InfoHub Logo

Súrine-qabynyp, toǵyzynshy qabattan túskeninshe ókpesi óship, tamtyǵy qalmady. Qyrsyqqanda, lıfti de istemeı qalǵan eken. Keı qabatta jaryq ta joq.

Qarańǵyda saty jaqtaýyna súıenip, empeleńdep kele jatqanynda bir-eki márte súrinip, omaqasa qulaı jazdaǵan. Tabany taıyp, shońqıa bir otyryp qalǵan sátinde tópilıiniń bıik ókshesi julyndy ma dep edi, aman sekildi…

Ókshesi de bar bolsyn, beton tepkishtiń qyryna quımyshaq tusymen soǵylǵanda qatty aýyrsynyp, jan daýysy shyqty:

— İ-ı-ı, janym-aı! Qarań qaǵyr-r!..

Jandármen qarmanǵan kezinde alaqanyn da temir jyryp ketkendeı. Biraq eshteńege qaraýǵa mursha joq, qaıtadan atyp túregelip, entige basqan kúıi aldyǵa qaraı yshqyna berdi.

Eki keshtiń arasynda ǵaıyp bolyp ketken kúıeýin ishteı sybap keledi. Jańa ǵana janynda turǵan sıaqty edi, baıǵusty jer jutty ma… Telefonyn da óshirip tastapty…

Mine, endi janyǵa umtylyp, sonyń sońynan júgire shyqqan beti.

— Bir aýyz aıtyp ketse neǵylady-eı! O-o, sorly!..

Esi túzý eldiń qatyny qashýshy edi, bunyń baıy qashady. Biraq osynyń ózine de obal joq. Aıaq astynan ókpeletip alady da, artynan ókinip, óbektep qaıta jalynady.

Albarda ushyrasqan bireýlerdi qaǵa-maǵa, julqynyp dalaǵa shyqsa, kóz baılanýǵa aınalypty. Bir jaqsysy, keshki Almaty qyzyl-jasyl shamy jarqyrap, qulpyra túsetin ádeti. Qarsy bettegi meıramhana jaqtan áldekimderdiń shat kúlkisi men úzip-talyp jetken saksofon úni qısapsyz jarnama boıaýymen astasyp, áldebir sıqyrly kúıge bóleıtindeı. Degenmen, kún yzǵarly eken.

Júıtkigen avtomobıl nópiri men jol aıryǵynda ersili-qarsyly jóńkilgen jurt qarbalas qala tirshiligin odan saıyn shırata túsedi. Jan-jaǵyna alaqtaı qaraǵan Kúláısha olardyń arasynan kúıeýi Orazdyń qarasyn kóre almady. Odan tabany jaltyldap, aıaldamaǵa qaraı dedekteı jónelgen.

Bular turatyn «Tóle bı» jáne «Baýyrjan Momyshuly» kósheleriniń qıylysynda avtobýstar birinen keıin biri zaýyldap, ersili-qarsyly aǵylyp jatady. Aıaldamaǵa jele-jorta jetip, qaı jaqqa júretinine de qaramastan, kelip toqtaı qalǵan solardyń bostaý bireýine otyra salǵan.

Mingen kóligi zýlaı ekpindep, aspaly kópirmen joǵary kóterilgen kezde bir sát ózin ushaqta otyrǵandaı sezingeni. Kókke kóterilip bara jatqandaı áser bıleıdi. «E-e, pissimillá! Ońǵara gór!» dedi sasqanynan. Esiniń shyqqany-aı. Qaıta tómendegende áýejaıǵa qonǵaly keledi ekenbiz dep taǵy oılap qaldy. Sol sát, joldasyn ataqty «Saın» kóshesiniń boıynan izdegisi kelgenin bilip, birinshi aıaldamadan tústi de, artqa qaraı qaıta qaıyrylyp, jer asty ótkelinen ótti. Sóıtip, ońtústik baǵytqa qaraı órleı saldy. Erterekte osynda «túngi kóbelekter» qazdaı tizilip, samsap turýshy edi. Qazir, árıne, olardyń kózi quryǵan. Áıtkenmen, biren-sarany sekıip áli kúnge deıin turatynyn estip qalady. Nege ekenin, Orazdy solardyń qasynda júr me dep kúdiktenipti…

Kúıeýiniń úıden «qashýy» jalǵyz bul emes-ti. Aldyńǵy jyly joldastarynyń birine ketip qalyp, tún ortasynda zorǵa dep alyp kelgeni bar. Onda da kináli Kúláıshanyń ózi. Keıde sál kózinen taısa-aq qaıda júrsiń, qaıda tursyń dep qysyp jiberedi. Jáne kimnen «juqtyrǵanyn» bilmeıdi, ony «Aı, sorly-aı!», «O, baıǵus» dep kemsitip sóıleıtin ádetin qoıa almady. Óstıdi de, o jazǵandy kim kóringennen qyzǵanady. Sol joly aıt-uıt joq:

— Osy, kimdermen sóılese beresiń sen?! — dep kúıeýiniń qolynan telefonyn julyp alyp, tekserip álekke saldy. ­­— Myna qatynyń kim?! Myna bir jálep qaıdan júr?!.

Digirlep, eki aıaǵyn bir etikke tyqqan áıeline ne derin bilmegen Oraz:

— Oı, bóten kimmen sóılesýshi em! Klastas qyzdar ǵoı bári. Al mynaý aýyldaǵy óziń biletin nemere qaryndasym, ­— deıdi abdyrap.

Oǵan sene qalatyn Kúláısha bar ma, aıt-aıttyń astyna alyp, esin shyǵardy. Daý-damaıdan alys júretin Oraz beıshara dármensiz. Aıtarǵa sóz tappaı, kózin ajyraıtyp, bas shaıqaıdy. Sodan, ylǵı búlik shyǵarýǵa áýes áıeliniń osyndaı «aýrýynan» zapy bolsa kerek, yzalanyp:

— Áı, nanbasań qoıshy, aınalaıyn! Saǵan árbir nárse úshin esep berip otyratyn jaıym joq, —­ dep qoldy bir siltep, ketti de qaldy.

Sabylyp izdep, aqyry jalynyp-jalpaıyp áreń alyp qaıtyp edi…

Taǵy birde jumysqa ketken Orazdyń túnniń bir mezgiline deıin keshikkeni esine tústi. Sonda bir úreılengen. Dál sol kúni ekeýi uldary Qanatty ertip qonaqqa barmaqshy-tyn. Tyqyrshyp saǵatqa qaraǵyshtap, nómirin terse, telefony óshirýli. Araq-sharapqa qumar emes. Biraq ne saıtan túrtetinin qaıdan bilesiń, bul joly da dostarynyń úıine qonyp, kelmeı qalýdy uıǵarǵannan saý ma dep sanasy san-saqqa júgiredi.

Álden mezgilde ózi habarlasqan. Mılısıada turmyn deıdi. Mán-jaıyn málimdep, mekemeniń adresin aıtý úshin bir qońyraýǵa ruqsat beretin kórinedi.

— Báse! — degen sonda baryp. ­— Áı, ońbaǵan neme-aı! Aıttym ǵoı!..

İshkendigi anyq boldy. Qanatqa: «Alańdamaı otyra tur. Ákeńe baryp qaıtaıyn. Áldebir sharýamen bógelip jatqan sekildi» — dedi de, qustaı ushyp jetti. Barsa, Orazy úrpıip, kire beristegi temir tor ishinde otyr. Sap-saý. Dálizde saqshylardan bólek bes-alty adam júr. Sóıtse, kúıeýine áldebir kelinshekti zorlamaqshy boldy degen aıyp taǵylmaqshy eken. Álgi kisiler sol áıeldiń týǵan-týysy men kýágerler sekildi. Muny estigende, eki kózi tas tóbesine shyǵyp, talyp qala jazdaǵany ras.

Bir táýiri, polısıa qyzmetkeri ekeýiniń tildesýine bóget jasaı qoıǵan joq.

Kúıeýi kúmiljip, ahýaldy baıandaǵan. Jumystan qaıtyp kele jatqanynda bul aldyndaǵy oryndyqqa jaıǵasqan jıyrma besterdegi áıeldiń alqym tusynda júgirip bara jatqan qandalany kórip qalady. Ózi sonyń tusynda túregelip turypty. Bátshaǵardyń tamaǵy da appaq eken deıdi; qolyn sozyp, tıtteı qara noqatqa uqsap jorǵalaǵan jándikti shymshyp julyp alýǵa árekettenbeı me. Dál sol mezet júıtkigen kólik kilt toqtaı qalǵanda tepe-teńdikti saqtaı almaı qalǵan Oraz shaıqalaqtap baryp, kelinshekti qushaqtaı qulaıdy. Al ol attan salypty:

— Ne degen arsyz adamsyz?! Ketińiz káne! Ońbaǵan! Uıatsyz!..

Munyń ıgi nıetin uǵatyndaı emes, túkke túsinbeıtin tikbaqaı bireý eken, bas salyp, súımekshi boldy dep oılasa kerek; salondy basyna kóterip birtalaıǵa deıin tepsingendeı.

— Jo-o… qaryndasym… Men jaı ǵana… Qandalany alyp tastamaqshy edim… ­

— Qaıdaǵy qandala, mambet! Kolhoz! Joǵal bar!

Jap-jas bolyp, kókbettigi sumdyq sıaqty. Avtobýs ishinen álgini qoldaýshylar da tabyla ketip, bári jan-jaqtan shýyldap, jazǵyra jóneledi. Mundaı sumdyqty kim kórgen.

Sodan áldekim polısıa shaqyrtady. Olar da dereý jetip kelip, kelinshek ekeýimen qosa eki-úsh kýáni kólikterine otyrǵyzyp alyp ketedi. Qysqasy, is nasyrǵa shapqan.

Odan polısıa bólimshesine salyp uryp, áıeldiń inisi, kúıeýi men qaıynatasy jetipti. Eki jigit kijinip, muny, tipti, soqqyǵa jyqpaqshy bolyp tap-tap bergendeı…

«Baqsam, baqa eken» demekshi, áńgime tórkinine qarasa, bu baıǵustyń qandala dep júrgeni — áıeldiń týabitti meńi eken ǵoı! Ony ózi de sońynan ańǵarypty. Kúláısha osyny estigende:

— Áı, sorly-aı, bireýdiń denesindegi «qurt-qumyrsqada» neń bar?! Qurttap nege ketpeıdi qurttap ketkir! Óz janyńdy baǵyp jaıyńa júrmeısiń be?! — dedi qatty kúıinip.

Biraq Orazdyń osy jáıin bir uqsa Kúláısha uqsyn. Baıaǵyda alǵash qosylǵan kúnderinde jaldaǵan páterlerinde qandala kóp bolyp shyǵyp, ekeýi tún ortasynda atyp turyp, solardy óltirýmen júrýshi edi. Sodan qalyp qoıǵan ádeti de…

Jaǵdaıdy Kúláısha túsingenmen, tártip saqshylary túsinbedi:

— Óı, baýyrym, kimdi aqymaq sanaısyń?! Qańǵyǵan qaıdaǵy qandala?! Búrge deseń bir jón! Qoǵamdyq kólikte óz betimen otyrǵan adamdy tapadaı-tal túste tarpa bas salyp aımalaý degen ne masqara! — dep senbestik tanytady. Bul kózi ejireıe, eki alaqanyn jaıyp, qarǵanady:

— Oı, ne degen adamsyńdar sóz uqpaıtyn! Qandala eken dep qaldym. Ollahı-bılláhı! Ótirik aıtsam, ólip keteıin!

Báribir hattama toltyryldy. Polısıa qyzmetkerleri munshalyqty bezbúırek bolar ma, «jábirlenýshige» aryzyńyzdy jazyńyz, bastapqy sózińizden qaıtpańyz, áıtpese, ózińizge qıyn tıedi dep jaǵdaıdy shıryqtyra túsipti.

Qudaı qarasqanda, álgi sulýdyń qaıynatasy, tileýińdi bergir, ustamdy, baıyrqaly adam eken; mán-jaıǵa qanyqqan soń balalaryn ońasha aparyp aqyldasyp, daýdy doǵaryńdar, bul bizge de abyroı áperetin jaǵdaı emes, el-jurttan uıat dep isti toqtatty. Áıtpegende, Orazǵa, sotty bolmaǵanmen, qyrýar aıyppul tólep qutylýǵa týra keler edi.

Álden ýaqytta erli-zaıypty ekeýi aqsaqalǵa alǵystaryn jaýdyryp, bólimsheden qoltyqtasyp shyqty-aý. ­

Mızamshýaq kezi-tin.

Edáýir uzap, tuńǵıyq tún qushaǵyna ene bergen shaqta Kúláısha saqyldap kúlgen:

— Áı, baıǵus-aı! Aq tamaqqa qyzyǵyp kettim deshi. Ah-ha-ha-a-a! Áı-ı, Oraz ıt-aı! Qandy ishtiń-aý, parazıt-aı-ı!

Kúıeýi ańtaryla qaraıdy. Ańǵal, ańǵyrt jigit aýzy ashylyp qalypty:

— Óı, aqyn bolyp ketipsiń ǵoı! Óziń shyǵardyń ba jańaǵyny?! — deıdi.

— Árıne, ózim shyǵardym! Sen ǵoı dep pe ediń! Manák!

Degenimen, Kúláısha álgi uıqastyń aýzynan qalaı shyǵyp ketkenin ózi de baıqamaı qalǵan-dy. Endi qosyla kúlgen ekeýdiń jarqyn daýysy aspan astyn jańǵyryqtyrǵan. Keıbireý qalada ózderi ǵana júrgendeı mynalardy jyn qaqqan ba dep sostıa qarap bara jatqandaı. Sol sát ekeýiniń essizdigine túngi Almatynyń ózi jymıǵandaı bolǵany esinde.

Al bul jolǵy jaǵdaı kúletindeı emes edi. Kúıeýinen derek joq. Qaıda joǵalyp ketti aqymaq…

Kúláısha shamdary jarqyraǵan keń dańǵylǵa tomsyraıa qarady.

Alty qatarǵa tizilip ersili-qarsy jóńkilgen kólik aǵyny býyrqana tasyǵan alyp darıany elestetti. Úzdiksiz syryldaǵan dybystan qulaq tunady.

Sol mashına nópiriniń arasynda seltıgen bireýdi Oraz emes pe eken dep jalt qaraǵan. Joq, oǵan múlde uqsamaıdy. Elegizgende adamnyń basyna neshe qıly qıal kele beredi eken-aý. Árbir kólik ıesine kezek-kezek alaqan jaıyp, qaıyr surap júrgen miskin sekildi. «Baıǵus bireýi qaǵyp ketse qaıtedi. Ne degen ólermen?!» — dep oılady.

Japyraq jaıraǵan qońyr kúzdiń yzǵary tońdyryp ta jiberdi. Tipti, jyltyldaǵan qar ushqyny baıqalyp qalady. Qatar-qatar tizilgen bıik qaraǵashtyń ushar basyndaǵy búrshikteri sybdyr-sybdyr etip, dirdek qaǵysyp tur. Kúláısha qalyń, uzyn kóılek pen tabany jaıdaq bátińke kıetin kezdiń áldeqashan jetkenin ańdaıdy. Kóz aldynan tympıyp, pesh túbinde marqum ájesiniń qushaǵynda otyratyn beıǵam balalyq shaqtyń elesteri zýlap ótti. Sol úlken sheshesiniń: «Aı, seniń atańnyń da kórsetpegeni joq-tyn jas shaǵymda. Tolǵatyp jatsam, ashýlanyp, kóshti jóndemeısiń be dep dyraý qamshymen bir tartyp ketti» degen áńgimesi oıyna oraldy. Al Oraz muny sóıtse qaıter edi?! Oıbaı, ondaı jáıtti elestetýdiń ózi múmkin emes qoı. Qarap tursa, «jýas túıe júndeýge jaqsy» degendeı, tyqaqtap, árbir qadamyn ańdyp, onyń ózin ábden basynyp, ılep, eńserip alǵanyn túısindi. Soǵan kórsetken keıdegi shekten tys ozbyrlyǵyn alǵash ret ańdaǵandaı qatty tańyrqady.

Áýelde ózi sol Orazǵa ájeptáýir yntyqqan. Al turmys qurǵan soń úırenise kele oǵan birtindep, qalaı bolsa solaı, jekemenshik múlkindeı qaraıtyndy shyǵarypty…

Kúıeýi, oılap tursa, súp-súıkimdi-aq adam. Ortadan joǵarylaý boıy bar, qyzylshyraıly jigit. Qashanda jarqyldap, kúlip júretin jaıdary jan. Tek shashy erterek aǵara bastaǵan-dy. Qyryqqa endi ǵana keldi emes pe… Biraq sonysy ózine úılesip te turady…

Tanystary ekeýine jarasymdy jup retinde syrttaı qyzyǵa qaraıtynyn da biledi. Ózi de taldyrmash qana áıel ǵoı. Áıteýir, súıegi jeńil. Sol elpildektiń arqasy shyǵar, úıden shyqqaly osy mejege deıin, keminde, úsh shaqyrymdaı jerdi lezde júgire basyp ótkenin oılap, syrt jaǵyna qaıyryla bir qarap qoıdy.

Ekeýi, rasynda, qaıda barsa da, qol ustasyp alyp, sartyldap júre berýshi edi. Baıaǵyda «bal aıynyń» eki-úsh kúnin taý bókterinde, Alma-arasan shatqalynda ótkizgenin umytpaıdy. Almatydan jıyrma shaqyrymnan asa joǵaryda jatqan jer… Tamyz aıynyń orta sheni edi. Uıyqtaıtyn eki kisilik qap pen shaǵyn shatyr jaldap aldy da, ydys-aıaq, ony-munylaryn arqalap alyp, jaıaý tartqan. Qalyń shyrsha arasynda dolana men tańqýraıy, ıtmuryny syńsyǵan jasyl qoınaýdy armansyz sharlady. Shirkin, móldiregen tabıǵat qoınaýynda ishken astyń dámi qandaı; jas jubaılar aýasynyń tazalyǵy bas aınaldyratyn ońasha bir bókterdi taýyp alyp, aýnap-qýnady. Biraq shatqal arasynda kún batqannan-aq kózge túrtkisiz qarańǵylyq ornaıtyn kórinedi. Laýlaǵan ot qasynda ekeýden-ekeýi ǵana kúbirlesip otyrǵanda qarsy bettegi Úlken Almaty asýlary tusynan bireýler alaý ustaǵan qoldaryn uzaq bulǵaǵan. Bastapqyda «bul ne nárse, taý qaraqshylary emes pe, álde qar adamy ma» dep záresi ushqan muny Oraz: «Oı, qoryqpa, bizge sálem joldap, belgi berip turǵan ormanshy jigitter ǵoı» dep áreń tynyshtandyrdy. Taý qoınaýyndaǵy uıqy da erekshe; tańerteńine rahattanyp oıansa, tóńirekti tutastaı qyrbyq qar basyp qalypty. Shárkeımen júrgen ekeýi qatty sasty. Sol mezette-aq bulardyń jaǵdaıyn túsingen álgi jigitter eki atpen kelip, mingestirip, júk-múgimen qala shetine jetkizip salǵany bar. «Sonda atpen zorǵa túskende, teńiz deńgeıinen tórt myń metrdeı bıikke jaıaý qalaı órlep ketkenbiz, qaıran, jastyq-aı!» dep tańdandy…

Orazdyń mamandyǵy — gazben dánekerleýshi. Santehnık. Almatyǵa Qaraǵandy jaqtan oqýǵa kelip, osynda qalyp qoıǵan bala ǵoı. Bı alańdarynyń birinde kezdeısoq tanysyp, dostasyp edi. Sol dostyq úlken sezimge ulasqanyn ózderi de ańdamaı qalǵandaı…

Kúláısha bolsa, Qaskeleńniń qyzy. Almaty tehnologıa ýnıversıtetin túgesken. Múmkin, kúıeýin ózinen sál tómendeý sanaýy sol «artyqshylyǵynan» bastalýy da ǵajap emes…

Shynynda da, tuńǵysh ret joldasyn «mensinbeýshiligi» syryn izdedi. Ondaı kúpirlikke bara da qoımaǵan sekildi; biraq bertinde áldekimdermen salystyratyny ótirik emes-ti. Kúıeýleri kásipker qurbylary bar. Átteń, solardaı emes degen pendeshiligi bolǵany ras. Budan góri kóriktileý, buǵan qaǵanda dáýlettirek ári jasyraq bireýlerge kóńili ketken sátteri de kezdesipti. Ózin ishteı solarmen «sáıkestirip» kórgen kezderi ushyrasypty. Qanshalyqty aýyr bolsa da, ony da únsiz moıyndap, qatty qysyldy. Oraz mundaı nıetin sezbeı qalýy múmkin emes qoı…

Endigi júrisi ­mynaý. Ári ótken-beri ótken erkek ataýlyǵa eminip, dińkesi quryp, solardyń biri óz kúıeýim Oraz bolyp shyqsa eken dep armandap…

Ol úıden shyǵa jóneletin sátte álgi qurbylarynyń biri telefon soǵa qalǵany. Kúıeýi iri óndiris ornyn ustap turǵan «alpaýyttyń» áıeli edi. Oraz ekeýin alda ótetin joǵary deńgeıli bir otyrysqa, restoranǵa shaqyrǵan.

— Aı, bilmedim. Bu baıǵus ondaı ortada otyra alar ma eken, — dedi Kúláısha telefonmen sóılesip turǵan kúıi óz kúıeýine bastan-aıaq synaı qarap. — Múmkin ózim bararmyn. Jaraıdy, habaryn keıinirek aıtaıyn, kórermiz….

Sózin aıaqtaǵanda qarasa — Orazy joq! Taǵy qatty renjitkenin bildi. Taıyp turypty. Taǵy da ar-namysyna tıip, qorlaǵanyn bildi. Qap!..

Ýdaı ashyǵan alaqanyna qarasa — qanapty. Baǵana satydan taıyp jyǵylǵanda syryp alǵany jeri. «Jeńil shyǵyp edi, tońyp qalmady ma» dep kúzgi kanıkýlǵa naǵashysynyń úıine ketken uldary Qanatty oılady. Ol da on beske keldi. Ol da erjetti, kúni erteń onyń da óz syńaryn tabatyny aıan. «Qandaı jan kezdesedi?! Myna ózi sıaqty balasynyń erik-jigerin jasytyp, óktemdigin júrgizetin bireý bolyp shyqpaı ma?.. Jo-o… Ondaıǵa jol bere qoımas. Erkindiginen aıyrylǵan jigitten erlik shyǵady degenge kim senedi…»

— Qoı, qaıtaıyq, — dep óz-ózine daýystaı til qatqanda qatty kúrsindi. — Joldastardy telefon arqyly úıge baryp túgendermiz…

Qalyń oımen ilbip basyp, úıge qalaı jetkenin de ańǵarmaı qalypty. Birinshi qabatta shaǵyn kafesymaq bar edi; nege ekenin, soǵan burylǵysy keldi. Kirse… Orazy tórde japadan-jalǵyz ózi syra iship otyr…

Qýanǵany-aı! Ol da muny kórip selt etti:

— Qanatpen habarlastyń ba? Men sóıleskim kelip edi, telefonymnyń qýaty bitip qalypty, — dedi salǵan betten. Oıynda dáneńe joq. — Dalaǵa shyǵyp keleıik desem, tyńdamaı turyp aldyń ǵoı… Telefonmen qaıdaǵy bir áıeldermen ósek soǵyp… Syra ishkim kelip ketti…

Uıalǵannan ba, álde yzǵardan ba eken, Kúláıshanyń qany júzine tepken.

— Ákel, maǵan da aldyrshy syranyń bir bokalyn! — dedi kúbir etip.

Ý ishsem de, osymen birge iship óleıinshi dep oılap edi.

Kúıeýi «mynaý shyn aıtyp tur ma» degendeı áıeline kózi baqyraıyp, ańyraıa qarap qalypty.

---