InfoHub Logo

Túngi barda basymnan keshken sol bir oqıǵany tipti umyta alar emespin.

Bar buzylyp kóshirilgeli, onyń ornyna balalar baqshasy salynǵaly qaı zaman, biraq ol kóz aldyma elesteı beredi.

Tań atyp kele jatqan. Men barda qýyrshaq bettes vengr qyzynyń qarsy aldynda otyrmyn: ol kezde Stambýldyń kóńil kóterý oryndarynda vengr qyzdary óte kóp bolatyn. Stolda, ekeýmizdiń de aldymyzda úlken bir-bir shara shyryn-sharap. Qazir ǵoı, shyryn-sharapty fýjerge quıyp júrgenderi, al ol kezde ony úlkendigi shylapshynǵa taqaý sharamen ishetin. Áli esimde, bir sharasy on lır turady. Men jıyrma jastaǵy stýdentpin, azyn-aýlaq tıyn-tebenimdi túsirip alyp masqara bolmasam edi dep qolymdy qaltama qaıta-qaıta salǵyshtap otyrmyn.

Men qyzdy bıge shaqyrdym, biraq bılep qaryq bolǵan joqpyn. Qyz ap-aryq, up-uzyn, quddy qamys sıaqty, al men tapalmyn, onyń ıeginen ǵana kelemin. Biz stolǵa qaıta oraldyń ta, áńgimemizdi, ıaǵnı áńgime symaǵymyzdy, odan ary jalǵastyrdyq. Ol ózi shala-sharpy biletin fransýz tilinde, men ózim shala-sharpy biletin aǵylshyn tilinde byldyraqtatyp otyrmyz. Bir-birimizdi uǵyp jaryp otyrǵanymyz shamaly.

Árıne, men óz oıymdy tilimdi bezemeı-aq túsindirip bere alar edim, biraq onym uıattaý bolyp júrer dep júreksindim. Bizdiń haıýandardan artyqshylyǵymyzdyń ózi sol sóıleı alýymyzda emes pe.

Sonymen, biz ózara túsiniskimiz kelip terlep-tepship otyrǵanymyzda, zalda adam uǵyp bolmaıtyn bir tý talaqaı bastaldy da ketti.

Áýeli úıdiń tóbesi túskendeı kúrs etip lústra qulap kúl talqan boldy. Burysh-buryshta qosalqa shamdar janyp turmaǵanda, zaldy kórdeı qarańǵylyq basatyn edi. Iý-qıý tóbeles bastalyp ketti. Oryndyqtar, stolshalar laqtyrylyp jatyr. Orta tús qumyrsqanyń ıleýindeı úıme-júıme bola qaldy da, odan soń jeke-jeke jaǵalasqan toptarǵa bóline bastady. Shaldyr-shuldyr synǵan shyny daýsy tóbe quıqańdy shymyrlatady. Rúmka ma, stakan ba,— bári de qarýǵa aınalǵan.

Ne bop jatqanyn túsine almaı ańyryp turǵanymda bir qarýly qol jelkeme sart etti de, moınymdy úzerdeı mytyp tuqyrtyp aparyp betimdi aldymdaǵy sharaǵa bylsh etkizdi. Tunshyǵa jazdap jantalastym, júnin tirideı julǵan taýyqsha typyrladym. Óldim-taldym degende basymdy kótere berip edim, sıraǵymnan aldy da áýeletti,— shalp etip sharaǵa otyra qalǵanymdy bir-aq bildim.

Yshqynǵan ysqyryq estildi. Júgirgen aıaq dúbiri kúsheıdi. Áldekim meni qolymnan ustaı aldy da, dedektetip súıreı jóneldi. Tasqarańǵy zalda onyń kim ekenin qaıdan bileıin, fonar janyp turǵan syrtqa shyqqan soń qarasam,— polıseı. Syrtqa taǵy birneshe jigitti súırep alyp shyqty. Bárimizdi qaz-qatar turǵyzdy. Altaý ekenbiz. Polıseıler on-on bes.

Birazdan keıin ústi-basy dal-dul bolyp bar ıesi shyqty.

— Dál osylar,— dedi ol.— Men jańa Mýammer-beıge telefon soqtym.

Polıseıler bizdi eki qatar turǵyzyp, ýchastokke aıdap jóneldi. Barǵan soń bireýi komısarǵa:

— Ustalǵandardy alyp keldik, — dep málim etti.

— Bularmen Mýammer-beı ózi aınalysady. Ol jańa telefon soǵyp eskertti,— dedi komısar.

Bizdi polısıanyń mashınasyna otyrǵyzyp alyp júrdi. Beıýaqta jolyǵysqan beıbaq serikterim «shól qandyryp» alǵan eken, toı toılap bara jatqandaı-aq bári yrjalaqtap ánge basty.

Bizdi polısıa basqarmasynyń ekinshi etajyndaǵy bir keń bólmege aparyp kirgizdi. Onda eki kisi otyr eken. Bireýi — baıaǵy barmen (bar ıesi). Kıimin aýystyryp úlgeripti, sıgaretin bıpazdap kresloda otyr. Ekinshisi — basqarma bastyǵy — túregep tur. Kózi óńmenińnen ótedi. Býyrqanyp alǵan Zevs dersiń. Onyń Mýammer-beı ekenin keıin bildik. Ony kórgen jerde-aq zárem ushyp, qaltyldap kettim. Al meniń serikterimniń káperinde eshteńe joq. Bireýi aýzyn shylp-shylp etkizip saǵyz shaınap tur. Ekinshisi qulap qalmas úshin qabyrǵaǵa súıenip alǵan. Úshinshisi tistenip yńyldap tur. Qalǵan ekeýiniń ezýleri eki qulaǵynda.

— Osylar ma?— dedi basqarma bastyǵy.

— Iá,— dedi bardyń qojaıyny.— Bardyń astań-kesteńin shyǵardy. Mebeldiń bárin shaǵyp tastady. Úsh qyzdy jaraqattady. Meniń de kózimdi kógertip qoıdy, mine.

Aýrý qalsa da, ádet qalmaıtyny ras. Men mektepte shákirt bolǵandaǵy ádetterimnen áli arylǵan joqpyn. Meni shaqyrsa eken degen oımen bul joly da qolymdy kóterdim.

Mýammer-beı rezeńke taıaǵyn julyp alyp qaharlana úıirip:

— Sóılemeı turyńdar!— dep stoldy salyp kep qaldy.

Mýammer-beı saǵyz shaınap turǵan jigitke shúıildi:

— Tasta andaǵyńdy, jalmańdamaı! Qaıda turǵanyńdy bilesiń be?!

Anaý jalmańdaı berdi. Basymdy aýyrtpańdarshy degendeı kózin kirtıtip qarady. Mýammer-beı qutyrynyp ketti.

— Óńsheń silimtik, toqtaı turyńdar, óz súıekterińdi ózderińe jınatarmyn!— dedi ol.— Tiri júrgenderińe ókinersińder áli, malǵundar!

Jigitterdiń bireýi myrs etip kúldi. Basqalary da aıyldaryn jıǵan joq. Mýammer-beı jer-dúnıeni jat qylyp boqtap shúıilip júr. Serikterim oǵan eleń eter emes. Mýammer-beı janyma jaqyndaı bergende tizem búgilip ketti.

Basqarma bastyǵy bardyń qojaıynyna burylyp qarady.

— Myna súmelekterdiń áke-sheshesiz óskenderi birden kórinip tur. Sıyqtaryna qarashy. Adam keıpi joq. Kóshede kúneltken qojalaqtar óńsheń,— dedi de, meni nusqady.— Myna bireýi ǵana eptep tárbıe kórgen sıaqty.

Ol meni jaqtan tartyp-tartyp jiberdi de, betime bylsh etkizip bir túkirdi.

— Bul eptep bolsa da uıalǵansıdy, áke-sheshesi bar tárizdi,— dedi ol.

Sonsoń taǵy da sybap boqtaı bastady.

— Ittiń balalary, sumpaıylar!— dep aqyrǵanda tipti terezelerdiń shynylary shyldyrap ketti. Aıyzy qanǵansha aıanbaı-aq tildedi bizdi. Men qolymdy taǵy kóterip: «Ápendi!» deı berip edim, ol:—Sóıleme!— dep barq etti.

— Myna bireýiniń syqpytyn qarashy!— dedi ol, bylq etpeı turǵandardyń birine shúıilip.— Bul eshqashan ońbaıdy. Osyndaılardy kórmeı-bilmeı júrip: «Jastar — elimizdiń bolashaǵy!» dep sandalamyz.

Ol bárimizge sustana qarap aldy da, baıaǵy saǵyz shaınap turǵanǵa shúıildi.

— Seniń atyń kim?

— Metin.

— Famılıań?

Jigit famılıasyn aıtty.

Mýammer-beı selt etti.

— Ákeńniń aty kim?

Alǵan jaýabyna abyrjyp qaldy.

— Sizdiń qadirli ákeńiz kim bop isteıdi?— dedi máımóńkeleý únmen.

— Siz, nemene, shynymen bilmeısiz be? — dep jigit dik etti.

— Bilem, bilem... Árıne, bilem... Týh, shirkin-aı, myna sumdarmen nesine joldas bolyp júrsiz?— Basqarma bastyǵy ókine sóıledi. — «Itpen quda bolsań...» degen álgi bir maqal bar ǵoı,— dep ol endi bar ıesine buryldy.

— Andaǵy jigitke meniń tıtteı de ókpem joq,— deı qaldy barmen.— Ol dáneńeni búldirgen joq, typ-tynysh otyrdy. Oǵan narazy emespin.

— Budan bylaı abaılaǵaısyń,— dedi Mýammer-beı, nyqtap eskerte sóılep.— Narazy emespin deısiń, al munyń osynda ákelingenine sen kinálisiń. Uıat, masqara. Ne dep aqtalamyz endi?

— Ollahı, men ákelgen joqpyn. Ol ózi, óz erkimen keldi,— dep shyryldady barmen.

— Men sizge til tıgizgen joqpyn,— dedi Mýammer-beı, saǵyz shaınap turǵan jigitke qaıta burylyp.— Eshqandaı aýyr sóz aıtqan joqpyn. Siz renjimeńiz, mynalarǵa aıtqan sózderime mán bermeı-aq qoıyńyz... Nege tursyz? Aıaǵyńyz talady ǵoı, otyrsańyzshy. Óz úıińizdegideı emin-erkin otyryńyz, qysylmańyz.— Ol endi yńyldap án aıtyp turǵanǵa buryldy.— Al seniń atyń kim?

— Erkin.

— Seniń ákeń kim?

Jigittiń jaýabyn estigen sátte Mýammer-beıdiń óńi qup-qý bop ketti. Bir kózi jypylyqtap jumyla bastady. Ol rezeńke taıaǵyn laqtyryp jiberip, sanyn salyp qaldy.

— Sizdiń kim ekenińizdi qalaı ǵana tanymaı qaldym! Ne qara basty meni!.. Baıqasam bolmaı ma?! Sizdiń ónegeli semádan shyqqanyńyz birden-aq kórinip tur... Otyrsańyzshy. Qudaı úshin keshirińiz meni. Maǵan sene kórińiz, men sizge aýyr sóz aıtqan joqpyn.

Bar ıesi de óli men tiriniń arasynda sıaqty, birdeńe dep mińgirlep otyr.

Mýammer-beı kelesi jigitke buryldy:

— Al siz... siz kimniń balasysyz?

— Ózińiz aıttyńyz ǵoı, ıttiń balasy dep. Men ıttiń balasymyn!

— Kim aıtty? Men be? Múmkin emes! Men sizdi aıtqan joqpyn.

— Joq, men ıttiń balasymyn!— dep qyńyraıdy jigit.

Mýammer-beı jylap jibere jazdady:

— Qudaı úshin, sen kýá bolshy, men ondaı sóz aıtqan joqpyn ǵoı! — dep barmenge buryldy.

— Men de eshteńe aıtqan joqpyn,— dep barmen de bezektedi.

— Á, ıá... men eshqaısyna eshteńe degen joqpyn, jáı, betaldy aıta salǵanym bolmasa.

Mýammer-beı qalǵan jigitterdiń de ákeleriniń aty-jónderin, qyzmetterin surap bilip, olarǵa da oryndyq usynyp báıek boldy.

Taz ashýyn alatyn beıshara tyrna men boldym-aý dep ýaıymdap turmyn. Mýammer-beı qalaıda bireýimizdi júndeı tútýge tıis qoı. Meni sorlatatyn shyǵar.

Aıran ishken qutylyp, shelek jalaǵan tutyldy deı ber. Myqtylardyń balalaryn mańdaıǵa sherte alar ma ol!

Ózime kezek kelgende men de bir shonjardyń atyn ataýdy oıladym. Sonda kimniń balasy bolýym kerek? Meni eptep tárbıe kórgen sıaqty dep turǵan polıseıge endi ne desem eken? Ótirigim shyǵyp qalsa qaıtem? Saǵyz shaınap turǵan jigitke kóz qıyǵymdy tastap edim: ol jymıyp kózin qysty,— onysy ne degeni ekenin kim bilsin.

Mýammer-beı sıqyrly pishinmen meniń janyma keldi. Tisin shaqyrlatty. Sonsoń, áldeqalaı bolady degendeı, jyly jymıyp suraǵyn qoıdy:

— Siz kimsiz? Siz kimniń balasysyz?

— Ol bizdiń joldasymyz,— dep kenet jigitterdiń bireýi gúj etti.

— Iá, ol bizdiń joldasymyz,— dedi saǵyz shaınap turǵan da.

Mýammer-beı jalt burylyp, endi barmenge shúıildi:

— O, jeksuryn! Sanasyz sumyraı!— dep aqyrdy.

Boqtyqty qarsha boratty. «Bar ustaǵandy kim shyǵaryp júr?.. Olar asyl tekti aıaýly jastardy adastyryp obalyna qalǵanda, qaı muratyna jetpekshi?!.»

Masaıa túsken jigitter endi janjalǵa basty:

— Biz ıttiń balasymyz!— dep jarysa aıǵaılady.

— Ǵafý etińizder,— dedi polıseı, sasyp qalyp. — Men olaı degen joqpyn ǵoı. Men myna aramzaǵa aıttym...— dep barmendi nusqady.

O bastaǵy úmiti úzilgenin, tal qarmaǵannan basqa amaly qalmaǵanyn túsingen barmen basyn ızektetip:

— Iá, ıá, siz maǵan urystyńyz, maǵan. Men aıyptymyn, myna myrzalardy tanymaı qalyppyn,— dep shala búlindi.

Polısıa bastyǵy men barmen keshirim surap báıek, al bes jigit odan saıyn kerisip:

— Biz ıttiń balasymyz! Biz ıttiń balasymyz! — dep aıǵaılaıdy.

— Ittiń balasy myna menmin!— dep barmen bajyldap qoıa berdi.

Polıseı barmenge ajyraıa qarap:

— Bul myrzalar búgin túni boıy otyryp, toıǵandarynsha iship-jesin. Aqshasyn men tóleımin,— dedi.

— O ne degenińiz?.. Bólip tóleımiz ǵoı... Kúnde keshke kelip tursa da erikteri,— dep mińgirledi barmen.

Sodan keıin ǵana jigitter janjaldy doǵardy. Olardy shyǵaryp salarda polıseı qoldaryn qatty qysyp, bireýine: «sizdiń mártebeli ákeńizge degen qurmetim sheksiz!» — dep, ekinshisine: «Meıirimdi ákeńizdiń mereıi óse berýine tilektespin!» — dep, «Ollahı, men sizge emes, anaý aramzaǵa renjidim!» — dep, áıteýir, jany qalmaı jalbaqtaı bastady.

Al kezek maǵan kelgende, qolyn ıyǵyma salyp turyp:

— Seniń bularǵa joldas emes ekenińdi bilemin,— dep kúbirledi,— biraq sen myna surqıalardyń arqasynda aman ketip barasyń. Seniń táp-táýir semádan shyqqanyń túrińnen-aq kórinip tur. Baıqa, aldap soqtym dep oılama. Kánekı, jaltyrat tabanyńdy!

Orysshadan aýdarǵan Ǵabbas Qabyshev

---