InfoHub Logo

Erterekte baılyq-berekesi shalqyǵan, sán-saltanaty kelisken Baısary degen baı ótipti. Mekeni Ór Altaıdyń salqyn sabat aıasyna bitken Marqakóldiń shúıgin jaǵasy bolsa kerek. «Biri kem dúnıe» degen emes pe, Baısaryda tuıaq jalǵar, shańyraǵyna ıe bolar ul bolmapty. Biraq, onyń esesine aqylyna kórki saı, jurt aýzyna ilingen Aıymkúl esimdi jalǵyz qyzy bar eken. Joqqa júırik jetken be, Baısary baı barǵa qanaǵat etip, jalǵyz qyzy Aıymkúldiń tileýin tilep, betinen qaqpaı ósiripti.

Jyljyp jyldar, syrǵyp kúnder ótip jatady. Aıymkúl aıdaı tolysyp boı jetedi. Baısarynyń aqylyna kórki saı qyzy týraly tamyljyǵan tátti sóz aıaq jeter jerge jaıylady. Sodan ózine teńdes ómirlik jar izdegen nebir nántalap jigitter qyz kórýge Baısarynyń úıine kún qurǵatpaı aǵylyp kelip-ketip jatady. Batyry bar, baıy bar, shesheni men kósem bar, birinen-biri moıyn ozdyrǵan qyz kórýshiler Aıymkúldi kórip, kóńilderi tolyp, sóz sala bastaıdy.

Osy kezde Baısary dal bolady. Birinen-biri ıyq asyrǵan óńsheń myqtylarǵa ne dep ýáj aıtaryn bilmeı qınalady. Jalǵyzyn qutty ornyna qondyryp, kóńil ornyqtyrýdy nıet qylǵan Baısary endi qartaıǵanda dushpanymdy kóbeıtip, artyma zıanymdy tıgizbesem neǵylsyn dep ýaıym etedi. Munyń bárin ishteı uǵyp júrgen Aıymkúl ákesine sóz salady: «uıam úıde bolǵanmen, órisim túzde bolǵan soń shara bar ma?! Shara bolmaǵandyqtan da, tabıǵattyń degenine kónip, perzenttik ótinishimdi bildirýge bel býdym. Ákem maǵan kúıeý tańdap qınalmaı-aq, erikti ózime berse eken. Maǵan ataq-dańq ta, baılyq-bereke de, sulýlyq-saltanat da tańsyq emes. Onyń bári bir basyma buıyrǵan. Sondyqtan ákem aıaq jeter jerge jar salyp, han-qara, bı-tóre demeı, kúıeý tańdar toıyn jasap berse eken», — deıdi.

Baısary jalǵyz qyzynyń bul tilegine qarsy bolmaıdy: «Táńiri maǵan ul bermedi. Biraq uldan kem emes qyz berdi. Oǵan da shúkirana! Aıymkúlim boı jetip, perzenttik enshisin suraǵan eken, berdim ulyqsatymdy! Aıaq jeter jerge jar salyńdar! Kúıeý tańdar toıǵa qamdanyńdar!» — dep rızalyǵyn bildiredi.

Sodan kúıeý tańdar toıdyń mejeli kúni de kelip jetedi. Marqakóldiń jaǵasyna jer qaıysqandaı jurt jınalady. Toıǵa kıiz týyrlyqty jalpaq qazaqty bylaı qoıǵanda, Urym men Qyrymnan, Baǵdat pen Mysyrdan, Shyn men Mashynnan, Úndi men Horasannan úmitkerler kelgen. Birinen-biri asyp túsken sán-saltanat kóz tundyrady.

Bir mezgilde kerneıler tartylyp, daýylpaz qaǵylyp, ortaǵa álekedeı jalanǵan jarshylar shyǵady. Jurtshylyqqa alqa-qotan jasatyp, eńselileý orynǵa altyn taqta qoıdyryp, Aıymkúlge jol ashady. Kórgen jannyń kóńilin úıirip, kólde júzgen aqqýdaı syzyp kelip taqtaǵa otyrǵan Aıymkúl basta dep belgi beredi. Jarshylar sańqyldaı jóneledi.

— Ýa, halaıyq, halaıyq! Aı men kúndeı Aıymkúlge qaraıyq. Urym men Qyrymnan, Baǵdat pen Mysyrdan, Shyn men Mashynnan, Horasan men Úndiden kelgen qonaq bar. En dalanyń erkin ósken jigitteri jáne bar. Barlyǵynda bir maqsat — aıdaı sulý Aıymkúldiń synynan súrinbeı ótý. Bir ǵana shart bar, árkim ózin, eli men jerin tanystyryp, eń basty qasıetin aıtyp ótsin!

Jarshylardyń habarynan keıin úmitkerler birinen soń biri ortaǵa shyǵyp, qoıylǵan shart boıynsha ózderin tanystyryp, eń basty qasıetterin aıta bastaıdy. Biri jeti atasynan beri el bılegen áýletten shyqqanyn aıtady. Ekinshisi tórt túlik malyna jer qaıysqan baı ekenin tilge tıek etedi. úshinshisi altyny men kúmisin túıege teńdese, aldy-arty tústik jerge sozylatyn kerýen bolatynyn kóldeneń tartady. Kelesisi bul
dúnıede qarsylasy joq batyrlyǵyn aıtyp, keýde qaǵady. Endi biri jeti qat jer astynyń, jeti jurttyń tilin biletin ǵulama ekenin eskertedi. Tipten, taǵy bireýi qara sýdy teris aǵyza alatyn sıqyr ónerin meńgergenin aıtyp ótedi...

Aıymkúl árqaısysyna izet kórsetip qoıyp, aıtylǵan sózderdi ishteı bir syn ǵyp otyrady.

Bir mezgilde qarapaıym kıingen, esik pen tórdeı ker at mingen bir jas jigit ortaǵa shyǵady. Kúnuzynǵy sán-saltanatqa kózi úırengen jurt gý ete qalady. Batyrlar mensinbegen, baılar teńsinbegen shyraı tanytady.

— En dalanyń tósinde erkin ósken elim bar. Sol eldiń qatardaǵy qarapaıym bir perzentimin. Esimim — Qaster. Jaý almaıtyn, jut shalmaıtyn dáýletim bar, ol — men úshin oılanbaı janyn qıatyn dostarym. Qashsam qutylatyn, qýsam jetetin qanatym bar, ol — astyma mingen pyraǵym — Baljyńger! — deıdi jas jigit.

Aıymkúl oılanyp qalady. Oılana otyryp: «ras-aý, mal óler, dúnıe tozar. Sol óler mal, tozar dúnıeni qaperine ilmeı, dostaryn maqtan etken peıili qandaı keń edi, júregi qandaı aq edi!» — dep ishteı kúbirleıdi. Jaı ǵana kúbirlep qoımaıdy, nazary toqtaǵan osy bir ker atty jigitti synamaq bolady. Synyna tolsa, taǵdyrdyń jazýy osy shyǵar dep táýekel etpek.

Sol jerde Aıymkúl aq oramal kóterip, jurtshylyqtan saýǵa surap, ker at mingen Qasterge shart qoıady: «Sóziń unady, jigitim. Endi isińdi synaǵym keledi. Alaıda synaýshy jalǵyz men bolsam, ádildikke qıanat keltirer edim. Sondyqtan istiń syny ekeýimizge birdeı ortaq bolsyn. Men qazir osynaý qaýymnyń kóz aldynda altyn oqaly, jez túımeli kúderi ton tigýge kirisemin. Kúderi ton tolyq tigilip bitkenshe astyńdaǵy
ker atpen Marqakóldi aınalyp shyǵasyń. Eger úlgerseń, men sendikpin!» — deıdi.

«Ýáde — sert, maqtan — dert» degen, sol jerde eki jaq ta sertke táý etisedi. Qaster ker attyń aıyl-tartpasyn tartyp, úzeńgige aıaq salady, Aıymkúl ıne-jibin qolyna alady...

Sodan Baljyńgerge qamshy basqan Qaster Marqakóldi kóbeleı shaýyp jóneledi. Aspantaýdyń ańǵaryna suǵyna kirgen aına kóldi aınalyp shyǵý ońaı bolmaıdy. İz túspegen shalǵyndy keship, syńsyǵan ormannan ótedi. Kólge tóne bitken quz-jartastardy basyp, qarly shyńdardan asady. Qara qorys batpaqtardy jaldap, arqyrap aqqan aq jal tolqyndy ózenderden ótedi. Shyǵa shyqsa, qarly boranǵa oranyp, oıǵa
tússe, qara tumanǵa tap bolady. Munyń bári azdaı-aq, orman-toǵaı, taý-tastyń arasynan aqyryp aıý shyǵady, shabynyp jolbarys kezigedi, kúrkiregen qabylanmen bettesedi... osynyń bárinde de Qaster mingen Baljyńger naǵyz erge serik pyraq ekenin kórsetedi. Kóldi kóbelep, qıany jebelep, qýsa jetip, qashsa qutylyp, shapqan saıyn shıryǵa túsedi. Sodan, kún men túnnen jańylyp, batysy-shyǵys, shyǵysy-batys bolǵandaı bir mezgilde kóz ushynan Baısarynyń aýyly kórinedi. Shalǵynǵa shashqan jumyrtqadaı aǵaryp, alqa qotan qonǵan aýyldyń
qarasy kóringende Baljyńgerdiń beli kóterilip, sozyla shabady. Sol betinde juldyzdaı aǵyp kelip, Qaster tizgin tartqanda, Aıymkúldiń qadap úlgermegen sońǵy túımesi qalsa kerek.

— Synyma toldyń, Qaster. Eger seniń synyńa men tolsam, toıyńdy jasaı ber! — deıdi Aıymkúl.

— Sen de synyma toldyń, Aıymkúl! Qadalmaı qalǵan jalǵyz túıme — erdiń basshy, áıeldiń qosshy ekenin megzegeniń dep bilemin! — deıdi Qaster.

Sol jerde jınalǵan jurtqa Aıymkúl til qatady:

— Ardaqty aǵaıyn! Alystan kelgen qadirli qonaqtar! Qysqa jipteı kúrmeýge kelmeıtin qyz dáýrenimniń qyzyǵyna kýá boldyńyzdar. Eń aldymen kindik qanym tamǵan týǵan jerdiń atynan, sonan soń altyn besik elimniń atynan alǵys aıtamyn. Jeńdim dep jeligýdiń, jeńildim dep jasýdyń qısyny joq. Men — jalǵyz, sizder — kópsizder. Bárińdi birdeı qurmettesemde, birińdi ǵana tańdaǵanymdy aıtqym keledi. Taǵdyrymdy ker at mingen Qasterge tapsyrdym... «Toıdan — tobyqtaı belgi» degen, barlyqtaryńyzǵa qaly kilem, nar túıe, taı tuıaq basta ǵan úsh toǵyzdan syı tartamyn. Básekeles emes, baýyrlas bolyp tarasańyzdar eken! — deıdi Aıymkúl.

Aıymkúl men Qasterdiń synyna da, syryna da jurt kóńili tolyp, rıza bolady. Eki jastyń kóńil qosýy ulan-asyr toıǵa ulasady...

Osy oqıǵaǵa kýá bolyp, er jigittiń dańqyn shyǵarǵan Baljyńgerdeı pyraqty kózimen kórgen kúıshi «Baljyńger» atty kúı shyǵarady.

El ishine «Baljyńger» kúıiniń úsh nusqasy keńinen taraǵan. Kúıdi jete meńgergen, ańyzyn da jaqsy biletin dombyrashylar bul úsh nusqany bir kúı etip tartady. Kúıdi tartý barysynda mynaý «Baljyńgerdiń aıaǵy», mynaý «Baljyńgerdiń shabysy», mynaý «Baljyńgerdiń jelisi» dep, kúıdiń sarynyn taraýlap, jiktep otyrady.

«Baljyńger» kúıiniń ańyzy ǵana emes, áýen-sazy da dramaly tartysty beıneleıdi. Birde mamyrlap, birde shıryǵyp otyratyn kúı saryny adam seziminiń kúrdeli syryna boılaǵandaı.

---