InfoHub Logo

1914 jyly edi. Soǵys bastaldy. Kórshiles orys sharýalarynan armıa qataryna alynǵan orys jigitteri kún saıyn top-tobymen soǵysqa ketip jatty. Kóp keshikpeı-aq orys selolarynda kempir-shal, áıel, bala-shaǵa ǵana qaldy. Sol jyly bitik shyqqan egin de jınalmaı jaıqalyp qala berdi.

Soǵys qazaq halqyna da salmaǵyn sala, aýyrtpalyǵyn arta kelgen. Qalyń qara buqaranyń basyna úlken aýyrtpalyq tústi. Qazaqtyń malyn «salyq» dep bir aldy, «azyq úshin» dep eki aldy, «kómek úshin» dep taǵy da aldy, «armıaǵa kerek» dep jaqsy attaryn da sypyryp aldy.

Soǵys týraly elde áralýan daqpyrt, laqap bar edi.

— German patshasy Rossıany ózine qaratyp almaq eken — desti bireýler.

— Orys patshasy Stambýldy alyp, «Aıa Sofıa» meshitiniń munarasynyń basyna kres qondyrmaqshy eken. Biraq German patshasy Stambýldy Rossıadan qyzǵanyp, orys patshasyna qarsy soǵys ashypty, — desti bireýler.

Orys tilinde shyǵatyn resmı gazetter bul soǵysty «Otan qorǵaý soǵysy» dep daýryqty. Al «Qazaq» gazeti birden-aq lepirip, soǵysty jaqtap shyqty. Gazet tipti bul soǵys — «ádiletti soǵys» dep kókidi.

Kúzdiń kúni edi. Men Fedorovkada oqytýshy edim. Oqý bastalǵanyna da biraz bolyp qalǵan-dy. Bir kúni osy poselkedegi bir qarapaıym qazaq jigiti maǵan tasqa basylǵan eki-úsh qaǵazdy ákelip berdi. Oqyp qarasam: «Orys jumysshylarynyń qazaq kedeılerine haty» degen lıstovka eken. Hattyń aıaǵyna eshkim qol qoımapty. Men ony túgel oqyp shyqtym. Lıstovkada: «...bul soǵys — pomeshıkter men kapıtalıserdiń paıdasyna bola júrgizilip jatqan soǵys. Bul soǵystyń kózdeıtini — basqa eldiń jerin jaýlap tartyp alý, basqa elderdiń halyqtaryn quldaný, talaý. Bul jıhangerler soǵysy. Buǵan biz, orys jumysshylary, qarsymyz. Qazaq kedeıleri, sizder de bul soǵysqa qarsy bolyńdar, eshbir kómek kórsetpeńder!» dep jazylǵan eken.

— Muny kim berdi? — dep suradym jigitten.

— Eshkim de bergen joq, taýyp aldym, — dedi jigit.

— Qaıdan?

— Kósheden. Nemene eken ezi? Ne jazypty? — dep surady jigit.

Men jigitke sener-senbesimdi bilmedim, áıtsede muny basqalar da oqysyn degen oımen:

— Munda ne jazylǵanyn keıin aıtarmyn. Sen eń aldymen eshkimge kórsetpeı, myna qaǵazdardy qaı jerden alsań, sol jerge aparyp tasta, óıtkeni ıesi bar shyǵar, — dedim.

— Jyrtyp tastasam qaıtedi? — dedi jigit.

— Joq, jyrtpa, qaıdan bilesiń, ıesi bar shyǵar? İzdep júrýi múmkin alǵan jerińe aparyp tasta.

— Jaraıdy, aparyp tastaıyń — dedi jigit.

— Iá, súıt, aparyp tasta.

— Munyń ózi gazet pe, nemene? — dedi jigit taǵy da.

— Keıin aıtam dedim ǵoı, eń, aldymen taýyp alǵan jerińe aparyp tastashy.

— Jaqsy, — dedi de jigit shyǵyp ketti. Biraq osydan keıin ol qaıta oralmady.

Men ol lıstovkanyń tarıhyn revolúsıadan keıin ǵana bildim. Muny jazǵan Troıskidegi bólshevıkterdiń astyrtyn uıymy eken. Avtory Dm. Odınsev bolsa kerek. Biraq lıstovkanyń Fedorovkaǵa kim arqyly kelgeni maǵan kúni búginge deıin belgisiz. Biletin adamdar bul lıstovkalar Fedorovkaǵa (munda eki klasty oryssha — qazaqsha mektep bolǵandyqtan) ádeıi jiberilgen adam arqyly jetken bolýy kerek dep jorydy.

Soǵystyń mánin túsindirgen tyń pikir aıtqan soǵys týraly meniń kózqarasymdy ózgertken osy lıstovka boldy.

---