InfoHub Logo

Biz árbir zattyń belgiligi bir nársege arnalýyna úırenip qalǵanbyz. Alaıda olardyń kópshiligi bastapqyda múldem basqa túrge ıe bolǵan jáne tipti basqa maqsattarda paıdalanyldy.

Bilim-all.kz tanys zattardyń áýelgide qoldanysqa ne nársege arnalǵanyn anyqtap beretin shaǵyn zertteýimizge qosylýdy usynady.

 

Koka‑kola

^{© flickr}

Farmasevt, AQSH azamattyq soǵysynyń ardageri Djon Pemberton kola (tropıktik aǵash) jańǵaǵy men kokı (kokaın alynatyn tropıktik buta) japyraǵynan tunba jasap shyǵardy. Ol muny áskerılerdiń jaraqattaný kezinde aýyrǵanyn basatyn preparattarmen birge júıke júıesi aýrýyn emdeýge arnap jasady. Keıinirek ol alkogólsiz sýsyn shyǵarýdy qolǵa aldy, biraq artynsha aksıalardy satyp jiberdi. Al, onyń jańa ıesi kokı japyraǵyn kokaınnen tazartý arqyly «Koka‑Kola» óndirisin shyǵarýdy bastap ketti.

 

Qara kóılek

^{© rexfeatures   © wikimedia}

Ótken ǵasyrdyń 20-shy jyldaryna deıin áıelder men erler ádette qara tústi kıimdi qazaly jaǵdaıdy bildirý maqsatynda, sondaı‑aq ony kem degende 2 jyl kıetin bolǵan. Soǵan qaramasan, 1926 jyly Koko Shanel súıiktisin eske alý kurmetine «Shanelden Ford» atty áıgili qara kóılegin tanystyrdy. Aldymen oǵan kıno juldyzdarynyń nazary aýsa, keıinirek bul sán úlgisi jahanǵa tanyldy.

 

Karaoke

^{© pexels}

Japondyq Daısýke Inoýe, rok tobynyń barabanshysy kafe qonaqtaryna arnalǵan kezekti oryndaýlarynyń arasyndaǵy úziliste án aıtqysy keletinderdi mýzykalyq súıemeldep turdy. Kúnderdiń kúni ol kele almaı qalǵandyqtan óziniń oryndaýyndaǵy dybystyq jazbaly kassetany áriptesterine tabystady. Al 1971 jyly ol óleń sózderi aıtylmaı, tek mýzyka oınap turatyn apparat oılap tapty. Mýzykanttar demalyp, al qonaqtar bolsa qýana‑qýana án saldy.

 

Play-doh ermeksazy

^{© pixabay   © depositphotos}

Áýelgide bul zatty peshi bar úılerdegi tusqaǵazdardy tazalaý úshin, ıaǵnı qabyrǵada kúıe jınalatyndyqtan paıdalandy. Biraq kóp uzamaı ysqyshpen ońaı jýylatyn vınıldi tusqaǵazdar paıda boldy jáne bul týyndy kóp uzamaı óz qundylyǵyn joǵaltty. Soǵan qaramastan, ónertapqyshtyń týysy, balabaqsha tárbıeshisi balalarǵa jabystyrýǵa arnalǵan materıal berdi. Olar máz‑meıram boldy. Keıinirek onyń quramynan jýǵysh qospany joıyp, boıaǵysh zat qosty jáne ony Play-doh dep atady.

 

Júgiretin jol

^{© wikimedia   © rexfeatures}

Júgiretin jol prototıpin 1817 jyly Vılám Kúbıtt túrmedegi tutqyndardy túzetý úshin, sonymen birge dán túıirshigin dıirmenmen ýatý maqsatynda oılap tapty. Olar taıaqshany ustap turyp, qalaqshamen júrý úshin aıaqty kóterý qajet edi.

 

Belgilep jazýǵa arnalǵan jabysqaq qaǵaz

^{© pixabay   © pixabay}

Spenser Sılver berik ustap turatyn jelim oılap tapty. Biraq jelim myqty bolmaı zattar bolar bolmas qana jabysty. Bul jelimdi Spenserdiń áriptesi Artýr Fraı únemi óziniń kitapshasynan túsip qala beretin betbelgige paıdalanyp kórdi. Ýaqyt óte kele, dúkenderde  qazirgi tańda búkil álemde qoldanylatyn belgilep jazýǵa arnalǵan jabysqaq qaǵaz paıda boldy.

 

Bıik óksheli aıaq kıim

^{© pixabay   © wikimedia}

Ejelgi Egıpette bıik óksheli aıaq kıim kıý tektiliktiń sımvoly sanaldy, ony, ıaǵnı «tireýishti» aıaq kıimdi dinı ádet‑ǵuryptarda kıdi. Ondaı aıaq kıimdi erler de, áıelder de kıgen. Sonymen qatar ókshesi bar aıaq kıimdi qasapshylar da kıgen, al parsy shabandozdaryna óksheli aıaq kıim sadaq atý kezinde ornyqtylyqty saqtaýda óz septigin tıgizgen. Orta ǵasyrdaǵy Evropada bıik óksheli aıaq kıim aqsúıekterdiń bıik dárejege ıe ekendigin kórsetti, biraq ýaqyt óte kele bul aıaq kıim túri keńinen taraldy. Al XX ǵasyrlarda áıgili tik óksheli aıaq kıimder jasap shyǵaryldy.

 

Túıirshikti qaptama

^{© depositphotos}

Kópshilikke tanymal «bórtpeli» juqa qaptamany 1957 jyly ınjenerler Alfred Fıldıng pen Mark Chavann oılap tapty. Bastapqyda olar úsh ólshemdi jumsaq tusqaǵaz jasap shyǵardy. Áıtse de, nátıjesi sátsiz boldy da, sóıtip olar oraǵysh retinde paıdalanýǵa bolatyn jańa materıal jasap shyǵardy. Kóp uzamaı patenttelgen Bubble Wrap kóptegen salalarda taptyrmas quralǵa aınaldy.

 

Jastyq

^{© depositphotos   © wikimedia}

Mesopotamıada qatty bas súıegishterdi jándikterden, sýdyń kóterilýinen qorǵanýda, shash úlgisiniń qalpyn saqtap qalýda qoldandy. Al Ejelgi Qytaıda mundaı jumsaq jastyqshalardyń paıdasy joq dep sanalsa, al bambýkten, nefrıtten, farfordan, aǵashtan jáne qoladan jasalǵan qatty bas súıegish jastyqshalardy kúsh‑qýat syılaıdy, ári shaıtannan qorǵaıdy dep sendi.

 

Vazelın

^{© wikimedia}

XIX ǵasyrdyń ortasynda munaı ındýstrıasynyń qyzmetkerleri sorǵysh qubyrlarynda jınaqtalyp qalatyn balaýyz zattarymen kúresip keldi. Aǵylshyn hımıgi Robert Chezbro «munaı tońbasynyń» bir bóligin alyp, zertteý júrgizdi, al nátıjesinde onyń paıdaly qasıetterge ıe ekendigin anyqtady. Ony qoldanýdyń spektri sol jyldary erekshe keńinen taraldy: jarany emdeýden bastap kilem tazalaýǵa deıin qoldanyldy.

 

«Slınkı» sekirmeli serippe

^{© flickr   © flickr}

«Slınkı», ıaǵnı «Kempirqosaq» serippesi negizinen balalarǵa arnap jasalynbaǵan edi. Birde ınjener Rıchard Djeıms daýyl kezinde aspaptardyń dirilin kompensasıalaýǵa arnalǵan qurylǵymen jumys jasady jáne kenetten bir serippeni buzyp aldy da, ol edenge erkin sekirilgen túrde serpilip tústi. Keıinirekte dúken jelisinde «Slınkı» serippeleri paıda bola bastady, al James Spring & Wire Company fırmasy qazirgi ýaqytqa sheıin mundaı oıynshyqtardyń 300 mln‑nan astamyn satyp úlgerdi.

 

Shaı qaltashasy

^{© pixabay}

Tomas Sallıvan 1904 jyly Nú‑Iorkte shaı satyp júrip, ony neǵurlym tıimdirek etip «jibek qaltashamen» satýǵa bel býdy. Al tutynýshylar muny ózderinshe noý‑haý (óndiris qupıasy) retinde qabyldady. Olar shaıdy qaltashadan alyp sepken joq, biraq ony qatelesip qaınaǵan sýǵa birden salyp qoıdy. Nátıjesinde saýda qarqyny sharyqtap, ıdeıa júzege asty.

 

Lısterın

^{© wikimedia   © wikimedia}

Aǵaıyndy Djonsondar 1879 jyly atalmysh antıseptıkti (jarany basqaǵa juqtyrmaıtyn dári) hırýrgıalyq aspaptardy ázirleýge arnap jasady. Iá, osylaısha bul ataý hırýrg Djozef Lısterdiń qurmetine berilgen. Kópshilik bul suıyqtyqty barlyq jerde paıdalana bastady: jaralardy emdeýde, stomatologıada, qaıyzǵaq pen sańyraýqulaqqa qarsy dezodarant retinde sebý arqyly paıdalandy. Al atalmysh ónim 1920 jyly tek «Lısterın» jarnamasynan keıin ǵana tanyla bastady. Plakatta qyz kúıeý jigittiń jaǵymsyz ıisinen buryla qarap turyp, «Osyǵan qaramastan men onymen baqytty bolamyn ba, joq pa?» degen suraqpen beınelenip turǵanyn kórsetedi.

 

Mıkrotolqyndy pesh

^{© depositphotos}

Qysqatolqyndy peshti eshkim arnaıy oılap tappaǵandyǵy barlyǵyna málim. Birde Raytheon korporasıasynyń ınjeneri Persı Spenser radarǵa arnalǵan quraldy tekserý barysynda, mıkrotolqyndy radıasıalyq sáýle onyń qaltasyndaǵy shokolad batonchıgin eritip jibergenin baıqaıdy. Sonda Persı esh saspastan qosylyp turǵan magnetronǵa (elektron lampasy) popkorndy qoıǵanda, ol ortasynan qaq bólinip jaryla bastady. Mine, bul ǵasyrdyń naǵyz jańalyǵy boldy!

---