InfoHub Logo

On toǵyzynshy ǵasyrdyń aıaq kezinde Shyǵys Qazaqstanda Baqa degen kedeı adam bolǵan. Mal degende bir at, bir sıyry, bes eshkisi bar. Áıeli, bir balasy bar. Ózi jalqaý adam eken. Shapqan shóbi qys boıy jalǵyz sıyrǵa ǵana jetedi.

Kúzdiń kúni baıdyń jylqysyn qosqa shyǵaryp jatyr. Baqa oılanyp: «Osy men qysta qaıda baram? Jınaǵan shóbim sıyrym men eshkimnen artylmaıdy. Al myna torsholaqty qalaı asyraımyn? Qoı, muny jylqyǵa qosyp jibereıin» dep, baıdyń jylqyshysyna tapsyryp, qosyp jiberedi. Qys onsha qatal bolǵan joq. Jaz shyǵa jylqyny aýylǵa aıdap keldi. Baqa torsholaǵyn kórgenshe asyq bolyp, shubyryp kele jatqan jylqyny aralap kele jatyr. Jylqynyń sońynda súmireıip, aqsaı basyp kele jatqan torsholaǵyn qarsy alyp, moınynan qushaqtap, sylap-sıpap qarasa, ózge jylqylar kúıli. Torsholaqtyń arqasy úsh jerden jaýyr, ózi aryq, kóteremniń aldy. Baqa:

— Oı, janýarym-aı, sen jaýyr bolmaǵanda, kim jaýyr bolsyn. Jylqyshylar qosty arqańa jalań qabat kıiz salyp, saǵan artady ǵoı. Kóshkende seni qarǵa salyp, jol ashqan shyǵar. Baýyryńdy arqan qımasyn ba? Sen júdemegende, kim júdesin, — dep aıap, moınynan qushaqtap sıpap turdy. Bir jylqyshy estip qalyp:

— Bul qaıdan bildi? Bizdiń qos artqanymyzdy tegi kórgen. Sáýegeıligi bar adam-aý, — dep oılaıdy ishinen.

Jazdyń kúni baıdyń atan túıesi joǵalady. Qarap, taba almaıdy. Baı ashýlanyp, malshylaryn qysady. Sonda jylqyshy:

— Osy Baqa sáýegeı adam. Bir tapsa, sol tabady. Torsholaǵyna qos artqanymyzdy bilip qoıǵan. Sol Baqany shaqyrtyńyz. Ol tabady, — dedi. Baı Baqany shaqyrdy, keldi.

— Seni bilgish, sáýegeı deıdi, meniń atanym joǵaldy, sony tap, — dedi. Baqa qysylyp:

— Oıbaı, baıeke-aý, maǵan ondaı sáýegeılik qaıdan kelsin? Taba almaımyn.

— Joq, sen tabasyń. Atyńa jylqyshylar ne istegenin bilgende, muny neǵyp bilmeısiń? Tabasyń. Tappasań, óltiremin, — dep qorqytady.

Baqa qysylyp, ózinshe amal oılaıdy:

— Múmkin tús kórermin, erteń aıtaıyn, — dep ýáde beredi.

Baı:

— Maqul, — dep tamaqtandyryp, qondyrdy.

El uıyqtaǵan kezde Baqa orynynan turyp, eppen úıden shyǵyp, jelqomyn alyp, tusaýly júrgen torsholaǵyn minip qashady. Jolsyz tereń saımen órlep kele jatsa, qalyń butanyń ishinde bir nárse shylp-shylp etedi. «Bul ne nárse eken» dep jaqyndap janyna kelse, eski apan qudyq ishinde atan túıe jatyr. Baqa qýanyp ketti.

— Joq, endi qashýdyń keregi joq, — dep keıin qaıtyp, atyn qaıta tusaı salyp, ornyna kelip jata qalady. Tań atyp el turady. Baı kelip:

— Baqa, taptyń ba? — dep surady. Baqa:

— Baıeke, taptym. Súıinshi, túnde túsimde aıtty: «Adam júrmeıtin saı bar. Sonyń qaraǵan buta arasynda apan qudyqta atan túıe jatyr. Batyp shyǵa almaı qınalýda» dedi.

Baı dereý jigitterin shaptyryp, shyǵaryp alyp keldi. Baı Baqaǵa razy bolyp, rahmetin jaýdyryp, shapan kıgizip, qurmetpen attandyrypty.

Baqanyń sáýegeıligi elge jaıylyp, ataǵy shyǵady. Sol eldiń aǵa sultanynyń sandyǵynan bir dorba altyny joǵalady. İzdeıdi, taba almaıdy. Baqanyń dańqyn estip, kisi jiberip aldyrtady. Baqaǵa:

— Sizdi sáýegeı-bilgish, joqty tabady dep estidik. Meniń sandyqtan bir dorba altynym joǵaldy. Sony tabyńyz, — dedi.

Baqa:

— Ondaı bolsa, maǵan aýyldan alys, ońasha bir úı tikkizińiz. Sonyń ishinde men jalǵyz túnep shyǵamyn da, tańerteń aıtam, — dedi.

«Jaraıdy» dep shetkirekke ońasha úıdi tikkizip, Baqa jalǵyz soǵan túneıdi. Baqanyń oıy «tún ortasynda, el uıyqtaǵan soń torsholaǵyma minip, qashyp qutylaıyn» degen pikir edi. Tappasa, báribir muny óltiredi. Endi turyp ketýge yńǵaılanǵan kezinde, úıdiń irgesine eki adam kelip:

— Al, ne isteımiz? — dep sybyrlasyp sóılesedi, — Baqa erteń bárin aıtady. Bizdi de aıtady. Sonan soń bizdi aǵa sultan óltiredi. Biz osy altyndy Baqanyń ózine bersek qaıtedi, bizdi aıtpa dep jalynsaq qaıtedi?

— Joq, oǵan biz óz pulymyzdan aqsha qaldyraıyq. Ol bizdi aıtpas úshin sosyn altyndy ana bettegi jalpaq tastyń astyna qoıalyq. Baqa bárin de biledi, — dep úıdiń irgesine aqsha tastap ketip qalady.

Olar ketken soń Baqa tysqa shyǵyp, irgedegi ózine qaldyrǵan aqshany alyp, endi bettegi jalpaq tasqa baryp, astyn qara- sa, altyndy tastap ketipti. Úıge qaıta kelip, jatyp qalady.

Azanmen sultan shaqyryp alyp:

— Taptyń ba? — dep suraıdy.

Baqa: — Taptym ǵoı deımin, taqsyr.

Sultan: — Qaıda eken?

Baqa: — Ana betkeıdegi jalpaq tastyń astynda.

Balasy joldastarymen baryp taýyp, alyp keledi.

— Altyndy túgel kim urlaǵan eken? — deıdi.

Baqa: — Shetten kelgen eki qashqyn urlap, tyǵypty. Endi búgin keshke alyp ketpek eken, — dedi.

Sultan: — Olardy taýyp ustaý kerek.

Baqa: — Báribir olar taptyrmaıdy. Qashyp ketti.

Sultan: — Meıli, altynym tabyldy, boldy, — dep Baqany jaqsylap syılyq berip qaıtarady.

Endi Baqanyń dańqy burynǵydan da keremetteı bolyp, elge tarap jaıyldy. Sol elde basshy tóbe bı Toqaı degen kisi bolǵan. Toqaı da estıdi «Baqa degen asqan sáýegeı, tapqyr kisi bar» dep. Toqaı Baqany buryn bir-eki ret kórgen edi. Toqaı oılaıdy: «Baqa nadan, momyn, meńireýleý adam edi ǵoı. Qaıdan tapqyr, danyshpan bola qaldy? Halyqty aldap júr me? Muny men synaıyn» dep, aldyna shaqyrtyp aldyrady. Baqa keledi.

— Seni sáýegeı, tapqyr deıdi ǵoı. Jurt, halyqty aldap júrgen joqpysyń?

Baqa: — Joq, taqsyr, men eshkimdi aldamaımyn.

Toqaı: — Endeshe, men seni qazir synaımyn. Sony tapsań, tapqyr ekensiń. Al tappasań — ólgeniń. Men myna úıge kiremin, sen birge kiresiń, — dep ekeýi úıge kiredi, alty qanat aq úıge.

Bosaǵada úlken qara qazan tóńkerýli jatyr. Toqaı tórge shyqty, Baqa esik aldynda tur. Toqaı:

— Eı, Baqa, myna qazannyń astynda ne bar? — depti.

Baqa ony qaıdan tapsyn, qorqyp, qysylyp, «al Baqanyń ólgen jeri osy eken» dep, etpetinen qulaıdy. Sonda Toqaı:

— Taptyń, taptyń, — dep qazandy aýdarǵanda, astynan bir qurbaqa shyǵa keledi. Sonymen Baqa taǵy da syılyq alyp, ataǵy odan da beter jaıylyp, dańqy asa beredi.

Baqanyń alys bir elde naǵashysy bar eken, sol estipti. «Baqa tapqyr, sáýegeı bolypty» degendi estip, ol ań-tań qalady.

«Iapyr-aı, oǵan mundaı óner tapqyrlyq qalaı bitti? Aqylsyz emes pe edi? Bileıin» dep izdep keledi. Eki-úsh jatyp, jaǵdaıdy surap, anyǵyna jetedi. Eshqandaı tapqyrlyǵy joq ekenin biledi.

Naǵashysy:

— Joq joǵaltqandar buǵan taýyp ber dep mazalar. Bul tabylmasa óshtesip, kózin qurtar. Odan da túndeletip kóshirip áketeıin, — dep alyp ketedi.

---