InfoHub Logo

Birinen soń biri zymyrap, irkes-tirkes óte shyqqan sol bir-eki kún shynynda da, ózge kúnderden bólek, este qalardaı erekshe edi. Odan keıingi mynaý sýy tartylǵan darıadaı aqyryn jyljyp aǵyp jatqan jyldardyń ol úshin bálendeı jańalyǵy bola qoıǵan joq...

* * *

Tús aýa ústel ústinde shashylyp jatqan qaǵazdaryn jınap, endigi qalǵanyn úıge aparyp qaramaq oımen sómkesine salyp, ornynan tura bergeni sol edi, telefon shyldyr ete tústi.

— Iá.

— Sálámatsyz ba, maǵan Muhıt aǵaı kerek edi, — dedi kúmis qońyraýdaı syńǵyrlaǵan bir áıel daýysy.

— Men tyńdap turmyn.

Ol izdegen adamyna birden túse qoıarmyn dep oılamaǵan bolýy kerek, sál múdirip baryp:

— Sálamatsyz ba... — dep qaıtalady taǵy da, — I-i... keshirińiz, men sizdiń bir... jerles qaryndasyńyz edim.

— A-a?

— Qoıtastanmyn.

— Ózinen be? — dedi ol qapelimde sóz taba almaı.

— Ózinen.

— Kimniń qyzysyń?

— Qaırollanyń.

Tanymaıtyn kisisi bolýy kerek, esine túsire almady.

— Tanymaıtyn shyǵarsyz... Temirjoldyń arǵy betinde turamyz, — dedi qyz onyń oılanyp qalǵanyn sezip.

— Iá, aýyldan qashan keldiń?

Trýbkadan syńǵyr etken kúmis kúlki estildi.

— Baıaǵyda-a kelgem.

— A-a...

— Aǵa!

— Áý!

— Men sizdi qonaqqa shaqyraıyn dep edim.

— Apyr-aı á, áýelgi... aǵasy qaryndasyn shaqyrmaýshy ma edi.

— Oı, aǵaı, qalaı shaqyrasyz?! — dedi qyz nazdanyp. — Siz meni tanymaısyz ǵoı. Al men sizdi bilemin.

— I-i...

— Erteń keshki saǵat jetide, “Baqyt qusy” meıramhanasynyń aldynda kútemin sizdi.

— Ja-jaraıdy...

— Erteńge deıin, aǵa!

“Bul bir qyzyq shaqyrý boldy-aý, — dedi ol trýbkany ornyna qaıta qoıyp jatyp. — Meıramhanaǵa... “Baqyt qusy” degen... Ol álgi... qalanyń taý jaq betindegi asa qymbat meıramhana ǵoı. Baı qaryndas boldy-aý, sirá... Qoıtastanmyn deıdi... O-o, men aýylǵa barmaǵaly qaı zaman... Qyzyq... Ne úshin shaqyrdy eken? Qazir bireýdi bireý jaıdan-jaı qonaqqa shaqyrmaıtyn kez emes pe“.

Qalaı degenmen de onyń kóńilinde bir qyzyǵýshylyq oıanyp, álgi beıtanys boıjetkendi (bálkim, kelinshek bolar, kim bilsin) tezirek kórýge asyqqandaı boldy.

* * *

Erteńine ol qyzmetinen ádeıi keshteý shyqty. Ádette besin aýǵan soń-aq Jazýshylar úıinde jym-jyrt tynyshtyq ornaıtyn-dy. Burynyraqta aranyń uıasyndaı gýildep, bireý kirip, bireý shyǵyp, sapyrylysyp jatatyn “Qalamger” kafesi biraz jyl boldy, jabylyp qalǵan. Akýstıkasy anaý-mynaý teatrdykinen artyq bolmasa, kem emes mynaý záýlim ǵımaratta aqyn-jazýshylardyń aqjarqyn kúlkisi men kóńildi daýystary estilmegeli qash-shan...

Ol tómengi qabatqa túsip kele jatqanda mramor baspaldaqtardan shyqqan aıaq dybysy bos keńistikte taq-tuq etip jańǵyryǵyp turdy. Birtúrli qorqynyshty. Ulttyq rýhymyzdyń mekenindeı bolǵan mynaý qasıetti qara shańyraqtaǵy tirshilik oty sónip bara jatqan sıaqty...

Qalada naǵyz qarbalas shaq bastalǵan edi. Qanshama adam jumystan shyǵyp aıaldamada kólik kútip tur, qanshama adam ersili-qarsyly toqtaýsyz aǵylǵan kólikterge tıelip alyp ketip barady. Tańerteńgilik jadyrap kúlip shyqqan jazdyń jaımashýaq kúni qazir mynaý qıdaı sapyrylysqan qaýyrt tirlikten kóńili qalǵandaı enjar tartyp, batysqa qaraı jantaıa bastapty. Ol taý jaqtaǵy “Baqyt qusy” meıramhanasyn betke alyp, asyqpaı aıańdaı jóneldi.

Alataýdyń bókterindegi arý qala sońǵy jyldary qatty ózgerdi. Tap bir kámeletke tolǵaly beri kosmetıkany kóbirek qoldanatyn boıjetken sekildi. Kóshe boıy qaz-qatar tizilgen úlkendi-kishili dúkender, kafeler, meıramhanalar, meımanhanalar, oıynhanalar — bári de jekemenshik ıeleriniki. Burynyraqta osy keń kósheniń boıynda birdi-ekili memlekettik dúkender men jyl on eki aı nemen aınalysyp jatatyndary belgisiz jumbaq mekemeler ǵana bolýshy edi. Al mynalar — uzaq jylǵa sozylǵan shaıqastan keıin jeńiliske ushyrap, jantásilim etken sosıalısik júıeniń úılerine basa kóktep kirip alǵan jeńimpaz kapıtalızmniń sarbazdary sıaqty. Áıtkenmen osy jeńiske de, jeńiliske de jazýshy Muhıt Muqanovtyń záredeı de qatysy joq. Ol keshegi bolyp ótken, bálkim, búgin de bolyp jatqan shaıqasty tańǵajaıyp bir sıqyrly ekrannan ǵana kórip júrgendeı. Óıtkeni óziniń kóz aldynda jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ósip shyǵyp jatqan jekemenshik fırma, dúken, meıramhana, dúńgirshikterdiń ishinde onyń mynaý meniki edi deıtindeı ıemdenetindeı ıtarqasy da joq. Bir qyzyǵy, qazaq jerine “mersedespen” shirenip kele qalǵan tákáppar kapıtalızmge bul ózi baryp qol usynyp, sálem bermedi, al ol da muny adam ekensiń-aý dep kózine de ilmedi. Sóıtip, olardyń arasyna tirshilik soty óz úkimin shyǵardy: saǵan kim kerek bolmasa, sen de oǵan kerek emessiń!..

Onyń esine sonaý artta qalǵan bozbala shaqtaǵy armanshyl kúnderdiń birinde alǵashqy jazǵan áńgimesin qoltyǵyna qysyp, qasıetti Mekkedeı kóringen Jazýshylar odaǵynyń tabaldyryǵyn ımene attaǵany tústi edi. Sonda ony kóp kúttirmeı oqyp shyqqan tarpań minezdi, tákáppar synshy áldenege tań qalǵandaı qasyn kerip, ózimen-ózi syrlasqandaı bolyp otyryp: “Qaraǵym, seniń atyń Muhıt bolǵanymen, jazǵan dúnıeń taý bókterinen búlk-búlk qaınap shyǵyp jatatyn móldir bulaqqa uqsaıdy eken, — degen-di jyly shyraı bildirip, — qandaı taza áýen... taza stıl!..”

Sodan keıin-aq, onyń kóz aldyna alystaǵy asqar bıik taýdyń eteginen búlkildep shyǵyp jatatyn káýsar bulaq jıi elesteıtin bolǵan? Ózin sol taza bulaq sekildi sezinetin. Óıtkeni stıl degenimiz — adam, rasynda da, adam... Endi mine, arada kóp jyl ótip, qasıetti qara shańyraqtaǵy qaharly synshynyń orny bosap, oǵan ózi ádebı keńesshi bolyp kelgende ýaqyt ta, zaman da ózgerip ketti. Búginde sol taý bókterindegi káýsar bulaqtyń eshkimge keregi bolmaı qaldy. Bálkim, myna qoǵamnyń tazalyq týraly uǵymy ózgergen bolar...

Mine, osyndaı kóńilsiz oılardyń jeteginde kele jatyp “Baqyt qusy” meıramhanasyna da jetipti. Áne, anaý saıabaqtyń ishindegi qyzyl-sary kirpishten órilgen tik shatyrly ásem ǵımarat — sol. Meıramhana. Qolyndaǵy saǵatyna qarap edi, jetige áli on mınýttaı ýaqyt bar eken. Ol saıabaqtyń aldyndaǵy aq sur tastardan qalanǵan dóńgelek sheńberdiń ishinde ósken alqyzyl gúlderge qaraı, osy mańda biraz qydyrystap júre turǵandy jón kórdi.

“Qandaı jan boldy eken? — dep oılady saıabaqtyń qaqpasyna qaıta-qaıta jaltaqtap qarap. — “Baqyt qusy” meıramhanasyna ádette qonaqqa shaqyratyndar — aýqatty kisiler. Olarda bári esepteýli; dostyq ta, tamyr-tanystyq ta, kóńil kóterip demalý da, tipti mahabbat ta. Óıtkeni aqsha qashanda birinshi orynda. Bárin sheshetin sol. Aqsha esepti súıedi. Esepsiz shashatyn kisini erte me, kesh pe, báribir tastap ketedi...”

Qaqpa aldyndaǵy mashına toqtaıtyn alańqaıǵa shıe tústi sheteldik bir ádemi mashına kelip toqtady. Bala kezinen tehnıkaǵa ıkemi de, áýestigi de joq ol keıingi jyldary qalada tym kóbeıip ketken ártúrli kólikterdiń bir-ekeýiniń ǵana bolmasa, kóbisiniń markasyn ajyrata almaıtyn-dy.

Qyzyq. Myna mashına onyń kózine birtúrli jylyushyrap kórindi. Odan túsken alqyzyl jibek kóılekti, suńǵaq boıly sulý boıjetken buǵan qarap qolyn bulǵap, eski tanysyn keziktirgendeı jymıyp kúldi. Sodan soń kózindegi qara kózildirigin alyp:

— Keshigip qala jazdadym-aý, — dedi basyn oń jaq ıyǵyna sál qısaıta erkeleı ún qatyp.

Iá, bul sol — kúmis qońyraýdaı syńǵyrlaǵan tanys daýys.

— Jo-joq, — dedi ol beıtanys boıjetkendi túsinde emes, óńinde kórip turǵanyna tań qalyp. — Siz... Sizsiz ǵoı?

— Iá, men — Menmin, — dep kúldi qyz izetpen basyn sál tómen ıip. — Túý, keshigip qalamyn ba dep qatty asyqtym. Siz meni kútpeı ketip qalatyndaı kórindińiz.

— O-o, — dedi endi Muhıt ta jymıyp. — Sizdeı sulý boıjetkendi kútpeý kúná ǵoı!

— Siz... — dedi qyz oǵan kóziniń qıyǵymen synaı qarap, — meniń sulý ekenimdi qaıdan bildińiz?

— Sezdim.

Qyz tańdanyp qalǵandaı boldy. Olar saıabaqtyń ishindegi aleıamen ıyq túıistire qatar aıańdap kelip, meıramhananyń jazǵy zalyna kirdi. Muhıt dastarhan mázirin qolyna alǵan joq.

— Búgin men sizdiń quzyryńyzdamyn, — dedi meıramhanaǵa shaqyrǵan ózi emes ekenin sypaıylap qana ańǵartyp ótip.

Qyz ezý tartyp, dastarhan mázirine kóz júgirtti de, tamaqtyń ár túrinen tezdetip zakaz berip, ishimdik jaǵyna kelgende:

— Ne ishemiz? — dep suraýly júzben Muhıtqa qarady.

— Sizben birge ý ishýge de daıynmyn.

— O-o, ol sizderde bar ma edi? — dep qyz sadaqsha ıilip turǵan jap-jas daıashy jigitke qarady. Ol jymyńdap kúlip basyn shaıqady.

— Onda vıskı isheıik!

— Siz meni jaman úıretetin boldyńyz, — dedi Muhıt.

Daıashy ketken soń:

— Qoıtastaǵy mektepte oqyp pa edińiz? — dep surady qyzdan.

— Iá.

— Sodan soń?..

— Máskeýde.

— Mamandyǵyńyz?

— Oı, mamandyqty umyttyq qoı! Aýyl sharýashylyǵy akademıasyn bitirgenmin. Agronommyn...

— Qyzyq eken. Men sizdiń egistik alqapty aralap júrgen sátińizdi eshqashan da kóz aldyma elestete almas edim.

— Men de, — dep kúlip jiberdi qyz.

Daıashy ústelge shárbattaı móldiregen qyzyl vıskı men kókónis salatyn ákeldi de, ózen jıegine qatqan muzdaı jyltyraǵan hrýstal rúmkalarǵa azdap sharap quıyp qoıdy.

— Alǵashqy tosty ne úshin alamyz, aǵa?

— Bilmeımin. Jańa aıttym ǵoı, búgin men sizdiń quzyryńyzdamyn.

— Endi osy prınsıpińizden aınymaısyz ba?

— Iá.

— Búgin men ne aıtsam da oryndaısyz ba?

Muhıt kózin jumyp, basyn ızedi.

— Onda alǵashqy tost sizge beriledi.

— Bir qyzyq aıtaıyn ba?

— Aıtyńyz.

— Men sizdiń esimińizdi osy kúnge deıin bilmeıdi ekenmin.

Qyz basyn oryndyqtyń arqalyǵyna shalqaıtyp, kúmis qońyraýdaı syńǵyrlap taǵy da kúldi.

— Osy kúnge deıin deńizshi!

— Iá... men sizdi osy kúnge deıin tanymaı kelgenime ókinip otyrmyn.

— Aıta berińiz. Esimim — Aıgúl, — dedi qyz kúlkisin áli de basa almaı.

— Aıgúl, — dep qaıtalady Muhıt, — tanysqanymyz úshin alaıyqshy.

— Tamasha tost!

Qyz óziniń mashına júrgizip kelgenin umytqandaı qolyndaǵy sharapty oılanbaı-aq iship qoıdy.

— Siz... siz eshteńe umytqan joqsyz ba? — dedi Muhıt oǵan kóziniń astymen synaı qarap. — Meniń bir rejıser dosym áýelgi tostan keıin ylǵı da: “oıbýı, men mashına aıdap kelgen ekenmin ǵoı, endi qaıttim?!” dep ókinip otyrýshy edi.

Aıgúl basyn shaıqady.

— Al men umytqanym joq.

— ...

— Endigi tosty men aıtaıynshy, aǵa?

— O ne degenińiz!..

— Men bul tosty, — dedi Aıgúl óte mańyzdy nárse aıtpaq bolǵandaı oılanyp qalyp. — Bizdiń sonaý alysta jatqan Qoıtas degen kishkentaı aýylymyzdan shyqqan úlken jazýshy úshin alaıyq degim keledi!

Maqtaý sózge demde semire qoımaıtyn Muhıt Muqanov qolyndaǵy rúmkasy synyp qalardaı tartyna soǵystyrdy. Áıtse de ”kishkentaı aýyldyń úlken jazýshysy” degen jyp-jyly teńeýdi ishteı unatyp qaldy.

— Barlyq... kishkentaı aýyldyń aty — kishkentaı aýyl, — dep oılady ol. Ony úlken aýyldar únemi mensinbeýmen keledi. Aıtalyq Áýezov “Qaraly sulýdy” aǵylshynsha jazsynshy!... O-o, onda Eýropanyń esi bar biraz jazýshysy óz shyǵarmalaryna qaıta úńilgen bolar edi. Aıtmatov ısklúchenıe... Ol — úlken aýyldyń tilin erte úırengen kishkentaı aýyldyń daryndy balasy. Biraq keıde úlken aýylǵa tym baýyr basyp ketkendeı kórinedi. Biz osy... qaıtsek úlken aýyl bola alamyz?..”

— Oıǵa shomyp kettińiz ǵoı?..

— Jaı...

— Aǵa, siz búgingi qazaq ádebıeti men óneri týraly aıtyńyzshy, — dedi Aıgúl ıegin appaq alaqanyna artyp, ósıetshil ustazdyń aldyna kelip júgingen shákirt baladaı bar zeıinin sala qarap.

Jazýshy áldebir jaısyzdaý nárse esine túsip qysylǵandaı odan janaryn alyp qashyp, terezeniń ar jaǵyndaǵy jasyl gazonǵa tyzyldap sý búrkip turǵan jińishke qubyrlar janaryn qadady. Kóz aldyna Jazýshylar úıiniń búgingi jym-jyrt qarakóleńke foıesi elestedi. Qandaı qorqynyshty... Alakóleńke uıyp qalǵan óli tynyshtyq...

— Qazir qazaq ádebıetiniń óliara shaǵy ǵoı, — dedi ol ózimen ózi sóıleskendeı kúbirlep. — Sirá, onda kóp uzamaı jańa aı týatyn shyǵar.

— Sonda... siz eshteńe jazyp júrgen joqsyz ba?

— Qalaı desem eken, eptep-septep birnárse túrtken bolamyn. Biraq óliaranyń túninde jolǵa shyqqan jolaýshydaı túrtinektep, júrisim tipti ónbeıdi. Basqa bir qyzyqty áńgime aıtaıyqshy, Aıgúl...

Muhıtqa eski dosyndaı meıirlenip qaraǵan Aıgúl qazirgi ádebıetimizdiń ahýaly týraly áńgime sozyla tússe, onyń júregindegi jaranyń aýzyn ashyp alýy múmkin ekenin sezip, ózi de basqa arnaǵa qaraı burýǵa asyqqan sekildi. Ol baıaǵy balalyq shaǵyn esine alyp, sonaý bir jyly erte kóktemde qurby qyzdarymen birge aýyl syrtyndaǵy jarqabaqqa báısheshek terýge barǵandaryn, sonda Sheńgeldi jaqtan motosıklmen shańdatyp kele jatqan bireýdiń sońdaryna túsip, ustap almaq bolyp qýǵanyn, sodan ókpeleri óshkenshe qashyp, aýyl shetine áreń ilikkenderin aıtyp kúldi.

— Eń qyzyǵy, sol bir jumbaq adam keıde túsime enip, áli kúnge deıin uıqymnan shoshyp oıanatyn ádetim bar, — dedi. — Bala kezdegi áseriń jan dúnıeńe óshpesteı iz tastap ketedi eken. Sodan beri júregimniń túbinde bir qorqynysh uıyp qalǵan sekildi bolady da turady. Beıtanys kisilermen tanysýǵa, jańa dostar tabýǵa táýekelim jete bermeıdi. Kóz aldyma sol baıaǵy jarqabaqtyń ústinde kúnge qarap alaqanyn jaıyp, kúlimsirep turǵan sábıler sıaqty úlbiregen názik báısheshekterdi elestetýge qansha tyryssam da, kenetten álgi motosıklge mingen jumbaq adam shyǵyp kele jatady bir jaqtan... Qoryqqanymnan tilim baılanyp qala jazdaıdy. Sulýlyq pen úreı kóńilińdi alma kezek jaýlap alyp, ekeýi de uzaq saltanat qura almaı, máńgilik arpalysqa túsip jatady...

Muhıt oǵan qadala qarady: “ushy-qıyryna kóz jetpeıtin shóleıt dalanyń qıan túkpirindegi kishkentaı aýylda týyp-ósken arý qyz, sen bálkim, mynaý tehnıka tabany taptaǵan jer betinde endi báısheshek óspeıtin bolar dep qorqatyn shyǵarsyń?..”

— Bala kúnimde men sizdiń gazet-jýrnaldarda jarıalanǵan sýretterińizdi qıyp alyp, álbomymnyń arasyna saqtap júrýshi edim, — dedi Aıgúl. — Bir kúni olardy ózimnen eki jas úlken ápkem kórip qalyp: “Bunyń ne?” dep surady tańdanyp. Baıqaýsyzda urlyǵymnyń ústinen tuskendeı qatty qysyldym. “Ol... ol bizdiń aýylda týǵan, jerles jazýshy ǵoı”, dedim. Sonda ápkem sizdiń bir sýretińizdi qolyna alyp, oılana qarap turdy da: “Aqyn-jazýshylar degen mahabbatqa turaqsyz bolady eken” dedi. Onyń nege solaı degenin áli kúnge deıin túsinbeımin. Sol... ras pa, aǵa?

Muhıt bilmeımin degendeı ıyǵyn qozǵady.

— Ózgelerdiń de sonshalyqty turaqty bolyp jatqanyn kórgenim joq, — dedi selqos qana qarsylyq bildirip. — Tek aqyn-jazýshylardyń mahabbaty týraly kóp jazylatyny bolmasa...

— Ras aıtasyz, — dedi Aıgúl kelisip. Sonsoń tereń ıirimine qaraı tartyp bara jatqan oı tuńǵıyǵynan serpilip shyqqandaı basyn shaıqap kúlip: — Aǵa, bir qyzyq aıtaıyn ba? — dedi.

— Iá.

— Meniń sharap ishkim kelip otyr!..

* * *

Tún ortasyna taıaý olar meıramhanadan keremet kóńildi, shat-shadyman kúıde shyqty. Aı sútteı jaryq edi. Qalyń aǵashtardyń qalqasynan beri uzap, mashınalar turǵan alańqaıǵa kelgende aınala-tóńirek appaq nurǵa shomylyp jatqandaı araılanyp ketken-di.

— Oı! — dedi Aıgúl aspanǵa shalqaıa qarap. — Qandaı áde-mi... Aıǵa qarańyzshy!

Shynynda da, ǵajap eken! Bıik taýdyń ústindegi dóp-dóńgelek alyp jumyrtqa... jo-joq, ózgeshe bir appaq álem aıryqsha jarqyrap, beımezgil tún qatyp júrgen pendelerdi ózine qaraı shaqyryp, qyzyqtyryp turǵan sekildi.

— Japonıada, — dedi Muhıt sútteı jaryq aıǵa tańdana qarap qalǵan Aıgúldiń ıyǵynan qushaqtap, — jaz mezgilinde Obasýteıama taýyna baryp, aıdyń sulý kórinisin tamashalaıtyn dástúr bar eken.

— Solaı ma! — dedi Aıgúl qýanyp. — Alataýdyń bókterinen de óte Aı sulý kórinetin bolar! Jańaǵy... Japonıadaǵy taýdyń aty qalaı dedińiz?!

— Obasýteıama.

— Alataý odan áldeqaıda bıik shyǵar! Qadirine jete almaı júrmiz-aý, aǵa... Biz osy nege Alataýdyń bókterine baryp, aıdy tamashalamaımyz, a?

— ...

— Kettik pe, aǵa?!

— Qaıda?!

— Aıdy tamashalaýǵa! — dedi Aıgúl kenet ony tańǵajaıyp bir saıahatqa shaqyryp. — Umytqan ekensiz. Siz búgin meniń quzyrymda emes pe edińiz?!

— Iá-ıá! — dedi ol basyn qaıta-qaıta shulǵyp. — Dál solaı!

Aıgúl mashınanyń esigin ashty.

— Qoryqpańyz, men rúlge otyrsam boldy, saýyǵyp ketemin.

Qyzyl jebedeı júırik mashına keń kóshemen júıtkı jóneldi. Ol búgingi otyrystan erekshe lázzat alǵandaı rahattana kózin jumdy.

— Sizge ne boldy, aǵa?

— Jaı... rúlde otyrmaǵanyma uıalyp kelem. Áıel júrgizgen mashınada erkek ózin birtúrli yńǵaısyz sezinedi eken.

— HHI ǵasyr — matrıarhat dáýiriniń basy! Endi tizgin de, qamshy da bizdiń qolymyzǵa tıedi.

— Iá, — dedi Muhıt kózin ashpaǵan kúıi ezý tartyp. — El basqarý ońaı emes, erkek baıqustar búginde ábden silesi qatyp, sharshady-aý deımin.

— O-o, siz ońaı jeńildińiz!

— Jo-joq, bul jeńilis — myńdaǵan jyldar boıy ishimizden kemirgen jasyryn soǵystyń nátıjesi.

Qarańǵy túndi jap-jaryq etip turǵan qyzyldy-jasyldy qala ottaryn artqa tastap, túpsiz tereń qurdym tárizdi úńireıgen taý shatqalyn qýalaı joǵary órlegen mashına júrisin shapshańdatpasa báseńdetken joq. Ol qyzdyń sheberligine ishteı tańyrqap keledi. Bir jaǵynan, qaıda bara jatqandaryn, qaı jerge jetip toqtaıtyndaryn bile almaı, masań kúıde manaýrap, buıyǵyp otyr. Tap qazir ekeýi alqarakók aspannan tóne qarap turǵan arý aıǵa da kórpesin ashpaı, tas búrkenip alǵan taý bókterinde emes, qara boıaýy qatyqtaı uıyp qalǵan beımálim bir tylsym dúnıede ushyp kele jatqandaı...

— Uıyqtap qalǵan joqsyz ba, aǵa?!

— Joq...

Taýdaǵy jyn-shaıtandardyń mekenindeı qyzyldy-jasyldy shamdaryn jypylyqtatyp bir óshirip, bir jandyryp, baqyrtyp-shaqyrtyp, qulaqqa jaǵymsyz dańǵaza mýzyka oınatyp jatqan túngi kafelerdiń aldynan ótip, ary qaraı biraz júrgen soń, mashına qaıyrylatyn alańqaıǵa jetip toqtady. Olar syrtqa shyǵyp, bir ýaq tóńirekke qulaq tigip, tyń tyńdaǵandaı bolyp únsiz turdy. Saı jaqtan sarqyrap aqqan ózenniń saryny estiledi. Qaraýytqan quz-shatqaldardyń ini qorqynyshty ári boı tońazytarlyqtaı salqyn edi. Demin ishine tartyp, siltideı tyna qalǵan túngi dúnıeniń qoınaýynda beımálim bir qubyjyq jasyrynyp jatqandaı. Al anaý aspandaǵy aı sony kórip, túsin sýytyp, qybyr etpeı qadala qarap turǵan sekildi.

— Aǵa, jaýradym, — dedi Aıgúl jup-juqa kóılekpen dirildep.

Ol qyzdyń ıyǵyna pıdjagin jaýyp, ózine qaraı tarty.

— Ózińiz tońatyn boldyńyz ǵoı, — dedi Aıgúl onyń keýdesine basyn súıep.

Júreginiń tusynan shyqqan yp-ystyq lep tula boıyn ysytyp jibergendeı boldy. Ol ıilip qyzdyń samaıyna betin basty.

— Aı qandaı eken? — dedi sybyrlap.

— Aıanyshty... — dep kúbirledi Aıgúl. — Ol — jalǵyz ǵoı. Myna dúnıe qorqynyshty. Men jalǵyzdyqtan qorqam. Óıtkeni men de aı sıaqty jalǵyzbyn.

— Nege?

— Bilmeımin...

— Sendeı sulý qyzdyń jalǵyz bolýy múmkin emes.

— Bári de ýaqytsha, aǵa, — dedi ol kúrsinip. — Qandaı keremet dosyń bolsa da, ol seniń jan dúnıeńdi dál ózińdeı túsine almaıdy. Aǵa, dachaǵa baraıyqshy...

— ...

— Bizdiń dachaǵa...

— Búgin men seniń...

— Ts-s, — dedi Aıgúl saýsaǵymen onyń ernin basyp, — endi aıtpańyz... Ol qyzdyń saýsaǵynyń ushynan súıdi. Kenet Aıgúl onyń moınynan tas qyp qushaqtaı alyp:

— Aǵataı, siz qandaı jaqsysyz... — dedi. Sonan soń eki alaqanymen Muhıttyń betinen qysyp ustaı alyp, betinen, mańdaıynan shópildetip súıe bastady.

* * *

Mashına jaryǵy eki qabatty záýlim saıajaıdyń fasadyn súze toqtaǵanda baryp, ol tátti uıqydan oıanǵandaı esinep kózin ashty. Aıgúl “bardachektan” alǵan púlti basyp edi, garajdyń qaqpasy ózdiginen joǵary qaraı baıaý kóterile bastady. “Qaraı gór, — dep oılady ol uıqyly-oıaý rahat kúı keship otyryp, — ǵaryshqa korabl ushyrǵan keńes ókimeti jetpis jylda qol jetkize almaǵan turmystyq tehnıka jetistikterine jekemenshik ıeleri qalaısha tez ıe bola qoıǵan!..”

Olar sham sáýlesine shaǵylysyp muzdaı jaltyrap jatqan mramor baspaldaqtarmen joǵary kóterilip, qonaq qabyldaıtyn keń bólmege kirdi. Ekeýi jumsaq kreslolarǵa qatar jaıǵasyp otyrǵan kezde ǵana Muhıt óziniń eptep sharshaǵanyn sezdi.

— Aıtatyny joq, keremet saıajaı eken!— dedi ol asa bıik talǵammen, qymbat jıhazdarmen jasaýlanǵan bólmeniń ishin sholyp ótip.

— Iá, mańaıymyzdyń bári qalyń baý. Aýa taza. Alataýdyń bókteri ǵoı, — dedi Aıgúl. — Qysta da bul jer ǵajap bolyp turady. Syrtta saqyldaǵan sary aıaz. Kóz qaryqtyryp jatqan aqsha qar. Jıegine muz qatyp, býy burqyrap aǵyp jatqan taý ózeni. Al úıdiń ishi jyp-jyly. Aǵa, sizge osyndaı tamasha tabıǵatqa terezeden qarap-ap otyryp, shyǵarmashylyqpen aınalysqan unaı ma?!

— Árıne.

— O-o, onda men tań atqan soń sizdiń qolyńyzǵa osy saıajaıdyń kiltin ustatamyn. Qalaǵan ýaqytyńyzda kelip, demalyp, sodan soń ózińizben ózińiz ońasha oı keship, jumys istep otyrasyz. Al eger... Meniń qyzmetim qajet bola qalsa, onda uıaly telefonyma zvondaı salasyz. Sol mezette jetip kelip turaýǵa ýáde beremin.

Muhıt ertegi tyńdaǵandaı qyzyǵyp, jymıa kúlip otyrdy da:

— Sonda bul saıajaıdy men ýaqytsha jaldap turatyn bolamyn ǵoı. Al siz — meniń qojaıynym bolasyz. Solaı ma?

— Siz qojaıyn bolyp, men sizdiń qyzmetshińiz bolaıyn! Óıtkeni siz — óner ıesisiz. Al ónerge qyzmet etkennen artyq qýanysh bar ma?! Ras aıtam, aǵa! Meniń qolymnan kóp nárse keledi...

— Qyzyq eken, — dedi ol ne aıtaryn bilmeı abdyrap. — Kenetten, bir-aq kúnde bazardan qaıtqan ájem sıaqty artynyp-tartynyp kele qalǵan bul qandaı qýanysh, qandaı baqyt?!

— Aǵa... sonda siz sheshe almaı otyrǵan jumbaq ne?

— Aıtalyq, mynaý saıajaı dep qana atalatyn záýlim úı. Kilti meniń qolymda bolǵanymen, ishi tolǵan qupıa. Munda men ózimdi qalaı sezinýim kerek? Altyn kilt taýyp alǵan aǵash qýyrshaq sekildi alaqaılap qýana bereıin be?

— Qyzyqsyz. Bul dúnıedegi jumbaqtyń bárin sheshe berý mindet pe eken?! Adam balasynyń ózine jaqsy bolsa, áıteýir baqytty bolsa, boldy emes pe?..

— ...

— Ózi izdep ushyp kelgen baqyt qusynan: “Sen qaıdan ushyp keldiń, ne úshin keldiń?” dep suraı ma eken adam?..

— Bilgisi keletin shyǵar. Bári jumbaq bolyp qala berse, pe?de baıqus basyna qonǵan qustyń qandaı qus ekenin qaıdan bilmek?

Aıgúl bir sát únsiz otyryp qaldy da:

— Bilgińiz kelse, aıtaıyn, — dedi kóńili qalamaıtyn bir áńgimeni bastaǵysy kelgendeı támpish tanaýy qýsyrylyp, — bul úı — bizdiń qoǵamymyzdaǵy bedeldi bir saıası tulǵanyń maǵan qaldyrǵan murasy. Mashınany syılaǵan da, banktegi jalaqysy joǵary jumysqa ornalastyrǵan da sol...

— Ol qazir qaıda?

— Alysta. Endi munda kelmeıdi.

— Nege?

— Onyń qyzmeti ózgerdi. Alys sheteldegi elshilik qyzmetke aýysty. Sóıtip, ekeýmiz qoshtasatyn kúni ol maǵan: “Budan bylaı biz endi jıi kezdese almaıtyn shyǵarmyz, bir-birimizdi saǵynbaı-aq qoıǵanymyz jón bolar”, dedi...

— Sen ony súıesiń be?

— Joq!

— ...

— Biz onymen Máskeýde birge stýdent boldyq, — dedi Aıgúl qazir shet jurtta qyzmet atqaryp júrgen bıik laýazymdy kóńildesin esine alyp. — Ol halyqaralyq qarym-qatynastar ınstıtýtynda oqydy. Alǵash tanysqan kúnnen bastap-aq ol meniń qyr sońymnan qalmady. Qaıda barsam da yrjıyp kúlip, qarsy aldymnan shyǵa keletin. Jataqhanadaǵy qyzdar ony kelemejdep “Maımaq aıý” deýshi edi. Óıtkeni qamyt aıaq, rabaısyzdaý tolyq jigit bolatyn. Biraq ol namystaný degendi bilmeıtin. Esikti ashsaq, bosaǵaǵa súıenip, terezeni ashsaq, jaqtaýǵa súıenip, eki ezýi eki qulaǵyna jetip, máz bop kúlip turatyn. Birte-birte bizdiń jataqhanada Maımaqqa kúni túspegen qyz qalmady. Úlken teatrǵa bılet kerek pe, qonaq úıden týysyńa oryn kerek pe, profesordan jaqsy baǵa alyp, stıpendıaǵa ilingiń kele me, dekannyń ruqsatymen elge baryp qaıtqyń kele me — Maımaqqa bar. Onyń qolynan bári keledi. Ol tilin tappaıtyn adam joq. Áne, naǵyz daryndy dıplomat sol!.. Birte-birte “áne, seniń Maımaq aıýyń kele jatyr!”, “Maımaǵyńa aıtshy...”, “Maımaq biledi ǵoı...” degenge de qulaǵym úırene bastady. Maǵan tipti, basqa jigitter sóz aıtýdy qoıdy. Sóıtip, men óz erkimnen tys qudiretti Maımaqtyń jekemenshigine aınaldym. Siz meni tyńdap otyrsyz ba?

— Iá.

— Ekeýmiz elge qaıtatyn jyly úılenetin boldyq. Qalanyń ortalyǵynan, aqsúıekter turatyn úıden páter jaldap alyp, erli-zaıyptylardaı birge ómir súrip jattyq. Toıdy osynda kelgen soń, barlyq dostarymyz ben týǵan-týystarymyzdy jınap, “Baqyt qusy” meıramhanasynda dúrildetip ótkizetin boldyq. Men Máskeýde ózimdi patsha aǵzamnyń áıelinen kem sezingenim joq. Kerek nárseniń bárin Maımaq tabady. Qashan, qalaı, qaıtip tanysyp úlgeretinin bilmeısiń, el jaqtan úlken laýazymdy bálenshekeń kele jatyr eken, búgin túgenshekeńdi shyǵaryp salýym kerek edi, ana kisiniń tapsyrmasy, myna kisiniń buıymtaıy dep, áıteýir, tynym tappaı, zyr qaǵyp júgiredi de júredi. Biraq odan sharshaǵan Maımaqty kórmeısiń, qaıta kózi kúlimdep, alaqanyn ysqylap, qýtyń qaǵyp, jany rahatqa batady. Biz oqýdy bitirip, osy qalaǵa qaıtyp oraldyq. Erteńine elge qaraı júretin poıyzǵa shyǵaryp salyp turyp, ol maǵan biraz kúnnen soń bálenshekeń-túgenshekeńder bastaǵan bir top adammen quda túsýge keletinderin aıtty. Biraq... biraq biz qansha kútsek te, ol qudalar kelmedi. Maımaqtyń ózi de bir aýyz habar aıtýǵa jaramaı, sol kúıi ushty-kúıli joǵaldy. Men... men osynyń bárin sizge ne úshin aıtyp otyrmyn?..

— Bilmeımin.

— Men de bilmeımin. Qyzyq... Sizdiń aldyńyzda aıybymdy moıyndap, aqtalyp turǵan qylmysker sıaqtymyn.

Aıgúl únsiz qaldy. Sálden soń ózimen-ózi sóıleskendeı:

— Biraq áıteýir, bir kúni aqtalýym kerek edi ǵoı, solaı ma? — dedi sybyrlap.

— Iá.

— Biz sodan keıin bes jyl ótken soń kezdestik. Men onyń bir úlken laýazymdy kisiniń qyzyna úılengenin, mınıstrlikte qyzmet isteıtinin estigenmin. Ol da meni umytpapty... (Álde ony, álde ózin muqatqany belgisiz, Aıgúl myrs etip kúldi). Tipti turmysqa shyqpaı otyryp qalǵanymdy da biledi eken. Sodan soń ol meni osy saıajaıǵa qonaqqa shaqyrdy. Ekeýmiz ońasha otyrǵanda aıaǵymdy qushyp keshirim surap, endigi qalǵan ómirinde qolynan kelgen bar jaqsylyǵyn jasap ótetinin aıtty. Sóıtip men taǵy da onyń jekemenshigine aınaldym. Mine, solaı...

Muhıt kózine uıqy tyǵylyp, sharshap otyrǵan jandaı mańdaıyn ýqalap, az-kem oılanyp otyrdy da:

— Meni nege izdediń, Aıgúl? — dedi.

Kútpegen saýaldan shoshyǵandaı Aıgúl selk ete qaldy. Siz sony áli túsinbegensiz be degendeı, Muhıtqa tańdana qarady.

— Nege deısiz be?.. Sizdi kórgim keldi. Sizben tanysyp, ońasha otyryp syrlasqym keldi. Bala kúngi tátti qıalym qaıta oıanyp, maza bermedi, aǵa... Múmkin, siz aıtqandaı, meniń de mynaý altyn saraıdyń kiltin qolyna ustaǵan aǵash qýyrshaq bolyp qalǵym kelmegen shyǵar.

Aıgúl ornynan turyp, Muhıt otyrǵan kreslonyń jaqtaýyna kelip otyrdy da, onyń moınynan qushaqtap:

— Aǵa, siz meniń bala kúngi armanymsyz ǵoı, — dedi qulaǵyna sybyrlap. Muhıt ony ózine qaraı tartyp, erninen qadala uzaq súıdi.

— Aǵa, aǵataı... — dep entige sybyrlady qyz. — Men sizdi súıemin...

Aıgúl ózin-ózi umytqandaı onyń kóıleginiń túımelerin aǵytyp, tósinen ıiskep, erniniń ushymen jybyrlatyp súıe bastady.

— Ádepsiz bolma... — Muhıttyń qytyǵy keldi.

— Oı, aǵa, men búgin mas boldym, — dedi Aıgúl basyn kóterip. Sodan soń shynymen-aq aıaǵyn teńsele basyp, bir-eki attap bardy da dıvanǵa otyra ketti.

— Sharshadyń ba? — dedi Muhıt onyń qasyna kelip.

— Iá, kópten beri búgin qatty sharshadym.

— Jata ǵoı...

Aıgúl dıvannyń jaqtaýyna basyn qoıyp, aıaǵyn sozyp jatty. Muhıt onyń janyna otyryp, mańdaıynan sıpady.

— Oı, aǵa, alaqanyńyz qandaı jumsaq, — dedi Aıgúl rahattana kózin jumyp.

* * *

Úlbiregen aq torǵyn perdeniń ar jaǵynan araılap atqan aq tańnyń jaryǵy tústi. Ol ornynan turyp, terezeniń aldyna keldi. Qalanyń qaı shetinde turǵanyn bilmek bop syrtqa úńilip edi, saıajaıdyń bul jaq beti taýǵa qaraıdy eken. Birinen-biri bıik, birinen-biri ádemi, han saraıyndaı záýlim saıajaılar sonaý qoınaýǵa deıin sap túzep sozyla beripti. Olardyń qyzyl-qońyr kiremit shatyrlary jasyl torǵyndaı qulpyrǵan taý aıasynda aıryqsha sulý kórinedi eken. Ol dıvanda jatyp alańsyz uıyqtap qalǵan Aıgúldi oıatyp almaıyn dep, aıaǵynyń ushymen basyp kelip oń jaqtaǵy bólmeniń esigin ashty da, qarsy bettegi terezeden syrtqa qarady. Sonaý tómendegi kók munarǵa shomylyp jatqan qalanyń sulbasyn baıqady. Túnde aldy-artyn baıqamaı kelip tap bolǵan mynaý beıtanys álemniń qushaǵynan sytylyp shyqqysy kelgendeı júregi bulqynyp, tanys dúnıege, óz uıasyna qaraı umtylǵandaı boldy... Qaıta buryla bergende qabyrǵadaǵy portretke kózi túsip, qalt toqtaı qaldy.

Oý, mynaý álgi... teledıdardan jıi kórinetin tanys tulǵa ǵoı. Taıaýda ǵana batystaǵy bir elge elshi bolyp ketken. Bolashaǵy zor, áli talaı bıikten asatyn jas saıasatker. Tek óz jasyna laıyqsyz tolysyp ketkeni, elýden asyp, alpysqa taıap qalǵandaı qasqa mańdaıy jarqyrap, tym eresek kórinetini bolmasa... Demek, mynaý saıajaıdyń ıesi, álgi Máskeýde oqyǵan Maımaq osy jigit boldy ǵoı!

Sýretshi ony barynsha aqyldy, barynsha mádenıetti, barynsha zıaly jan etip beıneleýge barlyq kúsh-jigerin salypty. Biraq anaý páleginen úzilip túsken kempir qaýyndaı jap-jaltyr bas pen buqa bolatyn buzaýdyń moınyndaı salbyraǵan buǵaq ol ıdeıaǵa baǵynbaı eriksiz toqyratyp tastaǵan. Al kózi... apyr-aı, qansha sustanyp qaraǵysy kelgenimen, ıesine satqyndyq jasap, urlana jymıyp qalypty. “Iá, bilemin ǵoı sizdi de... jazýshysyz... Jazýshylar odaǵynda isteısiz... Ózim joqta úıge kep qalǵan ekensiz ǵoı! Ehe-ehe, ehe, ómirde ne bolmaıdy?! Bári de bolady. Belgili ǵoı, belgili...” dep elpildep, túlkideı qýlanyp turǵan sıaqty.

Ol dıvanda túk sezbeı uıyqtap jatqan Aıgúldiń janyna jaqyndady. Qalyńdaý erni sál ashylyp, támpish tanaýy qýsyryla aqyryn ǵana tynystap jatyr eken. Onyń da kóziniń qıyǵyna jybyrlaǵan usaq ájimder uıa salypty... Nege ekeni, taǵy da artyna burylyp, portret ilýli turǵan bólme jaqqa qarady... Kenet Aıgúldi anaý portrettegi kisiniń jymysqy kózqarasynan qalqalaǵandaı ıilip kelip, erniniń ushymen ǵana mańdaıynan súıdi...

Sodan keıin pıdjagin qolyna alyp, jan-jaǵyna saqtana qarap syrtqa bettedi. Eńsesin ezip, ıinin basqan bıik shatyrly, tas qorǵandy han saraıyndaı baı saıajaılardy artqa tastap, qalaǵa qaraı baratyn úlken trassaǵa túskende ǵana ol ózin bostandyqqa shyqqandaı erkin sezinip, keýdesin kere tynys aldy. Sońyna burylyp bir ret kóz tastap edi, túnde beımezgil kelgen jat kisiniń erte qaıtqanyn táýir kórgendeı ishi-syrty sán-saltanatqa oranǵan baı úıler túsin sýytyp, budan syrt aınalǵandaı kórindi.

Onyń kóz aldyna túndegi taý ústinde qalqyǵan dóp-dóńgelek aı elestedi.

Appaq...

Sup-sýyq...

Ári tym-tym alysta...

---