InfoHub Logo

Qaısymyzǵa bolsa da kúnderdiń bir kúninde shetsiz-sheksiz nárseni qalaı ólsheý nemese bir-birine eshqandaı qatysy joq zattar arasyndaǵy baılanysty qalaı tabý týraly oılar kelgen shyǵar. Búgingi taqyryp osynyń tóńireginde bolmaq. Maqalany oqyp shyqqan soń, Kanadadaǵy sıyrlardyń sanyn esh qınalmaı sanap, mektep oqýshylaryn tasıtyn avtobýsqa gólf doptarynyń qanshasy sıyp ketetinin anyqtaı alatyn bolasyz.  

Bastamas buryn, joǵaryda aıtylyp ótkenge uqsas suraqtar ataqty fızık Enrıko Fermıdiń qurmetine Fermı suraqtary dep atalatynyn túrtip qoıaıyq.

Teorıa

Bar gáp sol zamatta Enrıko Fermıdiń kópshilikke ólshep-shaqtaý múmkin emesteı bolyp kórinetin nárselerdi ólshep bere alatyn aıryqsha qasıeti bolǵanynda. Ol árdaıym osy ónerin óziniń stýdentterine úıretýge tyrysyp júretin.   

1945 jylǵy shildeniń 16-y kúni Trınıtı polıgonynda jasalǵan atom bombasynyń synaǵy kezinde Enrıko Fermı óziniń qoıyn dápteriniń bir paraǵyn ǵana paıdalanyp, jarylystyń qýatyn ólsheı alǵan jaǵdaı kópshilikke málim: ol ony (paraqty) usaqtap jyrtty da, jarylystan keıin qatty jel turǵan kezde jyrtylǵan qaǵaz qıqymdaryn shashyp, sosyn qıqymdardyń qaıda túskenin belgilep, jarylystyń kúshi jónindegi oıyn qorytty. Fermı jarylys tolqynynyń qýaty 10 kılotonnadan asyp ketken dep tujyrdy. Bul adam nanǵysyz bolyp kórindi, óıtkeni basqa eshkim jarylystyń naqty máni jaıly shamalaı alǵan joq bolatyn. Keıin belgili bolǵanyndaı, jarylystyń qýaty 18,6 kılotonna bolǵanyn oraıy kelip turǵanda aıta keteıik. Jarylystyń kúshin ólsheý úshin oǵan óziniń qoıyn dápteri ǵana qajet bolǵanyn eskersek, bul óte jaqsy jasalǵan esep.

Endi azdaǵan praktıka

Máseleniń qoldanbaly qyryna — Kanadadaǵy sıyrlar sanyn qalaı anyqtaýǵa bolatyn jaǵyna oralaıyq. Enrıkonyń pikirinshe árqıly aıǵaqtardyń jetkilikti mólsherin jınaqtaǵan kez kelgen adam 60 sekýnd ishinde absolúttik turǵyda kez kelgen nárseni baǵamdaı alady.  

Iaǵnı, Kanadadaǵy sıyrlar sanyn anyqtaý úshin bizge keıbir aıǵaqtardy jınasaq jetip jatyr. Birinshiden, biz Qanada halqynyń sanyn bilip alýymyz kerek. Al ekinshiden, halyqtyń sútke degen muqtajdyǵyn jáne bir sıyrdyń qansha sút bere alatynyn bilip alýymyz kerek. Osydan keıin suraqqa jaýap berý sonshalyqty qıyndyq týdyrmaıdy.  

Ózderińiz baıqaǵandaı, esepti shyǵarǵanda biz «tóte jolmen tartyp kettik». Súttiń belgili bir bóligi shetelge shyǵarylatynyn, al keıbir sıyrlar bireýdiń dastarhanyndaǵy et bolyp ketetinin de eskerýimiz kerek bolǵan shyǵar. Bul qalypty jaǵdaı. Bundaı esepterdi shyǵarǵanda, esepti ońaılatýǵa kómegi tıip jatsa, árqashan joldy qysqartyp, tótesinen tartyp ketińiz.

Bul qaı jerde paıdaǵa jaraıdy? 

Bul ýaqytty ozdyrý úshin nemese myıdy shynyqtyrý úshin qajet bolatyn jaǵdaılardan basqa kezde qaı jerde paıdaǵa asady eken, dep suraýyńyz múmkin. Áńgime kóptegen kompanıalarda nemese tipti ýnıversıtetterde (bul jerde áńgime kóbine shetel ýnıversıtetteri jaıynda) osyndaı suraqtar qoıǵandy jaqsy kóretindiginde. Mysaly:   

— Qurama Shtattarda qansha janarmaı quıý stansıasy bar? (Bul suraq General Motors kompanıasynda qoıylǵan).  

Kóbinese kompanıanyń qam-qareketi men bundaı suraqtardyń arasynda kózge uryp turǵan baılanys joq bolsa da:   

— Kalıfornıada qansha qoqys shyǵarýshy jumys isteıdi (Apple) 

— Nú-Iorkte qansha taksı baryn baǵamdańyz (KPMG)  

— Stadıon alańyn toltyrý úshin qansha gólf doby qajet? (JP Morgan Chase)  

— Gatorade sýsyny shólmekterin óndirýdegi barlyq shyǵyndardy baǵamdańyz (Johnson and Johnson)  

— Jylyna qansha shańsorǵysh óndiriledi? (Google) degen suraqtarǵa jaýap berip kórińiz.

Osylaısha siz jaqsy paıymdaı alatynyńyzdy kórsetýińiz qajet. Qate jaýap alyp qalýdan seskenbeńiz. Durys jaýapty suraq qoıyp otyrǵan kompanıanyń ózi de bilmeýi ǵajap emes. Olarǵa bar bolǵany ómirde aldyńyzdan shyǵatyn suraqtar men qolyńyzdaǵy aqparattyń arasyndaǵy baılanystardy qalaı taba alatynyńyz bilý ǵana mańyzdy.

Qyzyǵy

Joǵaryda aıtylyp ótkendeı, bundaı suraqtar qoıylatyn mekemelerdiń ózderi de ol suraqtardyń jaýaptaryn bile bermeıdi. Bir jaǵynan alǵanda bul jaqsy, óıtkeni eger siz jaqsy oılap-paıymdap turyp, birli-ekili qatelik jiberip jatsańyz, buny eshkim baıqaı qoımaıdy. Ekinshi jaǵynan alǵanda bolashaqta bundaı máselelerdiń túıinin aǵytqanda qajetke jaraýy múmkin bolsa da, sizdiń bergen jaýabyńyzdyń durys-burystyǵyn da, paıymdaý tizbegin de tekseretin múmkindigińiz bolmaıdy.

---