InfoHub Logo

Tátem (ákem) buǵan deıin túsime óte sırek enetin. Qımyl-qozǵalysynyń emis-emis bir-eki detali este shala saqtalatyn da, tez ǵaıyp bolatyn. Sóılemeıtin. Ózim onyń kózqarasynan, qas-qabaǵynan nemese ústindegi kıim-kesheginen, t.b. belgilerge qarap, túsime nege engenin, ne jaıynda aıan etkenin joramaldap túsinetin edim. Kóbinese áldeqandaı oı ushyǵyna jete almaı, kóp oılanyp, ne bir sheshimge kele almaı tyǵyryqqa tirelgen sátterde, uıqyly-oıaý eleń-alańda kórinetin. Áıteýir ózim sodan bir sheshim, tyǵyryqtan shyǵar jol taýyp júretinmin. Eshkimge tis jaryp aıtpaımyn da, Allanyń aıany dep qana oılap, shúkirshilik etetinmin.

Búgin kóp nárse «aıtty». Álde aıtqanyn qalap, ózim solaı jorydym ba, áıteýir kóptegen suraqtaryma ákemniń paıymymen, sonyń qoldanatyn sóz oralymdarymen oı túıip, zerdelep jatqanym anyq. Uıqyly-oıaý qalypta edim, tań aldynda bolatyn...

«Seni renjıdi dep oılaǵan joqpyn qyzym, — degen Tátemniń daýsy birqalypty ári anyq estilip turdy, — óıtkeni sen renjýge tıisti emes ediń. Men saǵan, sen túgili, seniń eki aǵań men ápkeńe de áke bolǵaly, tipti odan da erterek, men muǵalim atanyp ... mektepke alǵash ustazdyq ete bastaǵaly neniń jón, neniń jón emes ekendigin jas urpaqqa aıtyp, túsindirip, sender mektepte muǵalimniń (úıde ákeniń) sózin tyńdaýǵa, al men túsindirýge, tyńdatýǵa mindetti bolatynbyz. Bul — ádetke aınalǵan, talqylap, ólshep-pishýdi qajetsinbeıtin buıryqty is bolatyn. Sondyqtan senderdi renjitip aıttym-aý dep eshqashan oılamappyn. Óıtkeni, mindetimdi atqaryp, solaı bolý kerek degen, ózime qoıylǵan talappen júrip daǵdylanǵan qyzmetim, ákelik mindetim sondaı bolatyn...

Buǵan deıin saǵan, sendershe aıtqanda «túsińe kirgende» sóılemeıtinim, bul jaqta sóıleýge tyıym salynǵannan emes. Biz sóılemeımiz, óıtkeni bizde ondaı qajettilik joq. Bári jáıli de yńǵaıly, muqtajdyq, qysym, ólshem, asyǵý, t.t. tolyp jatqan tirshilik qamytynan azatpyz. Naǵyz ómir osyndaı. Sender ony túsinbeısińder. Netúrli qıyndyqtar men synaqtardy, joqshylyq, muqtajdyq, qýǵyn, súrgin, ańdý, aldaý men arbaý, jeý, tonaý, alakózdik, mazasyzdyq, nebir qıyndyqtyń bár-bárin oılap tabatyn da, týdyratyn da tiri adamdardyń ózderi.

Búgin de ádettegishe maǵan «Nege keldiń» degen suraýly keıip tanyta qaradyń. Aıtqan joqsyń. Biraq men seniń kózińnen bárin túsinemin. Osy joly «aıtpaǵym, túsindirmegim» kóbirek. Óziń qarbalas tirlikpen murshań bolmaı júrgenin bilem. Alaıda seni eń jaqyn kóretin adamyńa, maǵan qatysty bir oı mazalaıdy, tipti keıde «ákem meni «kelin bala» dedi-aý sonda...» dep jylap ta alasyń. «Kelin bolý» qorlyq emes qoı qyzym. Kóp jyl burynǵy osy jáıtti únemi kókeıińde ustap, qatty oılanýyńa sebep — saǵan kámeletke tolar-tolmas shaǵyńda táptishtep aqyl aıtyp, túsindirmegen ózimizden de bolar, bálkim.

Degenmen, ózińniń kóp oqıtynyńa, tóńirekti baıqaǵyshtyǵyńa, kóp zerdeleıtinińe senim arttyq pa, áıteýir basqa balalarǵa aıtqanymyzdaı kezinde ózińmen osy jaıly áńgime qozǵalmapty. Sen úıden jastaı kettiń. Oqý izdep, jumys istep degendeı... úıden tysqary júrip erjettiń...

Kináli de bolarmyz, biraq ony men keshirek túsindim. Sen «ákem nege sol joly sóıtip aıtty» dep tańǵalsań, «qyzymnyń óresi jetpegeni me, men budan góri aqyldyraq dep oılaýshy edim, sonda qalaı, neden qatelik ketti» dep basymdy qatyrǵanmyn, tipti úıge kelgen soń kempirimmen sózge de kelip qalǵamyn. Shesheń ony aıtpaǵan eken-aý saǵan. Ii jumsaq adam ǵoı, keıde batyryńqyrap, keıde jetkizip aıtatyn reti kelgende de balalarynyń kóńiline keler dep, ishinde saqtaıtyn ádeti bar edi... Já, qazir endi óziń ájesiń, biraq «tátemniń qyzymyn» degen túısikten áli kúnge arylmapsyń...

Iá, ol kezde otaǵasy otbasynyń ıesi sanalatyn. Januıada dúnıege kelgen ár bala joǵarydan bastalatyn satyly «bılikpen» tuńǵysh náreste «ataǵa ne ájege», odan keıingileri «ákesiniń», «mamasynyń qyzy ne uly» bolyp, kindigi birigip ósetin. Rýhanı jaqyndyq, erekshe súıispenshilikten týǵan «menshikteý» qalyptasqan qazaq otbasynda. Sen sóz joq, meniń qyzymsyń. Eki aǵań sol kezdiń daǵdysymen «áke qabaǵynan qaımyǵyp óskesin be» maǵan kóp jolamaıtyn, ájesine tán uldar bolatyn, ózimniń de olardy erkeletken sátterim esimde qalmapty-aý. Álde qyzmet jaǵdaıy áser etti me, ózime baıqalmapty, men qataldaý bolyppyn balaǵa. Ápkeń sheshesine beıimdelip turatyn. Balalardyń ishinde sen ózimdi kóp tóńirekteıtinsiń. «Kimniń qyzysyń» dep surasaq «tátemniń» dep oılanbaı jaýap beretinsiń. Baıqasam, basqa balalarmen birdeı tárbıe bergenniń ózinde sen «kóbirek quqyqqa ıemin» dep sezinetinsiń ózińdi. Ony qyzyq kóretinbiz. Ásirese, basqa balalardaǵy «sózsiz baǵyný» seniń boıyńda kemdeý bolatyn.

Keıin mektepke barǵanyńda da muǵalimderiń osyndaı ózgesheligińdi ara-arasynda aıtyp júretin. Biraq, sabaqqa óte zerek bolǵandyqtan, basqalardan erekshelenetin ójettigiń kóp bilinbeı qalatyn. Kitap, gazet-jýrnaldy basqa balalarǵa qaraǵanda kóz maıyńdy taýysyp oqıtynsyń. Eskertý jasaǵanmen, ol ádetińdi qoıdyra almadyq. Kitapqumarlyq ta yryqqa kónbeıtin qumarlyqtyń biri bolatyn. Keıin óziń balaly-shaǵaly bolǵanda ǵana murǵań almaǵan soń azaıtqan bolýyń kerek bas almaı kitap oqıtyn ádetińdi. Já, qyzym, kóbirek «aıtyp» kettim-aý, bári osy aıtylǵandarǵa baılanysty edi...

...Sen tuńǵyshyńa jeńildenip, perzenthanadan shyǵyp, ata-eneńniń qolynda Qıǵash boıyndaǵy aýyldaryńda qaldyń da, kúıeýiń Almatyǵa jumysyna ketti. Mamań ekeýmiz dátimiz shydamaı, jıenimizge «ıtkóılek» ákelý nıetimen, onyń ústine «janyń aman qaldy ma» dep izdep keldik. Quda-qudaǵılar qaýqyldasyp otyrmyz, sháı asúıge daıyndaldy, sen bópeńmen ishki úıdesiń. Kishi kelinderi shaı quıyp otyr. Óziń esikten kirgenińde qaıyn atań «Kel, kel, balam» dep saǵan óz qasynan oryn usynyp edi. Oıyńda eshteńe joq, qaıyn atańnyń qasyna tórge taman jaıǵasyp alyp, sháı ishe bastadyń. Shesheń ekeýmiz «jerge qaradyq». Men shydamsyzdaý ádetimmen «kelin balanyń orny samaýrynnyń qasynda ǵoı, qyzym-aý» dedim. Qaıyn atań marqum mundaı áńgimeni kútpegen bolsa kerek, jaqtyrmaı «balanyń bári bala emes pe, quda, jylyna Almatydan saǵyndyryp bir kelgende «kelin-melin» degendi qaıtemiz» dep seniń qabaǵyńa qarap qatty qobaljydy. Balajan, ıi jumsaq jan edi, jaryqtyq!

Sol, bizden, ata-ana tarapynan jiberilgen «qatelik» túzetilmeı, urpaqtan urpaqqa jalǵasyp ketý yqtımaldyǵyn «kórip», dátim shydamaı, búgin «úndemeı» kete almadym. Óziń de qyz ósirdiń. Tárbıeli, aqyldy, erekshe súıkimdi. Ol da «ákesiniń menshikti» qyzy bolyp óskenin óziń bilesiń. Órkenıet, órkenıet dep keńirdek kergenderińe qaramaı, «ata saltyn saqtaǵysh» ońtústik óńirge uzattyń qyzyńdy. Kezinde men jibergen «sol aǵattyq» túzetilmegenin, budan ári jalǵasý qaýpi bar ekendigin «baıqadym». Iá, qyzym, sender -ózderiń de «qaıtqan janashyr adamnyń árýaǵy jelep-jebeıdi nemese, kerisinshe, árýaqtyń qolynda eshteńe joq, bári Allanyń buıryǵy, ondaıǵa senbeý kerek» dep neqıly pikirtalaspen dal bolyp júresińder. Ol jaǵynan biz azatpyz.

Shańyraqtyń, qazaq shaǵyraǵynyń dástúrli tártibi jaıynda oılanýǵa qabiletiń ábden jetedi, qyzym. Esińe salaıyn, «kelin bolý» qorlyq emes, qyzym. Qaıtalap aıtsam, osy aqyldy saǵan kámeletke tolar-tolmas shaǵyńda túsindirmegen ózimiz de kináli ekenbiz... Qazir sen óziń de enesiń, ájesiń... Mápelep ósirgen qyz bala boıjetken shaǵynda ákesiniń tórinen uzap, basqa bosaǵaǵa barady. Sóz mamanysyń ǵoı, «tórkin» degen de «tór» jáne «kindik» degen sózden shyqqan bolar. Tórinen uzatylyp, kindigin kesisip, bóten bosaǵaǵa barý — adamzat damýynyń buljymaıtyn zańy, buıryqty is, balam. Tórkindep kelgen qyzdyń mártebesi bólek qoı. «Jıenge qol jumsaǵannyń qoly qaltyraıdy» degen sózdi burynǵylar aıtsa, bilip aıtqan bolar. Senderdiń arqalaryńda jıender de erekshe quqyq ıesi. Óıtkeni, basqa shańyraqtyń ókili, syıly qudanyń nemeresi degen mártebesi bolady jıenderdiń. Al kelin bop túsken kıeli bosaǵa, tabaldyryq jaıynda kelinge tikeleı qatysty aıtylmasa da, qazaqtyń «esikten kirip, tór meniki deýshi bolma» degen sózinde oılanýǵa negiz jetkilikti. Ómir boıy esik jaqta, bosaǵada qalyp qoıý degendi bildirmeıdi bul, qyzym!!. Balalaryń ósip, óziń de sol bosaǵaǵa qyzmetińdi sińirip, adal azamat etip ósirseń, azamat balalaryńnyń arqasynda «tór ájeniki» bolaryn bilesiń ǵoı.

Seniń de eki ájeń boldy. Olar da kezinde sen sıaqty bireýdiń jap-jas, mápelep ósirgen qyzdary bolatyn. Kelgen bosaǵasyna táýeldilik pen sińirgen eńbeginiń arqasynda jaýlyǵy qarqaradaı áje atanyp, qurmetke ıe bolyp tórde otyryp edi ǵoı, qyzym, umytpa osylardy! Jıenimniń, jıensharymnyń qulaǵyna sińir! Bul — seniń mártebeli de analyq paryzyń!

Al, ózińniń balań men kelinińe kúndiz-túni baq, bereke tilep otyratynyń Allańa aıan. Alla muqtaj pendesiniń suraǵanyn berýge jomart. Degenmen, jalǵyz ulyńdy «sheshem jalǵyz qaldy» dep jylap, syqtap tórkinine ertip ketken kelinińdi aǵaıyn-týǵan «kelgen jerine kelin bolmaı, sheshesiniń tórinde «tór meniki» dep taırańdap júr. Al ulyń jat bosaǵaǵa qalaı sińedi?!» dep ózińdi tyǵyryqqa tiregeli senen maza ketkenin bilemin, qyzym!!! «Men jumystamyn. Qudaǵı úıde, balalaryna qaraıdy, qyzyna jamandyq oılamasa, meniń ulymdy da qorlamas... Ekeýi baqytty bolsa, maǵan odan artyq eshteńe kerek emes» degen óz jubatýyń keıde óz kóńilińdi jubatýǵa jarasa, keıde jaramaı júrgenin de bilemin... Tektiligi namysyna qamshy basqan jalǵyzyń et tirligimen qaryzdanyp, qaýǵalanyp jeke úı salyp kirgendegi qýanyshyńdy da «kórdim». «Qolyma kelmeısiń be?» dep qyńqyldaǵan jalǵyzǵa «Qara shańyraqty ıesiz qaldyrmaıyn, ázirge kúsh-qýatym bar, shúkir dep» shalqaıǵanyńmen, erteńińe alańdaıtynyń da ras... Jalǵyzyń dalaǵa tastamas! Biraq túsken jerine «kelin bolyp sińbegen» soń, ol jaǵyna «senimsizdigiń» kókeıińde turady. Sen kóp oılanasyń, qyzym...

Sender zamanǵa ıkemdele-ıkemdele ılenip kettińder, kónbistik jaǵynan senderdi ózgertý qıyn! Ýaqyttyń dóńgelegi biraz qarqyn alyp ketti, endi ony qaıtadan keri dóńgeletý ońaı emes, qyzym!!!

Degenmen, «saqaldydan ketken aǵattyq — saıtanǵa bolar toıattyq» degendi bilesińder! Árıne, bilesińder! Kezinde urpaqty oryssha oqyttyq, orystyń daǵdysyn aldyq, bodan boldyq. Al, senderdiń dáýirleriń endi týdy. Zaman ózgerdi. Kerýen keri aınalǵanda sońǵy túıe alǵa shyǵady emes pe! Iá, qyzym. Qazaqtyń esikte qalǵan dástúr-daǵdysyn damytyńdar. Tozyǵy jetkenin «kisiniń» (jattyń) sózimen emes, óz kózderińmen qarap, zerdelep, qaǵyp-silkip, kúlde qalǵan asyldaryńdy túgendep, jyrtyqtaryńdy jamaıtyn kez keldi! Qyzym, tań atar-atpastan tirlikteriń bastalady emes pe, seniń terezege qaıta-qaıta qarap, jaryqty tosyp jatqanyńdy da «kórip» turmyn...».

Tań bozaryp, tereze perdesinen álsiz jaryq tústi. Sergek oıandym. Tipti uıyqtamaǵan da sekildimin. Qulaǵymda ákemniń daýsy saqtalyp qaldy. Qolyma qalam alǵyzǵan da sol qudyretti daýystyń yrǵaǵy men ekpini bolsa kerek.

---