InfoHub Logo

(Mektep bitirýshi shákirtter úshin ótinishpen jazylǵan).

Halqymyzdyń tilinde azamat, azamattyq uǵymy eki túrli maǵynada qoldanylatyndyǵy bar. Ekeýi de – qasterli, ekeýi de – qasıetti uǵym. Biri – adamnyń óz memleketine degen saıası-quqyqtyq turǵydaǵy qarym-qatynasyn aıshyqtaıtyn zańdyq máni bar uǵym bolsa, ekinshisi – adamnyń ishki qadir-qasıetiniń ólshemin baǵalaıtyn kıesi baı uǵym. Osy eki uǵym maǵynalyq turǵydan alýan túrli bolyp kórinetin bolsa da, ishki oı, tanym turǵysynan alǵanda bir-birine tipti jaqyndaı túsetin sekildi. Sebebi belgili, birinshi uǵymda Otan degen qasıetti sózdi eske alyp tursaq, al ekinshi uǵymda adamnyń ar-ojdany, uıat-ımany, sana men jan-dúnıesiniń asqaqtyǵy tilge oralady. Aıtylǵan qasterli sózderdiń bári, aınalyp kelgende, biz úshin rýhanı turǵydan nár alarlyq maǵynasy bar dúnıeler ekendigi daýsyz.

Áıtse de osy azamattyq degen uǵymnyń ózi aıtar sózge kelgende ǵana ońaı, sonshalyqty jeńil kóringenimen, muny boıǵa sińirý, darytý op-ońaı sharýa emes. Sebebi bul uǵymnyń arǵy jaǵynda tabıǵı móldir bastaý bolyp sanalatyn tek pen tárbıe deıtin qasterli uǵymdardyń jatatyndyǵy da anyq.

Qazaq halqy – ejelden-aq bala tárbıesine asa den qoıǵan halyq. Tipti ulttyń tabıǵı qadir-qasıet, bolmys-bitimine kóz júgirtip otyrsaq, halqymyz bolashaq perzenttiń ana qursaǵynda jatyp-aq sol ananyń jan-dúnıesiniń tazalyǵymen tynystaı alýy múmkin ekendigine sengendeı. Perzent dúnıege kelmesten-aq onyń bolashaq tárbıesine mán berip qaraǵan tárizdi. Qazaq halqynyń tálim-tárbıesinde ustanǵan eń basty nysanasy – ar, uıat, ojdan máseleleri, bir sózben aıtqanda, jannyń tazalyǵy boldy. “Malym – janymnyń sadaǵasy, janym – arymnyń sadaǵasy” degen sózderdi óziniń urpaǵynyń boıyna sińirip ósirgen halyq. Sondyqtan da osy aıtylǵan qasıetter uldyń da, qyzdyń da boıynan tabylatyndaı etip tálim berýdi basty qaǵıda etti. Oǵan “ananyń aq súti” degen qasıetti uǵymdy qosyńyz. Osynyń barlyǵy perzent kelesheginiń tabıǵı turǵydaǵy móldir bastaýy, bulaǵy emes deı alasyz ba? Bala boıyndaǵy asyl tekti qalyptastyrýdaǵy alǵashqy mektep, alǵashqy tálim osynda jatyr. Sony etene uǵynǵan halyqtyń ózi fılosofıalyq astary úlken, zor mánge ıe bolyp keletin “Úıdiń jaqsy bolmaǵy – aǵashynan, jigittiń jaqsy bolmaǵy – naǵashydan”, “Alyp anadan týady” sekildi qasterli sóz-uǵymdardy bekerden-beker aıtqan joq. Endi osynaý qasıetterge áke qanyn qosyńyz. Jeti ataǵa jetpesten qyz alyspaǵan, qan tazalyǵyna qatty mán bergen qazaq halqy tek degen uǵymǵa asa kóregendilikpen nazar aýdarady. Sebebi biz sóz etip otyrǵan azamat bolý, azamattyq tanytý sıaqty uǵymdardyń ar jaǵynda da osy tek uǵymy keıde birinshi bolyp kóldeneńdep turatyndyǵy da bar. Qazaqta keıde qoǵamda bıik azamattyq tanytyp júrgen jandar týraly “bul bir jaqsynyń uly edi, bul bir jaqsynyń qyzy edi, aınalyp kelip óziniń negizine tartyp tur ǵoı” dep sóıleıdi. Endi osyǵan “Atanyń balasy bolma, adamnyń balasy bol” degen tálim men tárbıe máselesin ústeı tússek, álgi qasıetti túsinikterdiń uǵym-aıasy burynǵydan da keńeıip, burynǵydan da aıshyqtana, burynǵydan da ajarlana túspes pe?!

Jaqsy tárbıe – jan azyǵy. Ósip kele jatqan bala jas shybyq sekildi, qalaı ıse, solaı ıkemdeledi. Osyny sergek kóńilmen uǵynǵan halyq bala tárbıesine besiginen mán berip qarady. Tabıǵı-fılosofıalyq áýenge, sazǵa toly besik jyrynyń boıynda astarly, mol qasıet jatty. Bul teginnen-tegin emes. Qasıetti sazdyń búkil bolmys-bitiminde daralyqpen órilgen adamgershilik, ımandylyq bastaýy, danalyqpen telingen sananyń asqaqtaı túsýi, jańǵyryǵýy, sergektikke ıe bolýy – bári-bári osynaý tabıǵı móldir, kirshiksiz bastaý-bulaqtardyń nátıjesi ekendigi daýsyz. Endeshe, qasıetti azamat, azamattyq tanytý uǵymdary eresek adamnyń boıynan óz-ózinen kórinis taba qoımaıdy eken. Bul qalaı desek te, onyń tegi men ózi ósken otbasyndaǵy ata men ananyń tálim-tárbıesiniń jemisi ekendigi anyq.

Mine, biz qanshama jyldar tálim alǵan altyn uıa – aıaýly mektebimizden ushqaly otyrmyz. Armandarymyz – asqaq, maqsattarymyz – bıik, saparymyz – aıqyn, jolymyz – aq bolsyn dep tiledik. Endigi sátte aıaýly ata-analarymyz ben ardaqty ustazdarymyz darytqan tek pen tálimdi ómirdiń óz tájirıbesinde synap kóretin sát týdy. Iá, biz erteńgi mamanbyz. Jaqsy maman bolýǵa da talpynys jasaıtyndyǵymyz anyq. Biraq áńgime osymen ǵana shekteler me eken? Biz eń aldymen adamdyq ar-uıattyń, adaldyq pen jaqsylyqtardyń, ádildik pen qaıyrymnyń, Otanǵa degen perzenttik qyzmettiń, elge, týǵan jerge degen shynaıy mahabbattyń ólsheminde ómir súre alarlyq maman bolýymyz kerek. Bizdiń jan-dúnıemizge bilim ǵana emes – bıiktik, tanym ǵana emes – tereńdik uıa salǵanda ǵana, biz azamattyq qalpymyzdan aýytqymaı ómir súre almaqpyz. Bul jol ońaı emes. Biraq ómirdiń shynaıy da mártebeli, adastyrmas aıqyndyǵy bar jalǵyz soqpaǵy osy ǵana. Ómir endi bastaldy.

---