InfoHub Logo

Qazaq baspasózderi, basylymdarynnyń kóne tarıhyna zer salyp, kóz júgirtip óter bolsaq, «Aıqap» -tyń tuńǵysh jýraly ekenin bárimiz jaqsy bilemiz. «Qazaq» gazeti de el tarıhyndaǵy tuńǵysh jarıalanǵany jalpaq jurtqa málim. Eki basylym da ózderiniń ózektiligin áli kúnge joımaı, el sanasynda myqtap saqtalǵan. Onda kóterilgen keı máseleler búginge kúnge deıin saqtalyp, urpaqtan urpaqqa tarap keledi.
Qos basylymdy da eliniń erteńi úshin qylqalamǵa jan bitirip, jurty dese júregin julyp berýden taıynbaıtyn, naǵyz azamattar basqarǵan bolatyn. Jýrnaldyń redaktory – qoǵam qaıratkeri, aqyn, aýdarmashy, Muhamedjan Seralın bolsa, al «Qazaq» gazeti, Ahmet Baıtursynulynyń basqarýymen júzege asyryldy. Biraq eki basylymnyń keı – kezde qarama – qaıshylyqqa kezikken tustary da joq emes. Kópshilik istiń baıybyna barmaı jatyp, qos basshynyń arasynda óz – ara arazdyq týyndady dep, jalǵan aqparat taratyp, burmalap júrgender de joq emes. M.Seralın men A.Baıtursynov araz bolǵany qanshalyqty ras? Eki azamatty da qazaq eli tóbesine kóterip, ulyqtaıtyndary jasyryn emes. Olaı bolsa, olardy jaý deýge de aýyzyń barmaıdy. Kópshiliktiń arasynda áli kúnge talqyǵa túsken máseleni bolashaq jýrnalıs retinde men zertteýdi jón kórdim.
«Aıqap» pen «Qazaqtyń» aıtysqandyǵyn Beıimbet Maılınniń myna sózderinen de ańǵarýǵa bolady:  «Endi keleıik, «Aıqap» pen «Qazaq» arasyna. Bul ekeýiniń keıbir pikirleriniń birine-biri qıǵashtyǵy, ol týraly birsypyra sózdiń bolyp ótkendigi oqýshylarǵa belgili». 
Al, endi qaıshylyqtyń neden týyndaǵanyn anyqtap kóreıik... «Aıqap» jýrnaly eliniń kózi ashylyp, bilimge umtylǵanyn qalap, otyryqshyldyqty jón dep sanaıdy. Munyń túpki sanasynda el azamattary egin egip, sharýamen aınalysyp, ilim – bilimge umtylsa eken degen kózqarasy. Al, «Qazaq» gazeti bul pikirge qarsy shyǵyp, ózderiniń boljamdaryn usynǵan. Ol, tipti maqala úzindilerinen de baıqalǵan: «Qazaqtardyń adamdarynyń sanyn qosyp sanap, úıleriniń sanyna bólgende, ıaǵnı orta sanyn alǵanda úı basyna alty jannan keledi. Onyń úsheýi erkek, úsheýi áıel bolady. Mal normasymen jan basyna 15 desátınadan beretin jerden egin normasymen er basyna ǵana 15 desátınadan jer beredi. Qysqasyn aıtqanda, mal normasynyń jeri egin normasynyń jerinen eki ese kóp bolmaqshy. Máselen, egin normasymen 3 erkekke 15 desátınadan sanaǵanda úı basyna 45 desátınadan kelse, mal normasymen erkek-áıeli bar jan basyna 15 desátınadan sanaǵanda úı basyna 90 desátına kelmekshi. 45 kóp pe, 90 kóp pe?» ,- dep suraq joldaý arqyly ózderiniń pikiri oń ekenin túsindirgisi keledi. Olar ata – babamyzdan jetken jerlerdi Reseı patshalyǵy talan – tarajyǵa salyp, ózderine ıemdenip ala ma dep qaýiptengen bolatyn. Ókinishke oraı, bul boljam rastalyp, otarshylqyqa kóshken soń qarapaıym halyqqa kishigirim ǵana jerler berilip, qunarly, aýqymdy bólikti patshalyq óz ıelikterine tartyp aldy.
Alaıda, osy oraıda «Aıqap» jýrnaly týraly teris pikir qalyptastyrmaǵan jón. Sebebi, olar da óz kezeginde eliniń jaqsy turmys keshýin kóksegen bolatyn. Qarańǵy halyq bilimge, sharýaǵa umtylsa eken degen nıetpen, eliniń zamanaýı dárejede kóterilgenin kóksep, otarshyldyqqa kóshýdi osy maqsatta qoldaǵan bolatyn.
Aıta, keteıik eki basylym da bir – birine qarama – qaıshylyq týyndasa da, únemi bir – biriniń shashbaýyn kóterip, qoldap otyrǵan. Oǵan dáded, «Qazaq» gazetiniń 1915 jylǵy 148-sanynda «Aıqap toqtalýy» degen maqalanyń jarıalanýy. Onda qazaqtyń úmitine aınalǵan jalǵyz jýrnaldyń toqtap qalǵanyna qapa bildirip, qam jegenin ańǵartqan. Olarda jeke bas arazdyǵy oryn alǵan joq, tek kótergen máselelerinde kelispeýshilikter týyndap, ekeýi de ult bolashaǵy úshin qam jegen azamattar edi. 
Qorytyndylaı kele, bar aıtarym, eki baspasóz de el tarıhynda oıyp turyp oryn alatyn salmaqty basylymdar. Qazirgi beıbit zamanǵa jetýimizge birden bir sebep bolǵan, «qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zamanǵa» jetýimizge sebep bolǵan ultynyń qamyn jegen, el shyndyǵyn, muńyn arqalaǵan eki baspa jetekshilerine alǵystan basqa aıtarymyz joq.

---