InfoHub Logo

Bazarlarda, ydys satatyn jerlerde kóptep kezdesetin ádemi qumyralar, tabaqtardyń kádimgi jáı balshyqtan jasalǵanyn oılasań, qyzyq bolyp kórinedi. Balshyqtan tek qumyralar men tabaqtar jasalynbaıdy. Odan kirpish pen farfor músinshelerin, kirge jáne boıaýǵa arnalǵan nil jasaıdy. Balshyq pen áktasty qosý arqyly negizgi qurylys materıaly sement alynady. Balshyqty medısınada paıdalanady, ony jaqpa maılarǵa qosady, al shıpajaılarda emdik balshyqtar keńinen qoldanylady. Balshyqty baǵzy zamandardan beri kosmetologıada paıdalanady. Odan tazartýshy maskalar jasaıdy.

Al, eń keremeti kez-kelgen balshyqtyń quramyna alúmını kiredi.

Bul jeńil aq metal týraly jaqyn arada tek ǵalymdar ǵana bilse, al qazir kez-kelgen as úıde alúmınıden jasalǵan qazandy tabýǵa bolady. Buǵan tań qalmasa da bolady, sebebi alúmınıdi temir sıaqty tot baspaıdy, jáne ol qyshqyl tamaqtan búlinbeıdi.  Shyndyǵynda, ol sabyn men sodadan qorqady, biraq bul úlken másele emes.

Ony jıi «balshyq kúmisi» dep ataıdy, biraq alúmınıge kúmiske jetý qaıda. Onyń aq túsi tez arada sur túske aýysady, sebebi aýada ol totyqtyń juqa qabatymen jabylady. Totyq onyń óńin búldirse de, ony budan da qatty totyǵýdan qorǵaıdy. Biraq, bul qatpardyń mys totyǵýy sıaqty esh zıany joq.

Alúmınıden ylǵı ádemi bolatyn jáne jyltyrap turatyn buıymdar jasaýǵa bolmaıdy. Esesine onyń altynda da, kúmiste de, bolatta da joq qasıeti bar: ol óte jeńil, temirden úsh ese jeńil. Bul aeroplandardy salý úshin óte mańyzdy. Kóptegen metaldarmen alúmını óte baǵaly quıyndylar beredi. Mysaly, dúralúmınıı –  bul alúmınıdiń magnıı, mys jáne marganespen quıyndysy, ol beriktigi týra sondaı bolattan úsh ese jeńil.

Biz basyp júretin topyraq – bul áli baǵaly metaldyń tıispelgen keni! Ázirshe, alúmınıdi boksıt jáne krıolıt degen basqa kenderden alady. Ony balshyqtan alý tıimsiz. Al tıimdi joly ázirge oılap tabylmady..

Farfordy bizdiń aıaǵymyzda jatqan emes, basqa balshyqtan jasaıdy.

Ony kaolın degen eń taza, aq balshyqtan jasaıdy. Ol óte sırek kezdesedi..

Qarapaıym kirpish balshyǵynda neshe túrli qospalar kóp bolady. Bul qospalardyń keıbireýlerin balshyqtan ońaı ajyratyp alýǵa bolady. Balshyqtyń kishkene kesegin staqanǵa salyp, sýmen aralastyraıyq. Barlyq aýyr qospalar staqan túbine shógedi, al balshyq bolsa, jeńil laı túrinde sýda qalady. Laı sýdy basqa staqanǵa quıaıyq. Balshyqtyń jeńil bólshekteri staqan túbine sý móldir bolǵanǵa deıin baıaý shógedi. Sóıtip, ydys túbinde balshyq tunbasy paıda bolady. Al basqa staqanda tas, iri áktas jáne qumdar qalady.

Bul eki staqanda burynnan tabıǵatta bolyp turatyn qubylystar boldy.

Qummen aralasqan balshyqtyń ornyna kóz aldyńyzǵa granıtti jotany, staqanǵa quıylǵan sýdyń ornyna taýdan aqqan qatty seldi elestetip kórińiz.

Granıt qansha myqty bolǵanymen ol sýmen, jelden qorqady. Ýaqyt óte kele granıtti jotalar opyrylyp, kum men balshyqqa aınalady.

Taý ózenderi qum men balshyqty ózimen birge tómen alyp ketedi. Tastar men iri qumdar erte shókse, al balshyq pen usaq qumdar keıin, ózenniń baıaý aǵatyn jerlerinde shógedi. Osylaısha, ózen túbinde balshyq qabaty paıda bolady. Ózen keýip ketedi ne baǵytyn ózgertedi, al balshyq qabaty qalady. Tek sýmen ushtalǵan malta tastar ǵana, bul jerden aqqan ózender týraly habar beredi.

Qum men malta tastardan bólek, balshyqta ózgede qospalar bolady. Mysaly, ony sary ne qyzyl túske boıatyn temir toty bolady. Sol sebepti, kirpishterdi eshkim boıamasa da, olar qyzyl tústi bolady. Kerisinshe, balshyq boıaý ázirleýge qoldanylady. Mysaly, josa (ohra) – bul sary nemese qyzyl balshyq. Onyń quramynda temir totyǵy kóp bolady.

---