Qońyr qaz
Qońyr qaz ala jazdaı uıadan uzap shyqpady. Bıyl kóktem erte shyqty. Kún jylynysymen-aq jer beti qıqýlaǵan, tyraýlaǵan án saltanatyna bólenip, jabaıy qońyr qazdyń júregin shattyq kernegen... Úmit... Jyly jaqtan tyraýlaı ushyp, analarymen ańsaı qaýyshar balapandaryna degen saǵynyshqa toly táp-tátti úmit! Netken jarqyn, jaryq, sáýleli ediń, mynaý álem, jaryq dúnıe!..
...Sonaý bir surqaı kúzde ózi ilese almaı qalǵan kósh-kerýendi qońyr qaz búp-bútin qalpynda osy toǵaı ústinde qarsy alatyndaı kórinip edi. Qus úmiti kóktemge kúmánsiz jetkizgen, kókiregin jylytqan úmit otynyń jalyny áljýaz tartqandaı búgin... Kún sanap kóńilindegi sán-saltanat azaıa tústi. Tóńirekti tuman japqandaı. Kúnnen kúnge kók júzi kúńgirttenip bara ma, qalaı ózi? Jo-joq. Kúnniń kózi shaqyraıyp-aq shyǵady. Tek mı qaınatar ystyǵy báseńsip, kún qysqaryp bara jatqany bolmasa... Iá, jaz ótip barady.
Qońyr qaz uıadan uzap ketpegeli ýaqyt baıaý jyljıtyndaı. Sharyqtaýǵa qushtar qus qıaly qazir qıandardy sharlamaıdy. Ótken shaqtyń surqaı kóńilsiz kórinisteri tizbektelip kóz aldynan kólbeńdep keter emes. Sebezgilep muń saryn baýraı beredi qońyr qazdyń jan-dúnıesin! Sol jazda... toǵaıdyń kúngeıindegi qutty uıasynan bezeıin dep bezip pe edi!? Eki aıaqty pendelerdiń muń-muqtajy taýsylǵan ba?! Adam ozbyrlyǵy tabıǵattyń ár bólshegine sheńgelin aıamaı-aq salady... Muny da jyp-jyly uıasynan aıyrǵan sol qatygezdik! Balapan basyp, mamyǵymen jylytqan meken-turaǵy jabaıy qońyr qaz úshin úırenshikti uıa ǵana emes-ti. Qaz úmitiniń, úıirinen adasqan mama qazdy atar tań, keler kúnmen jalǵastyrǵan tátti qıalynyń ordasy edi! ...Qońyr qazdyń bala-shaǵasy, úrim-butaq úıiri ár kóktemde saǵynyshpen qaýyshatyn bazarly mekeni edi bul! Toǵaıdyń kúnshyǵys shetin ala ornalasqan sol bir sándi alań!
Sondaǵy surqaı tańnyń atpaı-aq qoıǵany táýir edi! ...Tań alakeýiminen daryldaǵan «jabaıy» tehnıka sútteı uıyǵan toǵaı mańynyń tynyshtyǵyn alǵan. Byrtyq qoldaryn ońdy-soldy sermep, eki eli aýzy tynym kórmeıtin bireý paıda boldy ǵaıyptan. Ne jep semirgenin kim biledi, eki urty úrgen qaryndaı, qaryny jel keýlegen shatyrdaı eki aıaqty... Taltań-taltań etken júrisinen, qudaı saqtasyn, úrikken qus uıasyna qaıyrylmastaı usqynsyz adam jabaıy qońyr qazdyń ata jurty — tynysh toǵaıdyń qut-berekesin bezdirgen. Úreıin ushyryp, jan saqtaý muńǵa aınalǵan sol sát...
Qus ta bolsa, ana qursaqty jaratylys... balapan órgizip, qyzǵyshtaı qorǵaý, qanattaryn qataıtyp, sýyqqa ushyratpaı, tyraýlaǵan qus kerýenin jyly óńirge bastap ushý «peshenesine» jazylǵan qazdyń baqytty ǵumyry emes pe edi! Qońyr qaz kórikti sámbi taldyń saıasyn tastap shyqqaly da eki jaz, eki qys ótipti-aý!.. Qus ataýly adamdardyń múddesin kózdeıtin zań, ereje degennen beıhabar. Atasy qaz atanǵaly... Adam tirligine tán «jerge ıelik, múlik, jekeshelendirý» degenniń sútteı uıyǵan orman tirshiligin oıran etken qorqaý kórinisteri... mamaqazdyń kózderinen eriksiz badanadaı-badanadaı jas ytqyp shyqty! Uıasy, úıiri, balpańdaǵan balapandary...
...Sodan beri qus ómiriniń tyraýlaǵan áýenge qulaq túrgizgen saltanatty kókteminen sán aýlaqtap, úmit oty álsireı tústi. Kók júzine telmirgen qońyr qazdyń qıqýlaǵan qus kerýenine ilese almaı qalǵan kúnderi esine orala ma eken...
...Kúz edi. Tań sibirleı bastaǵanda qońyr qazdan taraǵan úrim-butaǵy ósken uıasyn qımaǵandaı, toǵaı ústinen qanat jaza úsh ret aınalyp ushyp, birte-birte bıikke samǵap, sharyqtaı tústi de, tústik jaqty betke alyp, kóz ushynda noqattaı bolyp, aspan keńistigine sińip kete bergen... Uzaq telmirgennen kóz aıasy jasaýrap, eki kózinen yp-ystyq qos tamshy úzilip túsken mama qazdyń... Úzilip túsken tamshylarmen birge kóńil túkpirindegi aıaýly tátti úmitteri de úzilgenin sezdi me, so joly!..
Shybyn-shirkeısiz, mamyrajaı sonaý bir jazda jabaıy qońyr qazdyń balapandary qaraqulaqtanyp, aralas ormandy toǵaıdyń kúngeı búıirindegi aıdyn kólden qaıtyp oralǵan. Kenetten uıtqı soqqan jel qara tútek daýylǵa ulasty. Mamyrlaı balpańdap, tizbektele, alańsyz kúndelikti úıezdeıtin alańshaǵa bet alǵan. Kenetten jel turyp, ala quıyn aralaı jóneldi. Jelekti ormannyń uıpa-tuıpasyn shyǵarǵan surapyl es jıǵyzýǵa murshasyn keltirmedi tirshilik ataýlynyń! Taıaý jerdegi jýan qaraǵaıdy daýyl shaıqap, dem arasynda gúrs etip qulap túspedi me! Satur-sutyr dybystan úrikken úreıli qaz úıiri qıqýdy sala, janushyra ilgeri qanat sermesti. Analyq sezim qaýip-qaterdiń nebir túrinen de kúshtirek bolyp shyqty. Qońyr qazdyń úıirden únemi qara úzińkirep júretin kúreń qaýyrsyndy jaıbasar balapanyna qaraı jantalasa tura umtylǵany sol edi... Qaraǵaıdyń qomaqty bir butaǵy munyń oń qanatyn basa qulady. Jan-dármenin jaldap, ázer degende sytylyp shyqqanymen, topshysy zil tartyp, qanatynyń syrtqy, qalqan qabaty ıkemge kelmeı, japyrylǵan orman shalǵynynyń betimen súıretile jer sypyryp, balapandarynan qara úzbeı, aqsańdaı ilese bergen...
...Surapyl daýyl atam zamanǵy jýan qaraǵaıdy túbirinen qopara sulatý úshin kelgendeı. Alasyparan ákelgen quıynnyń qıturqy izin búrkemelegendeı bir shoǵyr sur bult sebelep ótti de, álgi alasapyranǵa meniń túk qatysym joq degendeı, kún jarq etip shyǵa kelgen!..
Kúzde júrek shymyrlatar qıqýmen jyly jaqqa ushqan úıirine qońyr qaz sol saparda ilese almady. Qys túse, alǵashqy aıaz uryp, qar japalaqtaǵan mezgilde qanaty qaıyrylǵan qońyr qaz ájeptáýir shırap edi. Álde japadan-jalǵyzdyqqa, tirshilik qamytyna moıynsunyp, qataıdy ma, álde zaqym alǵan topshysy ájeptáýir ońaldy ma, áıteýir syńsyǵan kóńilindegi muń sarynyn kúnkóris qareketi almastyryp, kúnder óte berdi. Ásheıinde elemeıtin ár sybdyrdy, tyrs etken dybystyń bireýin qalt jibermeıtin boldy. Burynǵysynan da dybysshyl, sekemshil, eleńdeýi kóbeıdi... Sol saqtyǵynyń arqasynda qystan aman shyqqan. Kóktemde qonys aýdarýǵa májbúr bolyp edi...
... Jańa qonysta ótkergen jaz da saǵynyshty kúı sarynynan aıyqtyra almapty qońyr qazdy! Tyraýlaǵan kóktem men qıqýlaǵan kúzde kók júzinde ásem qalyqtaǵan qus kerýeni qońyr qazdyń jan dúnıesin sergite, muńyn seıilte almaǵany anyq.
Kúz túskeli qońyr qaz uıasynan shyǵýdy birjola qoıdy. Uıqyly-oıaý qalpynda tumsyǵyn qaýyrsynyna kóme túsip qalǵyp jatty da qoıdy. Kók kúmbeziniń batys beldeýin qyzyl shapaqqa túgel boıap, kún uıasyna qondy. ...Qońyr qaz sumdyq bir tús kórip jatyr eken deıdi. Ózin kórip jatyr eken. ...Jas ańshy shalajansar muny qos sıraǵynan qosa ustap bulǵańdatyp ákep bosaǵaǵa tastaı salady. Áldekimge áldenelerdi aıtyp, óz-ózinen masattanǵanyn nyǵarlaı attaǵan qadamynan «kórip jatyr», aýlanyń basqa buryshyna bet aldy... Ańshynyń gúldi oramaldy mańdaıynan shegindire sándep baılaǵan qypsha bel sulý kelinshegi qos burymyn bulǵańdata basyp munyń qasyna keledi... burańdaǵan náziktigine qaramastan, qaıratty qoldarymen muny butarlap, júndeı bastady... Jer oshaqta ot mazdap, ózi ósken ormanynan butalǵan qý shilik shatyrlaı janyp, ushqynyn shashyrata, qyzyl ala jalyn qara sý quıylǵan qara qazannyń qara maqpaldaı baýyryn jalap, jalań qaǵady... «Qanatynan aýla sypyratyn sypyrǵy jasaıyq!» dep, shińkildek daýysty shúńirek kóz, kemıek kempir tónip keledi buǵan... Qońyr qaz selk ete túsip, oıanyp ketti! Buıyǵyp jatyp, tún ortasy bolǵanyn sezbepti. Bezbúırek taǵdyrynyń kórsetken túsi de tula-boıyn qaltyratyp-aq jibergeni... Álgindegi qyzyl shapaq tarap, tóńirekti qarańǵylyq basypty...
Qońyr qaz óz balapandarynyń eski jurtqa, osy toǵaıdyń kúnshyǵys jaq shalǵaıyna kóktem saıyn oralyp, kúz túse óz balapandarymen birge úıir-úıir bolyp orman ústin qıqýǵa bólep, jaz ómirimen qımaı qoshtasyp júrgeninen beıhabar edi. Bulardyń jyly uıasyn sýytqan taltaq but — «kásipker» atanǵan pendeniń memlekettik qoryqqa zańsyz ıelik etýge jasaǵan áreketi úshin tas zyndanǵa tastalǵanynan da beıhabar edi qońyr qaz!
Kúz túse qus kerýeniniń suńqylyna qulaq túretin ańsaýǵa jaratylǵan ana kókirek! Nebir dybystardyń arasynan júregine sybyzǵy únindeı úzdige shyqqan balapandarynyń ózin ańsaǵan muńdy daýsy alystan talyp jeterdeı qulaǵyn tosýdan bir tanbaıtyn... jabaıy qazdyń sońǵy demi alqynyp baryp, saıabyr tapqandaı...
Qońyr qaz bıyl kenetten túsken aqqyraýdy elemedi, buıyǵýdy da qoıǵan. Moınyn soza túsip, sulyq jatyr. Oǵan ańsaǵan sıqyrly áýen de estilmeıdi, kókiregin ádemi áldıge bóleıtin áserli de qudyretti qus kerýeniniń úni sap tyıylǵandaı. Qorqynyshty túster de enbeıdi. Dúnıe bir sátke tyma qalyp, qońyr qazdyń tynysyn ańdap, qybyrsyz qalǵandaı... Dybys ta solǵyn, mańaıdaǵy kórinis te kómeski, selt etkizer tirshilik ataýly tyna qalypty. Jaz ómiri, máz ómiri támamdalǵannan beri sharasyzdyq kúıin keshtirgen tirshilik atty opasyz dúnıe bir sátke baıyz tapqandaı. Jabaıy qońyr qazdyń jany tynshymaı ańsaǵan peıishti sáti dál qazir kelip jetkendeı...
...Mamyrajaı máńgilik tynyshtyq ornady qońyr qaz úshin!
Muńnan, saǵynysh pen ańsaýdyń qursaýynan azat... samǵaý, sharyqtaý keńistigine qulash urǵyzǵan jep-jeńil, jap-jaryq, kedergisiz káýsar álemde qaýyrsyn úlpeginen de jeńil, kirshiksiz áppaq qaz rýhy qalyqtap bara jatqanynan beıhabar tasbaýyr tirshilik tomsyraıyp tur...
You Might Also Like
