InfoHub Logo

Bala  — bul áke-shesheniń perzenti, urpaǵy. Al eńbek — adamnyń aıanbaı ter tógip áreket etýiniń nátıjesinen bolatyn adal aqy.

Bala eńbegi máselesi búkil álemde, onyń ishinde damýshy elderde de oryn alyp otyr. Bala eńbegi balanyń dene men psıhoáleýmettik damýyna úlken, keıde ońalmaıtyn nuqsan keltiredi. Jas mólsherine saı emes aýyr eńbekke ádette turmys deńgeıi tómen otbasylarynyń nemese jastaıynan jetim qalǵan balalar aralasady.

Negizinen, árbir tulǵa 18 jasqa tolǵannan bastap eńbekke qabiletti bolyp sanalady. Eńbek kodeksi boıynsha jumysqa qabyldaý úshin eń tómengi jas – 16 jas. Degenmen 15 - ke tolǵan azamattar orta bilim berý mekemelerinde bilim alǵan jaǵdaıda, ata - ananyń biriniń, qamqorshy adamnyń nemese asyrap alýshynyń jazbasha kelisimimen eńbek kelisim - shartyn jasaý arqyly jumys isteı alady.

Qoǵamda mynadaı mysaldar da bar: ata-ana balany dúnıege ákeledi. Odan ol bala óse kele ata-ana oǵan shekten tys mindettemelerdi arta bastaıdy. Oǵan qosa, bala ákesinen ne anasynan óziniń qajettilikterine aqsha surasa, «aqsha joq!» degen jaýapty estıdi. Bul arqyly balanyń sanasynda mynadaı túsinik qalyptasady: «ata-anam qarajattan tarshylyq kórýde, olardy qınamaıyn, ózim jumys istep, aqsha taýyp, óz qajettilikterime jumsaıyn». Munymen qoımaı, ata-ana ózderi kúni-túni jumys jasap, sharshaǵanyn 18 jasqa tolmaǵan balasyna aıtyp, ony da «úıge kiris ákelmeısiń be?» nemese «qashan adam bolasyń?» degen aýyr sózderimen balany jumys jasaýǵa ıtermeleıdi. Bul jaǵdaıat barlyq otbasyda birdeı emes árıne, biraq jıi kezdesetini sózsiz. Birinshiden, bul áke-shesheniń zańnan habarsyz ekendigin kórsetedi. Al ekinshiden, bul áke men ananyń balamen qarym-qatynasynda psıhologıa turǵysynan túsiniginiń joqtyǵy jáne ata-ana retindegi biliminiń taıazdyǵynan óz mindetteriniń ne ekenin bilmeýi dep esepteımin. Munyń arty balanyń kún-tún demeı kóshede júrýine, onyń ústine ár túrli zıandy árekettirdi ıemdenip alýyna ákep soqtyrady.

Joǵaryda aıtylyp ótken sebepterdiń nátıjesinde jumys isteýge májbúr bolǵan bala «bala eńbegin qanaý» degen uǵymǵa tap bolady. Bul qaıdan shyǵady? Bul degenimiz qara jumys atqaryp, óz nápaqasyn tapqysy kelgen «bala saýatsyzdyǵy» dep bilemin, ıaǵnı jumys berýshilerdiń  jasóspirimniń eńbek aqysyn qanaý.

Balalar eńbegi máselesi ortaǵa salyp, talqylap, bir aıtqannan sheshiletin másele emes. Kámelet jasqa tolmaǵan balanyń jumys istep ketýin boldyrmas úshin, aldymen, barlyǵyn ata-anadan bastaý qajet. Ashyp aıtqanda, áke men anaǵa zań boıynsha jáne ata-ananyń mindetteri turǵysynan túsinik jumystary júrgizilip, psıhologıalyq sabaqtar ótkizilýi tıis dep sanaımyn. Sol arqyly bala da ata-ana qamqorlyǵyn kórip, eshbir qıyndyqsyz, tarshylyqsyz erkin, ári bilimdi bolyp er jetedi.  Bul máseleni biz sheshe alatyn taǵy bir tusy – Úkimetimizdiń jumysqa jaramdy eresek halqyn jumyspen qamtýdy alǵa jyljytý, halyqtyń ómirlik deńgeıin jaqsartý, tabysyn arttyrýǵa septigimizdi tıgizý. Bul sheshim arqyly erte jastan jumysqa jegilgen balalar statısıkasynyń tómendeýine ákele alamyz dep oılaımyn.

Balalarymyzdyń sabaq oqýdyń ornyna sanasyna salmaq, beline aýyrlyq túsirýinen saqtaıyq!

---