InfoHub Logo

                                                                       JAŃARTYLǴAN BİLİM - ZAMAN TALABY

                                                                                                                                                                                  Tasjanova Nazıra Altynbekovna

                                                                                                                                                                                            №56 orta mektep

      Árbir memlekettiń ósip-órkendeýiniń, básekege qabiletti bolýynyń eń basty oshaǵy ustaz bergen bilim. Sondyqtan da damýdyń eń bıik kókjıeginen kóringisi keletin kez kelgen memleket eń aldymen, bilim berý salasyn jolǵa qoıyp, sapasyn kóterýdi maqsat etedi. Osyǵan oraı 2016-2017 oqý jylynyń 1 qyrkúıek aıynan bastap elimizdiń barlyq mektepteri bilim berýdiń jańa júıesine kóshti. Elimizdiń orta bilim aımaǵynda bolyp jatqan jańalyǵy bizdi de beı-jaı qaldyrmaǵanyn jasyrmaımyn. Bul baǵdarlamanyn ózgeshiligi daıarlyq synybynan bastap balaǵa spıráldi bilim berý bolyp tabylady. Taqyryptar ártúrli deńgeılerde qaıtalanyp, kelesi deńgeıde aldyńǵyǵa qaraǵanda anaǵurlym tereńdetilip oqytylyp, kúrdeliligi artyp otyratynyn estigende meniń ishki dúnıemde bir qýanysh paıda bola bastady. «Qaıtalaý –bilim anasy» degen sózi bar emes pe? Bala jyldan jylǵa qaıtalap, tapsyrmalary birte-birte kúrdelenip tursa, balaǵa oqý úderisinde qıynǵa soqpaıdy dep túsindim. Spıráldi bilim berý arqyly balanyń boıyndaǵy tabıǵı talantyn ashýǵa kóp kómegin tıgizetin shyǵar degen oı týdy. Ár balanyń jeke qabiletin anyqtap, ony sol baǵytta jeteleý - ustaz paryzy. Balany zamanyna qaraı ıkemdep, óz zamanynyń ozyq ónegesin onyń sanasyna sińire bilý, olardy shyǵarmashylyq baǵytta jan-jaqty damytý -búgingi kúnniń basty talaby . Jańartylǵan bilim mazmuny boıynsha sertıfıkattalǵannan keıin qyrkúıek aıynan bastap mektep tabaldyryǵyn attaǵan 22 oqýshynyń synyp jetekshisi bolyp jańartylǵan baǵdarlamanyń aıtylym, tyńdalym, jazylym jáne oqylym daǵdylaryn qalyptastyrý úderisi arqyly fýnksıonaldy saýattylyǵynyń negizin qalaýǵa, bilim alýǵa yntaly jeke tulǵanyń damýyna jańartylǵan bilim mazmuny boıynsha shákirtterdi bilimmen sýsyndatýǵa alǵashqy qadamymdy bastadym. Alǵashqy kezeńnen bastap balanyń fýnksıonaldy saýattylyǵyn qalyptastyrý úshin endi ǵana mektep tabaldyryǵyn attaǵan oqýshylarǵa tyńdalym jáne aıtylym daǵdysy boıynsha jumystar atqaryldy. Sonyń ishinde muǵalimge kómek retinde daıyndaǵan saýat ashý páninen dıski balalarǵa kóptegen paıdasyn tıgizdi. Iaǵnı, bala berilgen mátindi tyńdap, oı eleginen ótkizip, sodan keıin ózderi paıymdaýlarymen suraqtarǵa jaýap bere bastady. Bul kezeńde meniń eń birinshi alǵa qoıǵan maqsatym balalar birin-biri tyńdaı bilýi tıis edi. Iaǵnı, tyńdalym daǵdysyn qalyptastyrý kerek bolatyn. Aıtylym daǵdysy ár shákirtke eń qajettilerdiń biri. Til mádenıeti, tildik qory, saýattylyǵy balany jarqyn jolǵa aparary haq. Sóıleı-sóıleı sheshen bolarsyń degen sekildi oqýshynyń sóz ben sóılemge berik nazar qoıýy bolashaqtyń kiltin tabýǵa arqaý bolady. Túpki sózdermen túrtki zattardyń ózekti máselesin keleshekte sheshim tabý úrdisine aınaldyrsa - onda ol balanyń bolashaǵy. Kúndelikti sabaqta tyńdalym jáne aıtylym daǵdysy boıynsha jumys jasaǵandyqtan balalar, bul daǵdyǵa da tósele bastady. Iaǵnı, birin-biri ishteı uǵynyp ózgeniń pikirin sabyrlyqpen tyńdaýǵa qalyptasa bastady. Bala bolashaǵy - bilim, al bilimge kóńil qoısaq, óz oıyn erkin jetkizý, sóıleý arqyly, al sóıleý úrdisi aıtylym daǵdysyna kep tireledi. Alǵashqy kezeńde árıne áli árip tanymaıtyn, aq qarany bir kóretin balamen jumys isteý qıynǵa tústi. Osy bastaýysh synypta 18 jyl jumys istegenimde 1 synypta bala qarataný úshin biz álippe oqýlyǵyn oqyp sol oqýlyqqa ábden kózimiz úırenip ketkendikten be, áıteýir, eń birinshi kezeńde qıyndyqtar boldy. Biraq ýaqyt óte kele ózim de, oqýshylarymda sabaqqa degen qyzyǵýshylyqtary arta bastady. Tek qana aıtarym saýat ashý pánindegi oqylymǵa berilgen mátinderdi tyńdalymǵa berilgen mátinge qaraǵanda balanyń jas ereksheligine qaraı aıqyndap boıaýyn anyqtap shyǵarsa eken degim keledi. Ekinshiden, jaratylystaný páninede saýat ashý páni sıaqty muǵalimge kómek retinde tyńdalym daǵdysyn utymdy qalyptastyrý úshin arnaıy dıskasy bolsa nur ústine nur bolar edi. Sebebi, jaratylystaný páni bastaýysh synypqa jańadan engen pán. Endigi bir kezekte aıtatyn nárse ol baǵalaý júıesi. Krıterıaldy baǵalaý oqytý, oqý jáne baǵalaýdyń ózara tyǵyz baılanysynda negizdelgen. Krıterıaldy baǵalaý nátıjeleri bilim berý prosesin tıimdi josparlaý jáne uıymdastyrý maqsatynda paıdalanylady. Krıterıaldy baǵalaý qalyptastyrýshy jáne jıyntyq baǵalaýdan turady [1]. Qalyptastyrýshy baǵalaý úzdiksiz ótkiziledi, oqýshy men oqytýshy arasyndaǵy keri baılanysty qamtamasyz etedi jáne oqý prosesin der kezinde túzetýge múmkindik beredi [2]. Qalyptastyrýshy tapsyrmalar arqyly aıtylǵan madaq, oı-pikirler burynǵydan áldeqaıda shákirtti shyńdap, bıikke jeteleýge, óz qatesin keri baılanys arqyly túzetýge umtyldyrady. Burynǵy dástúrli oqýdaǵy ár qoıylǵan baǵa balanyń talpynysyn tómendetýge jol ashatyny belgili, sondyqtan keri baılanys balanyń talǵamy men talpynysyn joǵaltpaýǵa septigin tıgize bastady. Oqýshy árbir jańa sabaqty meńgerýi úshin muǵalimniń qoldanatyn oqytý ádis-tásilderi mańyzdy bolyp tabylady. Toptaǵy birlesken jumys arqyly oqýshylar bir-biriniń bilimimen jáne óz túsinigimen bólise otyryp, birlesip jumys isteıdi. Birlesken, suraq -jaýap kezinde óz túsinikterin keńeıtedi. Bastaýysh synyptarda qoldanatyn pedagogıkalyq tásilderdiń basym bóligi zertteýge negizdelgen oqý ádis-tásilderinen turady. Osy jańartylǵan bilim boıynsha ótken jaratylystaný páninen «Ǵarysh degenimiz ne?» degen taqyrypta ótken bir sabaǵymdy mysal keltiretin bolsam, eń birinshi balalardyń osy pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý úshin taqtaǵa kún, aı, juldyzdyń sýretin shyǵaryp, bul sýrettegi zattardy qaıdan jáne qashan kórýge bolady degen suraqtan bastadym. Balalardyń «túnde aspannan» degen jaýaptarynan keıin synypty «kún», «aı», «juldyz» dep qıma qaǵazdarmen 3 topqa bólip aldym jáne de balalardyń burynǵy biletin bilimimen ushtastyra otyryp, beınerolık arqyly tyńdalym daǵdysyna toqtaldyq. Bul beınerolıkte ózderi buryn sońdy estimegen jańa aqparatpen tanysyp oı bólisti. Toptyq jumysta balalar kórme uıymdastyrdy. İ top Kún: Ermeksazdan ǵarysh týraly músin jasady. İİ top Aı: Ǵarysh týraly ne bildiń? Qaǵaz betine túsirdi. İİİ top Juldyz:Teleskop maketin jasady. Oqýshylar bilimdi tolyqtaı meńgerý úshin aqparatty enjar qabyldamaı, sabaqqa belsendi qatysý úshin «Ǵarysh» atty róldik oıyn oınattym. Oqýshylar ǵaryshtyq deneler arqyly róldik oıyn oınady. Jańa sabaqty oqýshy qanshalyqty deńgeıde meńgergenin baıqaý úshin qalyptastyrýshy baǵalaý tapsyrmalaryn berdim. «Pıktogram» ádisi arqyly balalardyń bilim deńgeılerin tekserdim. Búgingi sabaqqa óte jaqsy túsingen oqýshy kúndi, jartylaı túsingen oqýshy juldyzdy, túsinbegen oqýshy aıdy jabystyrý kerektigin aıtyp túsindirdim. Nátıjesinde pıktogram ádisi arqyly synybymnyń 13 oqýshysy kúndi, 9 oqýshysy juldyzdy jabystyrdy, jańa sabaqty túsinbedim dep aıdy jabystyrǵan oqýshy bolmady. «Pıktogram» ádisi % Kún-13 Juldyz-9 Aı-0 100 59% 41 % 0 Ár bólimdi aıaqtaǵannan soń bekitilgen jospar boıynsha jıyntyq tapsyrmalaryn alyp otyrdym. Ár sabaqtyń sońynda qalyptastyrýshy tapsyrmalardy alyp túzetý engizip otyrǵannyń paıdasy jıyntyq tapsyrmalaryn alǵanda kóptegen paıdasyn tıgizdi.Oqýshynyń ár bólimde alynǵan jıyntyq tapsyrmalaryn ata-analaryna jiberip, tanystyryp otyrdym. Iaǵnı, ata-ana balasynyń qaı pánnen, jáne neden qınalatynyn bilip, ózderi úılerinde balanyń jibergen qatesine baılanysty qosymsha tapsyrmalar júrgizip otyrdy. Ata-anamuǵalimoqýshy úshtik odaǵy qurylyp, ata-analardyń synyp jetekshilermen yntymaqtastyǵy nyǵaıyp, mekteppen baılanysy arta tústi, ata-analardyń bir-birine degen yntamaqtastyǵy nyǵaıa bastady. Eger dál osy spırál tárizdi oqýshy bilim alyp, árbir balanyń oryndaǵan jumysyn talqylyp, jetistigi men qatesin túzetip otyrsaq, balanyń jasynan nege beıim ekenin bile otyryp, onyń tabıǵı talantyn ashýyna múmkindik alamyz, ekinshi mamandyq tańdaýynan qatelespeıtin shyǵar dep oılaımyn. Bul baǵdarlamanyń negizgi maqsaty - ósip kele jatqan jas urpaq tolqyny orta mektepterden alǵan bilimin qural qylý jáne kez-kelgen istiń túıinin sheship, máseleniń baıybyn anyqtaý, baǵasyn berip ómirlerinde paıdalana alý. Oqýshylardyń alǵan baldyq júıelerin elektrondyq jýrnalǵa qoıyp, toqsandyq spesıfıkasıasynan keıin oqýshynyń toqsan sońynda alǵan baly avtomatty túrde baǵaǵa aınaldy. Qasıetti qalamyn serik etken qazaqtyń mańdaıyna bitken Júsipbek Aımaýytov: “Balany ońaı úıretýge talpynba, ol ár kezde nátıjege oılaný arqyly jetý kerek” degen eken [3]. Endeshe, JADA boıynsha qabileti joǵary oqýshylar úlgerimi tómen oqýshylarǵa «kópirshe» bola alsa, ıaǵnı bir-birine úırete alsa onda oqýshynyń alǵan aqparaty 90 paıyzǵa kóteriledi. Endeshe myna bizder shydamdylyq tanytyp, balanyń oılanýyna múmkindik bersek onda óz túısigindegi oımen sóıleı biletin shákirttiń jazylym daǵdysynda da esh qateniń bolmaýyna kepildik bar.Kepildik ol ynta men zerektik. Eger osy eki quraldy qoldanyp bala erkin sóılese, jazylym saýaty da shet qalmaıtyny shyndyq. Aıtylym daǵdysy oqylym daǵdysyna táýeldi. Daǵdylar bir-birine baılanysty, bul biregeı biriktirilgen bolashaqtyń bilim júıesi. Qoryta kele aıtarym, árbir ustaz jańa tehnologıalardy paıdalana alatyn, óziniń naqty maqsatyn aıqyn kóre alatyn, shyǵarmashyl jeke tulǵa qalyptastyra alatyn kásibı sheber bolýy kerek. Ataqty pedagog K.D.Ýshınskııdiń «Muǵalim jas bala úshin eshbir teńdesi joq kúnniń qudiretti sáýlesi sıaqty» degen sózderin únemi jadymyzda ustaıyq.

             Paıdalanylǵan ádebıetter: 1.Muǵalimge arnalǵan Nusqaýlyq. Úshinshi basylym.

                                                            2.Orta bilim berý mazmunyn jańartý aıasynda bastaýysh mektepke arnalǵan oqý baǵdarlamasy. –                                                                        Astana, 2016j.

                                                           3. Internet resýrstary.

---