna kim kináli, kim?…

---