InfoHub Logo

Múbárak Jamanbalınovtyń  óleńderin kezinde «Baldyrǵan» jýrnalynan, óziniń kitaptarynan oqyp óstik. Ol kisiniń óleńderiniń balalar antologıasyna kirgenin de jaqsy bilemiz.

Sóıte tura,  Pavlodar aýdanyna qarasty Krasnoarmeıka orta mektebinde ózim qurǵan S.Toraıǵyrov atyndaǵy ádebıet  birlestiginiń  kezekti otyrysyna daıyndyq barysynda birshama tolqyǵanymdy nesin jasyraıyn.

Sol kúni balalarǵa aqyn aǵanyń «Balǵyn kúndeı balaqan» atty jyr jınaǵyna engen óleńderin tanystyrmaq edim. Sońǵy jyldarda kitap, onyń ishinde, óleń kitabyn oqýshylardyń sany kúrt azaıyp ketkeni shyndyq.

Úlkenderdiń arasyndaǵy osy teris qubylys balalardy da aınalyp ótpegeni aıqyn baıqalady. «Sheshingen sýdan taıynbas» degendeı, aqynnyń ómirbaıanymen qysqasha tanystyrǵan soń, kitaptaǵy betashar «Joq, joq, apa...» óleńin oqı jóneldim.

Jańa ǵana qozǵalaqtap, mazasyzdanyp otyrǵan balalar óleń aıaqtalar tusta máz bolyp kúlip, muǵalim qaıta oqyńyzshy, qaıta oqyńyzshy desti. Olarǵa aqynnyń:

                 Bolsa da kúnniń shýaǵy,

                 Jylynǵan joq sý áli.

                 Úıden shyǵyp etiksiz,

                 Júrme aýyryp ótip syz.

                -Joq, joq apa sýǵa men

                Tústim jyly pımamen, -degen óleń joldaryndaǵy apanyń kúndelikti eskertýi etene tanys jaı bolsa, oǵan jaýap berýshi balanyń «sýǵa men tústim jyly pımamen» deýi ańǵaldyǵy, shynshyldyǵy, bir sózben óleńniń naqtyly balalar ómirinen alynyp jazylýy unaǵany anyq.

Osy oraıda keıbir aqyndarymyzdyń jınaqtaryna balalarǵa arnaǵan óleńderin jeke taraý etip engizetini oıǵa oralady.

Ádette, kópshilik jaǵdaıda balalarǵa úlkendi syıla, kishini qurmette, mektebińdi súı degen jalań úgitten, jalpylama, aqyl aıtýdan ári asa almaıdy. Mundaı óleńderdiń bala júregin baýrap alýy ekitalaı.

Al , Múkeńniń aqyndyq múmkindigi joǵary. Ol oqýshyǵa jalań úgit, jalpylama aqyl aıtyp keńes berýden áste aýlaq. Ne aıtsada, bala uyǵymyna saı, onyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, sol arqyly sanasyna sińire aıtady.

Máselen «Aprel» óleńinde «Erkin esken yzǵyryq, tún qoınyna «tyǵyldy» degen joldardan qys boıy bet qaratpaı erkin esip kelgen yzǵyryqtyń kóktem týa kúndiz beti qaıtyp, tún qoınyna «tyǵylǵanyn» áserli sýretteıdi. Ádette tildik normada  «tyǵylý» sózi adamǵa qatysty aıtylady.

Aqynnyń yzǵyryqqa jańa sıpat bergenin ańǵaramyz.

Al myna «Tartar» (Afrıkadan jaıaý keletin qus) óleńi:

Kóktemniń kók aspany,

Bultty serpip tastady.

Jazdyń habarshysyndaı,

Qustar kele bastady, - dep kóktem aıyn, qustardyń kele bastaǵanyn sóz etýden bastalyp:

Týǵan jerge bet ala,

Tartty jaıaý Tartar da.

Ótedi ushyp tek qana,

Kezdesse ózen, jar, taýǵa.

Týǵan jerge jetýge asyǵyp jaıaý tartqan Tartardyń jankeshti «minezin» aldymyzǵa jaıyp sala otyryp, onyń «ózen, jar taýǵa» kezdese qalsa, qanatyna kezek berip, qalyqtap usha jóneletin «ónerden» de qur alaqan emes ekenin qısyndy sóz etedi.

Jalyqsyn ba jandy aıap,

Alda - týyp ósken jer.

İlespeıdi esken jel,

Ormandarda qar jatyp,

Sý aqsa da saıda áli,

Bar qumaryn tarqatyp,

Tartar kele saıraıdy.

Osy sońǵy eki shýmaqta aqyn Tartardyń týǵan jerge degen ózine ǵana tán saǵynyshy men mahabbatyn áserli sýrettegen. Alda týǵan jer men qaýyshý qýanyshy. Tartarǵa jalyǵýdy, sharshaýdy umyttyryp jibergen. Onyń janyn aıamaı, aıaqtarynyń talmaýy, esken jelge ilestirmeýi, bar qumaryn tarqatyp kele saıraýy-mine osynyń aıǵaǵy.

Múkeńniń balalarǵa arnaǵan kóptegen óleńderine qysqalyq - nusqalyq tán. «Tań qaldy», «Úırettisi» mine osyndaı óleńder. Oqyp kórelik.

-Men de oqýshy bolǵam - dy, -

Dedi birde qart ana.

Nemeresi tań qaldy.

-Qalaı sıdyń partaǵa?

Balanyń jan dúnıesi osy óleńde aınadaǵydaı kórinip – aq turǵan joq pa?

Til alǵysh bol dep inisin,

Júredi Soıtal úıretip.

İni júr ony kúnuzyn

Qol shanamen súıretip.

 Sózi men isi kereǵar adamdar az ba?

Al ondaılar bir kúnde, bir sátte aıaq astynan paıda bola ketpeıdi eken. Ony aqyn keıipkeri Soıtaldyń is-áreketi aıqyndap tur. Al osy sıaqty eki sózdi bala erjetkende «eki júzdi» adam bolyp óspesine kim kepil.

Az sózge kóp maǵyna syıdyryp, oıyn utqyr jetkizetin aqyn osy bir aýyz óleńimen jas oqyrmanyn da, olardy qorshaǵan úlkenderdi de eki sózdilikten saqtandyratyndaı.

Aqyn daýkes, las maqtanshaq balalardy da nazarynan tys qaldyrmaı, ótkir synǵa alady. Daýkes Kóshektiń beınesin aqyn:

Talaı-talaı kúlkili,

Minezi bar Kóshektiń

Daýlasady jylqyny.

Papasy dep esektiń

- dep bir-aq aýyz óleńmen beredi. «Lasbaı»:

Lasbaı búgin botqa jedi,

Dáý qasyqpen soqpaq edi...

Bárimizden buryn jedi,

Áýeli, biraq

Aýyzy emes, muryn jedi...

Týrasyn aıtsam – shashy jedi.

Mańdaıy men qasy jedi, - dep ári las, ári ashqaraq balany kóz aldyńa ákeledi.

Murat kórip qap,

-Eı, Lasbaı,

Úıińdi kóje qaldy ma? -dedi,-dep túıindeledi.

Al «Qap» degen óleńinde maqtanshaq Ojar atty balanyń beınesin kelisti jasaıdy. «Meniń sýmkam myqty» dep , dostaryna sýmkasyn siltep, «kúsh» kórsetken Ojar kóp uzamaı «kók sıaǵa shylqyǵan kitaptary men dápterin kórgende «qap» dep sanyn soǵady. Aqynnyń osy óleńderin oqyǵan kez-kelgen oqýshy Kóshek, Lasbaı, Ojarlardan jıreneri sózsiz...

Alǵashqy balapan jyrlary budan jarty ǵasyr buryn jaryq kórgen aqynnyń biz sóz etip otyrǵan «Balǵyn gúldeı balaqan» atty jyr jınaǵy «Jazýshy» baspasynan 1974 jyly shyqqan. Onda aqynnyń kezinde «Aınabulaq», «Sálem», «Ertis lebi», «Kishkene dostarǵa», «Meniń inim», «Batyr ustaz» atty kitaptaryna engen óleńderi, jumbaqtary, jańyltpashtary, ertegileri, mysaldary, dastandary basylǵan.

Osy arada ashyp aıtar bir nárse, ótken ýaqyt Múkeńniń balalarǵa arnaǵan arnaly jyrlaryna kóleńkesin túsire almaǵan, kitaptaǵy kóptegen jyrlar kesheli-búgindi jazylǵandaı áser qaldyrady. Munyń ózi aqyn Múbárak Jamanbalınovtyń qazaq balalar ádebıeti shyńdarynyń biri, biri bolǵanda, biregeıi ekendigin tanytsa kerek.                         

Súleımen Baıazıtov

---