InfoHub Logo

Men qajynyń «Eńlik-Kebek» poemasynyń jarty ǵasyr buryn barmaqtarym maıysyp otyryp jazǵan kóshirmesin qolyma alyp qaraımyn. Nemereme qaıta kóshirtip qoısam ba eken, a?..

Ótken ǵasyrdyń elýinshi jyldarynyń ortasy. Keńestik júıeniń qylyshynan qan tamyp turǵan kez. Men 9-10 jastaǵy balamyn. Qarańǵy túnde syǵyraıǵan maı shamnyń jaryǵymen Shákárim qajynyń «Eńlik-Kebek» poemasyn dápterge kóshirip otyrǵanym esimde. Sharshaımyn. Názik qoldarym ábden talady. Anda-sanda ákeme kórsetpeı jylap alamyn. Ol poemaǵa tánti bolǵandyqtan emes, sony kóshire-kóshire qolym talǵandyqtan. Ózim quralpy balalar dalada asyr salyp oınap júr. Meniń otyrysym mynaý. Jazbaımyn dep qalamdy tastaı salýǵa jigerim jetpeıdi. Ákemniń qaharyna qarsy turatyn álemde qudiret joq. Meniń barmaqtarym maıysyp, qolymnyń qary talyp sharshaǵanymdy ákem bilmeıdi emes. Biraq ol meni Shákárimdi kóshirýge ádeıi qınap salyp qoıyp, synap qarap otyrady. Ózi komýnıs. Biraq shyǵarmasyn oqymaq túgili atyn ataýǵa bolmaıtyn Shákárimdi maǵan kóshirtip jatyr. Álde ózi birdeńe bolyp ketse birneshe danamen saqtalsyn dedi me eken. Árıne 10 jastaǵy bala ony qaıdan uqsyn?

Al Shákárim esimin endi qaıtyp estigim kelmeıtindeı qınalǵanym ras. Sóıtsem ákem meniń, enjarlyǵymdy syndyra otyryp, Shákárim rýhyna tereń batyrǵan eken, janymdy qınaı otyryp, boıyma ekken eken. Meniń búgingi rýhanıat álemine kózqarasymnyń negizi sonda qalanypty. Shákárimde synbaıtyn rýh baryn men endi sezinip júrmin. Áıtpese soǵysta qan keship jaralanyp kelgen naǵyz komýnıs ákemdi anaý-mynaýmen selt etkizý múmkin emes edi. Ol jaýynan da, jolynan da jyǵylmaı ketti. Shákárim bastaýynan qanyp iship, onyń rýhy boıyna bitken a dam eshýaqytta synbaıdy-aý deımin. Óse kele Muhtar aǵa Áýezovtyń januıasymen, aǵaıyn-týystarymen tabystym. Uly Abaı atamnyń urpaǵy Máken apaıdy taptym. Solaısha Shákárim shyǵarmasyn kóshirýden bastalǵan rýhanı bastaýym muhıtqa quıyldy. Búgin men uly Abaı, Shákárim, Muhtar shyǵarmashylyǵyna baılanysty áldebir jańalyq estisem eleń ete qalamyn. Jo-joq, men ádebıetshi de, zertteýshi de emespin. Biraq olardyń rýhanı dúnıesinde baǵa jetpes qundylyq bar sıaqty kórinedi. Bolmasa sol stalındik dáýirde kókiregi oıaý, kózi ashyq adamdar Shákárim shyǵarmalaryn sanasynda jattap, tyǵyp kóshirip, ózderin qaterdiń ótinde ustar ma edi?! Úıge keı kezderi Nıazbek aqsaqal keletin. Ákem ekeýi tórgi bólmeniń esigin tars jaýyp alyp, Shákárim óleńderin oqıdy, kózderinen jas parlap otyryp ánderin aıtady. Rýhy berik azamattardy sonsha baýraǵan qundylyq emeı ne sonda? Ony qandaı baılyqpen baǵalaýǵa bolady? Sol kezde balaq súıekke dán bolyp egilgen uly rýh meniń boıymda rýhanıat dúnıesine degen tarazy qalyptastyrǵan tárizdi. Olaı deıtinim ómirdegi barlyq jaqsy men jamandy, qymbat pen arzandy salmaqtaıtyn ólshem bar meniń keýdemde. Sol ólshem bolar meni ómirdiń buralańynda jańylystyrmaı, adamı bolmysymdy buzǵyzbaı órge súırep kele jatqan. Mine biraz jyldan beri uly Abaı, Muhtar, Shákárim muralaryn jınap, nasıhattaýǵa azdap ta bolsa úles qosyp kele jatsam, tek osy ustanym meni jeteginde júrmin. Basqa arman-maqsat joq mende. Shákárimniń shyǵarmalarynyń kúni ótip ketti deı alamyz ba búgin? Jaı ǵana ashyp zer salyp kórińizshi, Osydan bir ǵasyr burynǵy dúnıeniń, adamnyń, zamannyń, pálendeı ózgere qoımaǵanyn uǵasyz. Másele Shákárimniń óleńmen jáne oımen salyp ketken sýretinde ǵana emes. Másele onyń uly bolmysynda, qaıshylyqqa toly uly tulǵasynda. Shákárim Shyńǵystaýdaǵy saıat qorasynda jalǵyz oı keshti. Syryna úńilgen eshkim joq. Shákárim Shyńǵystaý kóterilisine qatysty deıdi. Ony túbegeıli teksergen jan bar ma? Uly tulǵa oqqa ushty. Biraq onyń qupıasy jabyq jatyr. Shákárim shyǵarmalary zamannyń náýbetinen qashqan elmen birge Qytaı, Mońǵolıa, Reseı asyp ketti. Ony jıyp júrgen er qaıda? Shákárim shyǵarmalary 80-shi jyldardyń sońynda kúlbiltelenip, kúzelip baryp basyldy. Ótkenniń ókinishi ornyna keler me? Shákárim shyǵarmalarynyń birazy arab qarpinen áli kırılısaǵa aýdarylǵan joq. Oǵan da kúsh jumsaý kerek áli. Shákárimniń dinı kózqarastaryn áldebir dinı uıymdar ózderine ıdeologıalyq jalaý etip alypty. Ózimiz tanyp bolmaǵan aqyn esimin odan qalaı arshyp alamyz? Shákárim fılosofıaǵa ǵylym retinde úńilip, dúnıeni tanýǵa ǵylymı umtylys jasaǵan tuńǵysh qazaqtyń biri. Shákárimniń ǵylymı kózqarasyn álemdik ólshemge salyp ber dep ózgege alaqan jaıamyz ba? Shákárim ári-beri shalqyǵan saıası aýdarys-tóńkeriske eltigen joq. Sonyń qurbany emes pe ózi? Shákárim ulttyq memleket qurýǵa umtylǵan Alashorda azamattaryn qoldap otyrdy. Bul ulttyq qundylyqtardy qalaı bolsa solaı shashyp jatqan búgingi bizge úlgi bolmas pa edi? Shákárimnen úırenerimiz kóp-aý bizdiń. Ony tereń tanyǵan saıyn biz óz bolmysymyzdy barynsha uǵynyp, joǵymyz ben barymyzdy túgendeı alamyz. Jańa ǵana sanamalap ótken dúnıelerdi ornyna keltireıik dep umtylsaq biz ózimizdi tanı túsetinimiz anyq. Iaǵnı Shákárim bolmysy bar syry ashylmaǵan qazirgi qalpynyń ózinde bizdiń ulttyq rýhymyzǵa ólshem bolyp otyr. Rýhtyń, jigerdiń azdyǵyn kórsetip otyr. Ony tanyǵan saıyn ol ólshem tereńdeı bere me dep qorqamyn. Aýrýyńdy jasyrsań ólimiń áshkere qylady demeı me. Ózgeler ábden tanyp bolǵan óz bolmysymyzdy ózimizden jasyra bergenshe Shákárimdeı ulttyq ólshemdi oıymyz ben boıymyzǵa shaqtap kórsek qaıtedi? Men qajynyń «Eńlik-Kebek» poemasynyń jarty ǵasyr buryn barmaqtarym maıysyp otyryp jazǵan kóshirmesin qolyma alyp qaraımyn. Nemereme qaıta kóshirtip qoısam ba eken, a?..

SIAZBEK MUQASHEV

---