InfoHub Logo

Qalyń qazaq eline kózdiń aǵy men qarasyndaı qatar qyzmet etken bul eki basylymdy bir-birine qarsy qoıyp qarastyrýǵa bolmaıdy. Keıbir máselelerde ekeýinde pikir alalyǵy kezdespeı qalmaǵan. Biraq, ol maqsat bótendiginen emes, soǵan jetýde ustanǵan joldarynyń ártúrliliginen týyndap otyrǵan. Bul týrasynda kezinde kórnekti qalam qaıratkeri B. Maılınniń «Qazaq» gazetiniń 1915 jylǵy 138-sanynda jarıalanǵan maqalasynda: «Bul ekeýiniń keıbir pikirleriniń birine-biri qıǵashtyǵy, ol týraly birsypyra sózdiń bolyp ótkendigi oqýshylarǵa belgili. Biraq ol taqyrypta aralarynda dushpandyq joq. Sebebi ekeýiniń de túp maqsattary bir edi», – dep jazýy sózimizdi tirilte túsedi.

Bir keremeti, aralarynda qansha talas-tartys bolǵanyna qaramastan, bul eki basylymnyń biriniń sózin ekinshisi sóılep, birin-biri qoldap otyrǵany kóńil aýdartpaı qoımaıdy. Budan olardy shyǵarýshylardyń jeke bas qamynan buryn ult maqsatyn bıik qoıa bilgen azamattyq bolmystaryn jete tanı túskendeı bolasyz. Oǵan bir ǵana mysal, «Qazaq» gazetiniń 1915 jylǵy 148-sanynda «Aıqap» toqtalýy» degen maqala jarıalanǵan. Onda «qazaqtyń aınaldyrǵan jalǵyz jýrnalynyń birneshe jyl shyǵyp turyp, eresek bolǵan soń toqtalyp qalǵanyna» qapaly ekendikterin bildire otyryp, «Qazaq» basqarmasy «Aıqapta» jarıalanǵan jýrnaldy shyǵarýshylardyń oqyrmandaryna sońǵy arnaýyn gazetterinde kóshirip basýdy ózderiniń azamattyq boryshtary sanaıdy. Al «aıqaptyqtar» bolsa, óz kezekterinde jýrnaldyń qarajat tapshylyǵynan jabylatyndyǵyna ókinishterin bildire kelip, gazet tóńiregindegilerge mynadaı tilek-batalaryn beredi: «Jýrnaldy shyǵarǵandaǵy maqsatymyz halyqqa jol kórsetpek edi. Gazetashylyq, jýrnalshyldyq qazaq jigitteriniń qolynan keletin jumys ekendigin sypat etpek edi. Biz bul maqsatymyzǵa jettik. Endigi jumys oqyǵan jastardyń moınynda». 

Negizge ala otyrsaq, «Aıqap» otarshyldyq qysymdaǵy qazaqtyń ulttyq sanasyn oıatýǵa yqpal etip, halqymyzdyń saıası jáne rýhanı ilgerileý jolynda meılinshe qajetti dilgir máselelerdi ótkir kóterdi. «Qazaqtyń» basty baǵyty aǵartýshylyq máseleni qamtydy. 

Sonymen, «Aıqap» pen «Qazaq» ne sebepti aıtysqan? Ol úsh túrli másele boıynsha órbigen. Atap aıtqanda, jerge ornalastyrý, sıez shaqyrý jáne álipbı túzý jóninde eki basylym basshylyǵy bir pikirge kele almaǵan. Ol – tarıhı shyndyq. Ony gazet-jýrnal tigindileriniń materıaldary da rastaıdy.

Endigi kezekte, dálel retinde keltirsem, «Aıqap» jýrnaly maqalasynyń bir sanynda “Biz kóshpelilikten bas tartyp, otyryqshy el bolýymyz kerek. Otyryqshy bolǵan el bilim alýǵa múmkindik alady, egin egip, basqa da sharýalarmen aınalysa alady” dep óz usynystaryn ashyq túrde jarıalaǵan bolatyn. Keıinnen «Qazaq» gazeti qazaqqa 15 desátınadan jer berilip, otyryqshy el qylýdyń artynda Reseı memleketiniń quıturqy áreketteriniń jatqandyǵyn basa aıtty. Olar qazaq jer berý máselesin emes, óz paıdalaryna kóbirek qaldyrý jaǵyn oılastyryp otyrǵandyǵyn da alǵa tartty. Mine, dál osy ustanymdary «Qazaq»  gazeti men «Aıqap» jýrnalynyń arasynda kelispeýshilik otyn tutatýǵa sebep boldy.

Otyryqshylyq zamanaýı mádenıet, órkenıetti týdyrǵany ras. Osy tusta «qazaqty otyryqshy qylamyz» dep uran salǵan M. Seralınge qosyla ketkiń keledi. Alaıda, «Qazaq» jazǵandaı, ár qazaqqa 15 desátına jerden tıse az qazaqqa ulan-ǵaıyr dalamyz túgeldeı tıesili bolmaı shyǵar edi, jerimizden aıyrylyp qalý qaýpi tur edi. Sol ýaqyttaǵy kózqaraspen ólsheseńiz, «Qazaqtyń» qaýpi de oryndy. Sondyqtan, ekeýiniń de pikiri qazaqqa qarsy emes, ekeýi de ulttyń erteńi úshin arpalysyp júrgen azamattardyń shyryly. Sıezi ótkizý kerek degen «Aıqapqa» «Qazaq» gazeti búkil qazaqty bir jerge jınap, eldiń máselesin sóz etýge de áli erterek deıdi. Bundaı basqosý ótkizýge patsha ókimetiniń ruqsat berýi neǵaıbyl deıdi jáne osy kúdigi rasqa aınalady. Munyń bári «Qazaq» gazetiniń basyndaǵy A. Baıtursynov, M. Dýlatov syndy azamattardyń saıasat máselesindegi kóregendiligin kórsetedi.

---