InfoHub Logo

Birde qas qaraıǵan shaqta qala shetindegi aıaldamada avtobýs kútip kezekte turǵan edim. Aldymda júk tasıtyn keme kapıtanynyń shkıperlik qalpaǵyna uqsaıtyn birdeńe kıgen qart adam bar edi. Kópke deıin ekeýmiz de únsiz bos keńistikke qarap tura berdik. Kósheniń arǵy betindegi qabyrǵada saılaý aldy plakattyń jyrtyǵy jalbyrap turdy. Onda «Azattyq» degen jazý battıyp basylǵan eken. Keshki salqyn jel jańaǵy sóz jazylǵan plkattyń tútesin shyǵaryp jatty.

Ekeýmizdiń de kózimiz sol jaqta bolatyn. Kenetten álgi adam saılaý aldy qaǵazdy saýsaǵymen shuqyp, bylaı dedi:

— Joq ol. Eshqashan bolmaıdy da.

— Siz solaı oılaısyz ba — dep men de jalt buryldym.

— Azattyq — degen sóz sandyraq — dedi ol — Bilmeımin óz basym men ony sandalyp kóp izdedim. Domela, Mýltatýlı jáne Bart de Lıgt¹ sekildi uly danyshpandardyń kózqarastaryna súıengenimde bar sekildi kóringen. Tátti sý sekildi tatyǵan dúnıe keıinnen paıda boldy ǵoı. Biraq jańaǵy úsh oıshyldyń eńbekterin oqyp suraqtaryma jaýap aldym. Bala kezimde maǵan ońaı bolǵan joq. Shól dalany sharlap, shóldegen kezbe sıaqty, mende azattyqty ańsadym. Uǵamysyń sol kezdiń ózinde. Qandaı da bir muǵalim shaqyryp alyp: «Óı, sen beri kelshi» degeninde, ashýǵa býlyqqan meniń túr álpetim bozaryp ketýshi edi. Sóıtsem, myna ómirdiń bar qaǵıdasy solaı, bireý ekinshi bireýdi jumsap ámirin júrgizýge áýestenip: «Áı, sen mynda kel, eı sen anda bar» dep dikeńdeıdi. Sonymen bári mektepten bastalady. Sosyn kishkentaı ótirikshi, páleqordyń sheberi bolasyń. Aqyrynda áskerı qyzmet. «Óı, sen beri kel, sen ary bar». Taǵy da sondaı jaǵdaı. Men áskerı qyzmetti ótegennen buryn, aıyp kamerasynda kóp otyrdym desem de bolady. Mine, sol kezden bastap men kitap oqýdy bastadym. Áskerı qyzmettiń bárin tastap, Amsterdamǵa oralǵan sátim esimnen ketpeıdi. Temirjol beketi aldyndaǵy alańda jantalasyp júgirgen jandarǵa qarap turyp olardyń sondaı adamdar ekenine kóz jetkizdim. Sizge qalaı túsindirsem eken... Birtúrli úreılengen sekildi birdeńe. Sosyn ózime sóz berdim: «Iá, Pıt, seniń búginnen bastap erikti adamsyń». Meniń qolymda jaqsy mamandyǵym bola tura, turaqty jumys atqarmadym. Bireý-mireýdiń dóreki sózin, kórsetken zábirin kótere almaı, anda bir mynda bir is qylyp, kerek bolsa saýsaǵymnyń da ushyn qımyldatpaı bos sandalyp júre beretin edim. Odan qalsa jaǵajaıǵa baryp otyryp alyp, oıǵa shomatynmyn. Sol kezde eshkimge de táýeldi emes edim. Óte-móte ózimdi solaı sezinip, solaı oılaıtynmyn. Sodan soń bir qyzben tanysyp, shańyraq kóterip, balaly-shaǵaly bolǵannan keıin baryp erkindigime orasan zor qaýip-qater tónip turǵanyn oılap, ony saqtap qalý úshin barymdy sala jantalasyp júgirdim-aı kelip. Árıne, basynda oıym júzege asyp, jolym bolǵanymen az-mazdan soń táýelsiz tirligimniń kúl-talqany shyqty. Túsinemisiń, qaıdaǵy bir usaq-túıekterge bola. Mysaly, meni mektepke shaqyryp alyp, muǵalim symaq bireý qarsy aldyma jaıǵasyp, balam jaıly qaıdaǵy-jaıdaǵy bos sózderdi aıtyp qulaǵyńdy sarsytsa da, balań úshin tistenip otyryp, basyńdy shulǵı beresiń. Sodan keıin áıelim jazylmas dertke shaldyqty. Artynsha emhanaǵa jatqyzdy. Maǵan aptasyna eki ret baryp turýyma ruqsat berildi. Al men ony kúndelikti kórsem degen edim. Ol úshin áldekimge kúniń túsip, basyńdy tómen salyp: «Qudaı tileýińizdi bersin, qosymsha ruqsat qaǵazyn alýǵa múmkindik bolmas pa eken?» dep aıaǵyn qushýyń kerek. Onymen qoımaı basynda dál osyndaı jaǵdaıy bar jandarmen birge kezekke turýyń taǵy bar. Kerek bolsa, men ony da istedim. Erkindikte bolǵam joq. Álgi temirjol beketi mańyndaǵy alańda kórgen adamdar sekildi, men de óte úreıli edim.

Ol tereń kúrsinip aldy.

— Meniń áıelim baıaǵyda baqılyq bolǵan — dep jalǵastyrdy ol — uldarym úılengen. Bizder múlde kórispeımiz. Menimen tek qana otyz tórt jastaǵy qyzym ǵana qalyp qoıdy. Túr álpeti kelispegen demeseń, bylaı jaqsy qyz. Sóıtip júrip áldebir jigitpen tanysypty. Ol jigit katolık. Men ózim qudaıdyń baryna senbeımin. Bir danyshpan: «Myna dúnıeni qudaı jaratqan bolsa, men sol qudaı bolýdan bas tartar edim» — dep aıtypty, óte durys aıtqan. Biraq meniń baıǵus qyzym baqytty bolatyn, sol sebepti eshteńe aıta almadym. Sonymen qoıshy, qyzym álgi jigittiń dinine ótipti. Taǵy solaı, eshteńe degem joq. Ótken aptada din jolymen shirkeýge baryp nekege turyp, úılendi. Oǵan deıin qyzym maǵan: «Áke, men seniń dinge degen kózqarasyńdy bilem, eger kelmeseń men qatty rejımin» — dedi. Men eriksiz bardym. Shirkeýge de bardym. Ekeýi jigitimen birge qoltyqtasyp kele jatty. Qyzym quddy perishtedeı áppaq kıinip alǵan. Qyzym betimnen súıdi de, qulaǵyma sybyrlady: «Áke, maǵan jasaǵan jaqsylyǵyń sol bolsyn, biz qazir barlyǵymyz tizerlep otyramyz, sol kezde qaqqan qazyqtaı qazdıyp turmaı sende qaıtala» degendeı ısharat bildirdi. Neke qıý sátiniń bastalǵanynda, barlyǵy da bir kisideı tizerleı bastady. İshimnen «Joq, bolmaıdy. Saıtan alǵyr...» dep miz baqpadym. Osy sátte qyzym kóz quıryǵymen qarap tur eken, qalaı túsindirsem eken, birtúrli úreıli keskinmen qadalyp turǵanyn baıqadym da, «Jaraıdy, Pıt. Osylaı kerek bolsa bas tartpa» dedim. Bári aıaqtalǵannan keıin qyzymnyń betinen súıip, shirekýden shyqqan bette sharap saqtaıtyn shaǵyn qoımaǵa jetip, sylqıa toıyp alǵan soń aınadan bet álpetimdi kórgen saıyn, qaıta-qaıta ózimnen-ózim: «Eı, sen beri kel... Sen ary bar...» dep jıyrma márte qaıtalaǵan shyǵarmyn...

Ol taǵy da basyn shaıqady.

— Men, birde bir kitaptan oqyp shyqqanmyn, Úndi elinde me, álde Úndiqytaıda ma, ol jaǵyn ıtim bilsin, saqal-shashyn ósirip, kir-qojalaq qalpynda, shyńnyń ushar basyna shyǵyp alyp, bos keńistikke tapjylmaı qarap otyratyn oıshyl adamdar bar eken. Olarǵa tamaqty jergilikti turǵyndar taýyp berip, asyraıdy-mys. Bálkim, erkindik, azattyq degenimiz osy bolar. Solaı bolǵan kúnniń ózinde de, men osy mańnan sondaı bir shyń taýyp alyp, sonyń ushar basyna shyǵyp otyrsam da, eshqashan da erkindik te ómir súre almaıtynyma kámil senimdimin.

Domela Núvenheıs, Ferdınand (1846–1919) – nıderlandtyq kórnekti saıası qaıratker, kósemsózshi. Nıderlandydaǵy sosıal-demokratıalyq qozǵalystyń negizin salýshylardyń biri. Mýltatýlı (shyn esimi Edvard daýes Dekker, 1820 – 1887) – nıderlandtyq ataqty realıs-jazýshy. Lıgt, bart de (1883 – 1938) – nıderlandtyq kórnekti saıası qaıratker, kósemsózshi, Birinshi dúnıe júzilik soǵys kezindegi antımılıtarıstik qozǵalysty basqarǵan tulǵalardyń biri.

---