InfoHub Logo

Men aýrý bolsam da, jazýshylyq jumysymdy tastaı almadym. 1913 jyly 21 fevral kúni orys patshasy Romanovtar urpaǵynyń patsha bolyp taqqa otyrǵanyna úsh júz jyl tolýyna baılanysty Fedorovkada pop, kýlaktar, meshandar shirkeýge aparyp namaz oqyp, ózderinshe «toı uıymdastyryp», osy toıdyń aqyry mastardyń kóshe-kóshede qyzyl sheke tóbelesterimen aıaqtalǵan edi.

Sol kúni keshke men «Baqytsyz kúnderdiń biri» degen óleń jazbaqshy boldym. Bul meniń oıymsha, astarly sózben patshany sheneıtin óleń bolýy kerek edi. Biraq óleń shyqpaı qoıdy.

Men kópten oılanyp jazǵaly júrgen romanymnyń basyn jazýǵa kiristim. Sonda eń aldymen romannyń atyn oılaǵanda, osy álgi shyqpaı qalǵan óleńniń atyna jaqyndatyp «Baqytsyzdardyń bir kúni» dep atadym. Men bul romandy birese qolyma alyp, birese qoıyp ketip, eki-úsh jyl boıyna jazyp júrdim. Biraq roman aıaqtalmady. 1919 jyldyń jaz aılarynda men Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń «Qamar sulý» romany men «Kim jazyqty» poemasyn oqyp shyǵyp, úlken áser aldym. Jazyp júrgen romanymdy Ájibaıdyń kóp áıeliniń kúndelik ómirlerindegi tragedıasy sıaqty bir aıanyshty ómirdi sýretteý retinde tolyqtyryp, burynǵy qoljazbadaǵydan basqasharaq etip jazbaqshy boldym. Biraq sol jyly kúzde qoljazba joǵalyp ketti.

Meniń oıymda «Qalyń maldan» keıin kóp áıel alýshylyqqa qarsy bir roman «Ámeńgerlikke» qarsy bir roman jazýym kerek edi. «Baqytsyzdardyń bir kúni» romanynyń taqyryby — osy oılanylǵan romandardyń alǵashqysy, ıaǵnı kóp áıel alýshylyq taqyrybyna arnalǵan roman edi. «Qalyń mal» romanynda áńgime áıeli ólgen shaldyń qalyń mal berip, on bes jasar qyzdy alýy baıandalsa, «Baqytsyzdardyń bir kúni» romanynda áńgime bir adamnyń eki-úsh áıel alýy jaıynda edi. Roman ýaqıǵasynyń jelisi ilgeride «Qara baqsynyń hıkaıasy» degen taraýda aıtylǵan ýaqıǵanyń negizinde qurylǵan edi.

Joǵalyp ketken qoljazba boıynsha romannyń bas qaharmandarynyń tap ózderi de (prototıpteri) bar edi. Máseleń mundaǵy Rahıma degen qyzdyń prototıpi «Qara baqsynyń hıkaıasyndaǵy» áńgime bolatyn qyz edi de, Muqamedjan degen jigittiń prototıpi sol qyzdy baıdan alyp ketetin jigit edi. Osy sıaqty bundaǵy sóz bolatyn baıdyń prototıpi de sol «Qara baqsynyń hıkaıasynda» aıtylatyn biz Kishiqumǵa bara jatqanda túsetin baıdyń keıpi edi.

Bul romanda 1905 jylǵy revolúsıa kezindegi qazaq aýlynda bolǵan áralýan ýaqıǵalar, qazaq kedeılerine orystyń jumysshy tabynyń jáne. kedeı sharýalarynyń yqpaly qandaı bolǵandyǵy keń qamtylǵan. Munda sol kezdegi qazaqtyń ádet-ǵurpy, salty da tolyq sýrettelgen edi. Ásirese baqsy-balgerlerdiń qýlyq-sumdyqtary, dúmshe moldalardyń aýylda kitap ashyp, aýrý adamǵa ishirtki jazyp ishkizip, tumar jazyp berýi sıaqty óreskel kózboıaýshylyqtary áshkerelengen edi. Biraq romannyń aıaǵy bitken joq-ty. Barǵan saıyn meńzetip áketken aýrý ony aıaqtaýǵa múmkinshilik bermedi. Sonymen roman 1919 jyldyń kúzine deıin de bitpeı kelip edi.

Osy qoljazbam basqa da qoljazbalarymmen kitaptarymmen birge joǵalyp ketti. Onyń joǵalýy bylaı boldy: 1919 jyldyń jaz aılarynda demalysqa qaıttym da, kúzdeı Fedorovkaǵa bara almaı qaldym. Men Fedorovkadan keterde barlyq kitaptarymdy jáne qoljazbalarymdy býyp-túıip, ózimniń páter úıimde qaldyryp, esikti qulyptap bekitip ketken bolatynmyn. Páter úıdiń esigin ashqyzyp, remont júrgizipti. Osy kezde me, nemese sol menen keıin páterge kirgen adamdar turǵannan keıin be, áıteýir qaıta oralǵanymda tósek-oryndarym da, kitaptarym da, qoljazbalarym da joq bolyp shyqty. Qansha surastyrsam da, izdesem de taptyrmaı qoıdy.

---