InfoHub Logo

Jastar, qalam ustap maıdanǵa attanǵan jas ádebıetshiler! Qazaq eliniń ár jerinen kelip, qazaq ádebıetiniń ordasy bolǵan jazýshylar úıinde bas qosyp otyrsyńdar. Qadamdaryń qaıyrly, talaptaryń joǵary bolsyn!

Sender maǵan uıadan jańa ushqan balapan sıaqty kórinesińder. Qanattaryń áli qatpaǵan, kórgenderińnen kórmegenderiń, bilgenderińnen bilmegenderiń kóp. Bergenderińnen bereshekteriń, alǵandaryńnan alashaqtaryń da kóp. Ózderiń tómen, maqsattaryń joǵary tur. Sol joǵaryǵa qol soza, talasa, tyrbana júrgende kún ótedi. Kún ótkenshe ónimdi eńbekpen alaryńdy alyp, bererińdi berip qal.

Senderdiki ádebıet eńbegi. Bul óte qıyn, óte uzaq jasaıtyn ardaqty eńbek. Eger ony jeńilge saısańdar aldanasyńdar, keıin ókinesińder, sondyqtan beldi bekem baılap kirisý kerek.

Ádebıettiń túpki maqsaty adam janyn tárbıeleý. Ádebıet ári kúshti, ári názik, ári kórkem bolýdy tileıdi. Qaıtkende solaı jasaýǵa bolady? Tetigi nede?

Tetigi oı men tilde. Ádebıet oı men tildiń jemisi. Oı neǵurlym nárli, til neǵurlym alǵyr bolsa, shyǵarma solǵurly nárli, alǵyr. Oı júdeý, til shorqaq bolsa, shyǵarma qunyn joǵaltady, oqýshysyn bezdiredi.

Oıym nárli bolsyn, deseń ómirge aralas, ómirdiń betinde qalqyma, túbine súńgi, asyl ońaıda jatpaıdy, tereńde jatady. Tilim alǵyr bolsyn deseń halyqpen aýyzba-aýyz, júzbe-júz sóılese ber, jaqsy kitaptan úırenýge erinbe.

Qazir myna tórde otyrǵan, tórde joq, aramyzdan ketken qarttardyń kóbi ádebıetke az bilimmen, batyl júrekpen kelip aralasty. Sony qardy buzyp, senderge jol ashty. Qazir boıda bar ónerin, bilim qýattarynyń bárin derlik olar kósh jónekeı, kúres ústinde tapty. Ol kezde halqymyzdyń qaptal kópshiligi saýatsyz, kórgenderi óz ortasy, estigenderi ertegi, ańyz bolatyn. Sýyryp salma aqyndar aıtysyn, hıssa, epostardy qunyǵa tyńdaıtyn. Al, sender ádebıetke kelgende orta, joǵary dárejeli bilimmen qarýlanyp kelip otyrsyńdar. Senderdiń tusyńda halqymyz tegis saýatty, talǵampaz. Olaı bolsa, ádebıet dárejesi burynǵydan ári joǵarlaı tústi, ádebıetshiniń jaýapshylyǵy kúsheıe tústi. Tek osy bıik sana turǵysynan qaraǵanda ǵana ádebıettiń de, ádebıetshiniń de óresi qandaı ekeni anyq kórinedi.

Shyqqan turǵyń bıik bolsyn. Turǵysy bıik bolmaı ádebıet bıik bola almaıdy. Aldymen óz elińniń, áz zamanyńnyń jazýshysy bol. Jazýshyǵa budan úlken arman, mártebe joq. Ózimiz qolmen jasap osy sosıalızmiń keshegisinen búgingisi, búgingisinen erteńgisi qyzyqty ekenin jaqsy sýrettep bergen jazýshynyń aty uly adamdardyń qatarynda, halyq aýzynda qalatyndyǵy esh kúmánsiz.

Jazýshy áýeli óz elin súıedi. Óz elin súıe bilgen basqa eldi de súıe biledi. Óz elin súıe bilmegen basqa eldi ne ǵylsyn! Ár eldiń, ár halyqtyń ózine tán ǵasyrlar boıy jasaǵan, boıyna ábden sińgen tili, mádenıeti, óneri, dástúri bar. Bulardy bilmeý, elemeý, ıakı basynan attaý, mensinbeý eldiń ózin qorlaý bolyp shyǵady. Osyny Komýnıstik partıa, Sovet ókimeti dúnıege kelgen kúnnen bastap, kúni búginge deıin qulaǵymyzǵa quıyp keledi, sosıalızmge qaıshy kelmeıtin ulttyq jaqsy qasıetterdi, muralardy saqtap, baıyta ber, dep barlyq jaǵdaıdy jasap keledi. Buny ultshyldar bir kezde burmalaýǵa tyrysty, ultyn súıýdi ultshyldyqqa, ultshyldyqty baıshyldyqqa aınaldyrǵysy keldi. Biz kúrese júrip, olardyń ol maqsatyn jerlep tyndyq.

Sender kesh týyp, bizdiń jas kezimizdegi qyzý tap kúresterinen qur qaldyńdar. Biraq, ómir bar jerde árdaıym kúres bar. «Mazmuny sosıalısik, túri ulttyq» degen Marks, Lenın qaǵıdasymen qarýlansańdar tup-týra jeńis turǵysyna baryp shyǵasyńdar.

Sovet ádebıeti alýan tústi, alýan-alýan hosh ıisti kórkem gúlder baǵyna uqsaıdy. Ony alýan etip kórkeıtip turǵan ár ulttyń ádebıeti. Eger gúldiń bári bir tústi, bir ıisti bolsa ol baq dál ondaı qyzyqty bola almas edi. Sondyqtan ult ádebıetinde ult qasıetteri, ult sıpattary aıqyn kórinýge kerek. Qazaq tilindegi qaısybir kórkem, degen shyǵarmalardy oqyǵanda lázzat alýdyń ornyna olaq aýdarma oqyǵandaı qınalasyń. Nemese obrazdarynan ult ózgeshiligin kóre almaısyń. Til baıytý talabynan týǵan til júdetý de bar. Mysaly: baıyrǵy «eńbekshini» kirme «eńbekker» yǵystyryp barady. Sonda qoıshyny — qoıshyker, sıyrshyny — sıyrker, malshy — malker deımiz be!? Árıne, tilge de jańalyqtar enip jatady. Bir Abaıdyń ǵana engizgen jańalyqtaryn zerttesek óz aldyna bir ǵylym. Abaı jańalyqtary oda turmaıdy, qazaq tilin jymdastyryp, tolyqtyryp, kórkeıtip jiberedi. Qajetsiz zorlap engizgen qazirgi qaısybir jańalyqtar odaǵaı turady.

Ádebıet taqyrypty halyqtan alady, halyq úshin jazylady. Ádebıetshiniń oıyn halyqqa til jetkizedi. «Óner aldy qyzyl til» degen halqymyz. Til qudiretin erkin paıdalana bilgen jazýshy adam syryna da erkin ene alady. Adamdy adam etken, ulttardy ult etken til — muqalmasyn, til sulýlyǵy kemimesin.

Bizde, tek bizde emes-aý búkil sovet elderinde ana tili qazir ekeý. Orys tili ár ulttyń ekinshi ana tili bolýǵa aınaldy. Óıtkeni, dúnıe júzindegi jańalyqtarǵa, ǵylym, bilim, óner jańalyqtaryna orys tili arqyly qol jetip keledi. Óz jańalyqtarymyzdy da orys tili arqyly álemge jaıyp kelemiz. Osy til arqyly qazaq kórkem ádebıeti jer júzine tarap barady. Osy til endi halyqaralyq tilderge aınaldy. Sondyqtan biz qazaq, orys tilin birdeı bilýimiz kerek, birin bilip, birin bilmeý — bir qoly kem múgedekpen teń.

Dekabr, 1977 j.

---