InfoHub Logo

Erte me, kesh pe, árbir ata-anany «balany qaı úıirmege berý kerek» degen suraq mazalaıtyny anyq. Eger balańyzdyń sportpen aınalysýyn qalaǵan bolsańyz, eń aldymen onyń baǵytyn anyqtap alý kerek. Bala úshin tańdalǵan sport túrinde eń aldymen nege nazar aýdarý, qatelesip ketpes úshin ne isteý kerek ekenin osy jerden oqı alasyz.

Ádette, bala úshin sport tańdaýdaǵy sońǵy sóz ata-anada bolady, sebebi olardyń balalyq shaǵynda óz armandary bolǵan. Eger anasynyń uly gımnastshy bolý degen armany oryndalmaı qalsa, ol qyzyn gımnastıkalyq seksıaǵa berýi bek múmkin. Nemese fýtboldy jany súıgen (nemese súıetin) ákesi ulynyń álemdik fýtbol juldyzy bolýyn qalaıtyn bolar. Al eger balańyzdyń Siz qalaǵan sport túrine zaýqy nemese qabileti bolmasa, bul nemen aıaqtalýy múmkin ekenin oılap kórip pe edińiz?..

Qatelik jibermeý úshin jáne dál sizdiń balańyzǵa qolaıly sabaqty tańdaý úshin mynalar qajet:

1. Balanyń qyzyǵýshylyǵyn eskerý. Oǵan sporttyń ár túri týraly, jattyǵýdyń qalaı jáne qaıda ótetini týraly aıtyp berińiz. Qandaı da bir jarystar bolsyn, jattyǵý prosesi nemese jaı ǵana aýla oıyny bolsyn ony balańyzben birge tamashalańyz. Sonda balańyzdyń bul sport túrine qyzyǵýshylyǵyn, nemese beı-jaı qaraıtyndyǵyn birden túsinesiz.

2. Balamen pedıatrǵa baryńyz. Bala dárigerleri belgili bir jasta balanyń aǵzasynyń qalaı qalyptasatyndyǵyn jaqsy biledi. Dáriger tekserý júrgizip, bulshyqetterdiń qandaı toptaryn nyǵaıtý kerek jáne oǵan qandaı dene shynyqtyrý kómektesetinin aıtyp beredi.

3. Psıhologpen keńesý. Komandalyq sport pen jeke nemese juptasqan sport túrlerinde úlken aıyrmashylyq bar. Balanyń beıimdiligin túsiný úshin psıhologpen sóılesý kerek.

Al endi barlyǵyn retimen saralaıyq:

Sporttyń balaǵa paıdasy

Balalar únemi qozǵalysta júredi, tynym tappaı júgirý, sekirý — balalarǵa tán nárse. Alaıda, dene belsendiliginiń belgili bir túrimen turaqty túrde aınalysý mynadaı artyqshylyqtarǵa ıe:

•  Tózimdiligi artady.

•  Turmystyq jaraqattadyń aldyn-alatyndaı býyndar nyǵaıtylady.

•  Minez shyńdalady — bala úıinde ata-anasyna erkelep, «qalaımyn», «istemeımin» dep qyljaqqa salatyny bar, al komandada olaı jasaı almaıdy. Bala ózine jaýapkershilik alýdy úırenedi.

•  Maqsatqa umtylý degen minez saýatty qurylǵan jattyǵýlar kezinde paıda bolady. Jattyqtyrýshy balalardyń aldyna maqsat qoıyp, olarǵa qol jetkizýdi úıretedi.

•  Reaksıa jyldamdyǵy balaǵa qaýipti jaǵdaılarda durys baǵdar jasaýyna kómektesedi.

•  Eresek ómirge daıyndyq. Tártip pen qozǵalys belsendiligine úırengen bala eresek jasta da qozǵalysqa degen súıispenshiligin jáne maqsatqa jetý qabiletin saqtaıdy.

•  Jalpy densaýlyq nyǵaıady, qan aınalym jaqsarady, ókpe syıymdylyǵy artady.

Nege nazar aýdarý kerek

Kóptegen jas ata-analar eń aldymen bedelge nazar aýdaratyny qupıa emes. Keıbir ata-analar materıaldyq jaǵdaıyn nusqap «Meniń qyzym úlken tenıspen aınalysady» dep jatady. Bul sporttyń jabdyqtary men jattyqtyrýshylarynyń aqysy qymbat ekendigin barlyǵy biledi. Sol arqyly ol ata-ana baqýatty ómir súretinin meńzeıdi.

Mundaı tásildiń balanyń densaýlyǵyna eshqandaı qatysy joq. Endeshe, nazardy eń áýeli nege aýdarý kerek?

1. Balanyń densaýlyǵyna. Qandaı da bir patologıasy bar balaǵa sport seksıasy emes, emdik dene shynyqtyrý qajet, munda sizge emdik dene shynyqtyrý dárigeri (EDSH) kómektese alady.

2. Balanyń nemese qyzdyń fızıologıasy men damýynyń psıhologıalyq qyrlaryna.

3. Balanyń qalaýyna qulaq túrińiz. Ol óziniń súıikti seksıasyn birden tańdaı qoımas, sondyqtan, birneshe nusqalardy usynyp, oǵan tańdaý jasaýǵa múmkindik berińiz. Óıtkeni sporttyq sabaqtardan alǵan lázzat qozǵalys jattyǵýlaryna qaraǵanda edáýir paıda ákeletinin eskergen jón.

4. Jattyǵý bólmesi de munda mańyzdy ról atqarady. Zal keń jáne jaryq, al baseın úlken jáne taza bolýy kerek.

5. Sport zalyna deıingi jolǵa da nazar aýdaryńyz. Seksıany úıge nemese mektepke jaqyn jerden izdestirińiz. Qyzyńyz nemese ulyńyz  jattyǵýǵa ózderi baratyn bolsa yńǵaıly bolmaq, al eger úıden alshaq jerge qatynap júretin bolsa balanyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵy kemip, bar yntasymen jattyqpaıtyn bolady.

6.  Sondaı-aq, jattyqtyrýshyǵa da kóńil bólgen durys. Sebebi, sart kelbeti tartymdy, symbaty kelisken, únemi belsendi júretin jetekshiden sabaq alǵan kimge de bolsyn unaıtyn bolar.  

Toptyq nemese jeke

Álbette, siz óz balańyzdyń minez-qulqyn jaqsy bilesiz. Sonyqtan onyń beıimdiligine qaraı oǵan sporttyq seksıany tańdaý kerek.

Eger balańyz tuıyqtaý, basqa balalarmen tez til tabysyp, dostasyp kete almasa, onda ol úshin eń jaqsysy — komandalyq sport túrleri, mysaly: voleıbol, basketbol, fýtbol, badmınton, hokeı. Sebebi toptyq oıyndar kezinde bala komanda múshelerimen ózara is-qımyl jasaýdy, birigip maqsatqa (jeńiske) qol jetkizýdi úırenedi. Onyń dostary men nıettes dostary paıda bolady.

Alaıda munda da asa muqıat bolý kerek. Bala flegmatık, uıalshaq bolsa, komandalyq trenıń onyń kompleksterin tipti qıyndatyp jiberýi múmkin. Óıtkeni, shapshań nemese epti balalardyń janynda ol ózin artta qalǵandaı sezinetin bolady. Bul jaǵdaıda oǵan juptyq nemese jeke sport túrlerin tańdaǵan jón.

Al «tentek» holerıkter, shyǵys jekpe-jekterimen aınalysa otyryp, tynyshtanady da, psıhıkasyn retke keltirip alady. Biraq munyń da kemshil tustary joq emes: jeke sport túrlerinde, ıaǵnı shydamdylyq qajet bolǵan jerde (júzý, gımnastıka, jeńil atletıka), belsendi, shapshań bala tez ishi pysyp, ortaǵa beıimdelý qıynǵa soǵatyn bolady. Sondyqtan dárigerden ǵana emes, psıhologtan da qandaı sport túri úılesetini jaıly keńes alý kerek.

Jeke sport melanholıktik temperamenti bar balalarǵa tamasha úılesedi. Nysanaǵa kózdeıtin sport túrlerimen aınalysqany tipti jaqsy, máselen: dısk laqtyrý jáne nysanaǵa kózdep atý. At sporty da óte jaqsy, óıtkeni mundaı balalar janýarlardy jaqsy kóredi.

Balamen sóılesý

Psıhologtar men bala dárigerleri 3 jasqa deıingi balalar úshin dene shynyqtyrý sabaqtarynyń eń jaqsysy — bul ata-anasymen tabıǵatta  oınaıtyn ártúrli oıyndary deıdi. Bala qozǵalysqa qýanýǵa úırenedi, sodan keıin ony uıymdastyrylǵan seksıaǵa jiberý ońaıyraq bolady.

Bala 5 jasqa tolǵansha, sport týraly mańyzdy áńgimeniń qajeti joq. Balany ár túrli seksıalarǵa aparyp, basqa balalardyń qalaı aınalysatynyn kórsetý kerek. Balańyzdyń qalaýyna «dóp» túsip, kerekti sport túrin birden tańdap alýy da bek múmkin. Biraq keıde bala dene belsendiliginiń birneshe túrin synap kórý kerek. Eger birinshi sabaqtan keıin bala sport túri unaıtynyna qaramastan, seksıaǵa barýdan bas tartsa, onda balany áńgimege tartyp, áńgime barysynda basqa balalardyń qalaı jumys isteıtinin, jattyqtyrýshy unaıtynyn nemese unamaıtyndyǵyn surastyrý kerek.

Sonymen qatar fızıkalyq júktemeler de balanyń sportqa degen qulshynysyn azaıtýy múmkin, mysaly, gımnastıka sportynda. Kóbinese qyzdar bala úshin óte aýyr jalpy dene jattyǵýlaryn oryndaıdy. Bul jattyǵýlar olardy sansyratatyny sonshalyqty, ádemi gımnastıkalyq jattyǵýlardy oryndaýǵa kúshteri qalmaı jatady.

Kóptegen jattyqtyrýshylar balalardy sporttaǵy úlken jetistikterge daıarlaıtynyn este saqtaý kerek. Al bul densaýlyqqa arnalǵan dene shynyqtyrý emes, bul — keri áseri bolýy múmkin óte aýyr eńbek. Sondyqtan balanyń jattyǵýlardan alǵan áserlerimen bólisýi, ol týraly ata-anasyna aıtqany asa mańyzdy.

Balanyń jasy jáne sport

Gımnastıka

Kórkem gımnastıka seksıasynda balany 3-4 jasynan bastap daıyndaıdy. Oǵan arnaıy kostúm, qyzdarǵa qosymsha — túıreýish, sekirgish, dop sekildi quraldary kerek. Gımnastıka ıkemdilik, ádemi júrý, eptilik sıaqty qasıetterdi damytady. Ózin-ózi baǵalaýyn arttyrady, minsiz  symbat qalyptastyrady. Jaqynnan kóre almaýshylyqtyń kez-kelgen dárejesinde aınalysýǵa tyıym salynady, óte aýyr sport dep sanalady.

Júzý

Júzý — bul da sport, oǵan balany 3 jastan bastap alady. Onyń jabdyqtary asa kóp emes — sýda júzetin kıim, kózildirik jáne bas kıim. Júzý omyrtqanyń problemalaryna (skolıoz), sondaı-aq semizdikke shaldyqqan balalarǵa paıdaly. Ol qan aınalymyn jaqsartady, tynys alý júıesin retteıdi. Júzgish balalardyń súıek-bulshyq et júıesi durys damıdy. Qarsy kórsetilimderi de joq emes, olar: týberkýlez, kóz aýrýlary, teri jáne LOR-aýrýlary jáne oıyq jara aýrýy.

Hokeı

Hokeımen balalar 4 jastan bastap aınalysa alady. Qajet qural-jabdyqtary: kónkı, dýlyǵa, maıka, reıtýz, klúshka, keýdege jáne aıaqqa arnalǵan qalqandar. Bul oıynnan balalar jınaqy, ári epti bolady. Aǵzanyń mańyzdy júıeleri — tynys alý, júrek- qan tamyr, súıek-bulshyqet, sondaı-aq júıke júıesi nyǵaıady. Hokeımen jaqynnan kóre almaýshylyqpen aýyratyn jáne júrek aqaýy bar balalarǵa aınalysýǵa bolmaıdy. Bala múmkindiginshe kúndelikti jattyǵýy qajet.

Kórkem syrǵanaý

Bul sportqa da balany 4 jasynan bergen durys. Kerek-jaraqtary az bolǵanymen, eger shyndap aınalyssa, bul eń qymbat sport túrleriniń biri ekenin aıta ketý kerek.  Ata-ana jattyqtyrýshynyń jumysy úshin, kostúmder, sondaı-aq kóptegen basqa da shyǵyndardy tóleıdi. Bul sport shydamdylyqty arttyrady, qozǵalys úılesimin, qan tamyrlary men júrektiń jumysyn jaqsartady. Baılanys jáne vestıbýlárlyq apparatty nyǵaıtady. Eptilik pen kúsh paıda bolady. Balalarǵa mıopıamen, aıaq maımaqtyǵy jáne vestıbýlárlyq apparatpen problemalar bolǵan jaǵdaıda aınalysýǵa bolmaıdy.

Atqa miný

Atqa miný seksıasyna balalardy 4 jastan bastap alady. Burynnan-aq jylqy janýary balalarmen, tipti naýqastarmen (ásirese tirek-qımyl apparatynyń aýrýy kezinde) jumys isteýge tartylady. Osy úlken ári meıirimdi janýarlarmen qarym-qatynas psıhıkaǵa jaqsy áser etedi. At sporty dene músindi tik ustaýǵa, tepe-teńdikti saqtaýǵa úıretedi, minezdi shyńdaıdy. Okýlıs pen pedıatrdiń  anyqtamasy qajet. Áýel basta balalar ádettegi sporttyq kostúmdermen qatysa beredi, keıinrek tájirıbe jınaǵanyna qaraı  óner kórsetý úshin arnaıy qural-jabdyqtar qoldanýy qajet.

Fýtbol, basketbol, voleıbol

5-6 jasynan bastap balalardy fýtbol, basketbol jáne voleıbol sabaqtaryna shaqyrady. Bul sport túrleri komandada úılesimdi jumys isteýge úıretedi, kóz ólshegishtigi men eptilikti, jyldamdyqty damytady. Oıyn barysynda balada myqty erik-jiger qalyptasady, al bul oǵan  bolashaqta tek sport alańynda ǵana emes, kúndelikti ómirde de kómektesedi.  Qoldanýǵa bolmaıtyn jaǵdaılar: kóz aýrýlary, jalpaq tabandylyq, moıyn omyrtqalarynyń turaqsyzdyǵy, aǵzadaǵy jara prosesteri, bronh demikpesi. Kıim-keshek eń qarapaıym: shorty, maıka jáne sporttyq aıaq kıim (krosovkı).

Dzúdo

Balany dzúdoǵa 5 jastan bastap jazýǵa bolady. Onda jattyqtyrýshylar balalarǵa durys dem alýdy, deneniń tepe-teńdigi men ıkemdiligin saqtaý qabiletin damytady. Dzúdomen kimderge aınalysýǵa bolmaıdy: búırek, kóz, júrek jáne tirek-qımyl apparaty aýrýlarymen aýyratyn balalarǵa qatysý tyıym salynady. Al «kıim-keshekten» dzúdoǵa arnalǵan maqtadan tigilgen kostúm  — keń kúrteshe men keń shalbar alý kerek.

Tenıs

Ústel tenısi jáne úlken tenıs 5 jastan bastap barýǵa bolady. Úlken tenıs — óte aýyr sport, sondyqtan moıyn omyrtqalarynyń turaqsyzdyǵy, jaqynnan kórmeýshilik jáne jalpaq tabandylyǵy bar balalarǵa qarsy kórsetilimi bar.

Qurmetti ata-analar! Esterińizde bolsyn, dene shynyqtyrýmen aınalysý sizdiń balańyzǵa aýadaı qajet. Bul olarǵa bolashaqta densaýlyqty saqtaýǵa ǵana emes, sonymen qatar rýhtyń beriktigi, aldyna maqsat qoıa bilý, ári soǵan jetýine kómektesedi. Kez-kelgen qıyn jaǵdaıǵa   shydamdy, qarsy tótep bere alatyn sıpatty damytýǵa kómektesedi. Biraq barlyq sabaqtar bala úshin shatty bolýy kerek ekenin umytpańyz!

---