InfoHub Logo

Jazýshylyq neden, qaıdan bastalady?

«Baldyrǵan» jýrnaly osy suraqty meniń aldyma qoıǵansha, bul jaıly oılanǵan joq edim. Kim de bolsa bir kúnde jazýshy bolmaıdy. Júre kele, jetisip tolysa kele, jazýshy bolady. Bul qalam ustaǵan adamnyń tirshilik kásibi, ómir maqsaty.

Áıtse de, meniń alǵash qalam ustap óleń jazǵan kúnim esimde qalypty. Soǵystan úsh-tórt jyl buryn Aqtóbe oblysynyń Qarabutaq degen qıan shettegi bir aýdanynda besinshi klasta oqyp júrgenmin. Internatta jatamyn. Ol tus eldiń jupynylaý kezi bolatyn. Aýdan ortalyǵy da shaǵyn. Bizdiń jataqhanamyz da samannan salǵan shaǵyn úı. Edeni jer, terezeleri kishkene. Kúz aıynyń kúńgirt keshinde, kúńgirt bólmede kitap oqyp otyr edim. Talshybyqtaı sıdań, sopaq betti aqquba bala kirip keldi. Buryn ekeýmiz myqty dos bolmasaq ta, jaqsy tanımyn, bul Qýandyq degen bala. Oqýdy menen góri erterek bastaǵan birer klass joǵary oqıdy. Mendeı emes, Qýandyqtyń minezi ashyq, baýrap, kisiniń ishi-baýyryna kirip ketedi. Sondaı súıkimdi minezi úshin ony úlken-kishiniń bári jaqsy kóretin. Qýandyq kirgen boıdan meni de baýrap aldy.

— Ne ǵyp otyrsyń? — dedi ol.

— Kitap oqyp otyrmyn.

— Kitabyńdy qoı. Men saǵan qyzyq kórseteıin.

«Qyzyq kórsetem» degen soń, kitapty atyp urdym. Qýandyq syrma kókirekshesiniń qoınynan qos qabatty búktegen dápterin sýyryp aldy. «Munyń ishinde ne qyzyq bar eken?» dep, Qýandyqtyń qolyndaǵy dápterge moınymdy sozam. Biraq, kózime jazýdan basqa esh nárse túspeıdi. Meniń myna túrimdi kórgen Qýandyq maǵan qupıa keskinmen qarap, saýsaǵyn shoshaıtyp, yntyǵymdy qozdyra tústi.

— Bul ne? — dep suradym, shydaı almaı.

— Bul ma? Bul — óleń.

— E-e, óleńdi oqyp júrmiz ǵoı, — dedim qyzyǵym basylyp.

— Joq, bul meniń óleńim.

— Sonda... óziń shyǵardyń ba?

— Ózim shyǵardym.

Meniń yntyǵym qaıta qozdy. Qýandyq meni odan ári yntyqtyra berse, aınytyp alam ba dep qorqyp, óleńderin sýyldatyp oqı jóneldi. Men aýzymdy ashyp qaldym. Aına-qatesi joq, kádimgi óleń. Tipti uıqasy bar. Al, endeshe, oına Qýandyqpen! Kúni keshe kóp balanyń bireýi edi. Tipti bala bolǵanda myqty da bala emes. Tozyǵy jetken eski kıiminen boıy ósip ketken, jeıdesiniń jeńi shyntaǵynan, shalbarynyń balaǵy tizesinen keledi. Qol-aıaǵy sıdıyp júrgen bir sopaq bala. Endi, kelip... Men oǵan bir keremetti kórgendeı qaraımyn. Onyń mundaı qudireti baryn kim bilgen?!

Men bala kezimnen aqyndyqty ekiniń biriniń boıyna darymaıtyn kıeli qasıet dep oılaıtynmyn. Aqyn adamnyń arýaǵy baryna senetinmen. Kúnde birge oınap júrgen Qýandyqtyń kóz aldymda, arýaqty adam bop, qompıyp shyǵa kelgeni de sodan. Onymen turmaı, Qýandyqtyń óleńderi maǵan jel berdi... «Apyraı, men de jazsam ba eken?» dep, arqam qoza bastady. Aıtpasam da meniń osy oıymdy sezgendeı Qýandyq qoshtasarda meni qorqytyp ketti:

— Óleń jazǵan kisi túbinde aqyn bop shyǵýy kerek. Al, bosqa áýre bolyp, aqyn bola almaı qalsa bar ǵoı... Onda... onda ol jyndanyp ketedi, — dedi.

Ońasha qalǵan soń men qatty qınaldym da, qatty tolǵandym da. Delebem qozyp ketken, óleń jazǵym-aq keledi. Kóńilimde bir nárse tolqıdy. Qolyma qalamymdy alam. Al, jazaıyn desem... Qýandyqtyń jańaǵy sózi záremdi alady. Qaraptan-qarap júrip jyndanyp ketsem... Saǵattan artyq qınaldym. Aqyry, tolqyp-tolqyp kelip táýekelge bel býdym. Qorqynysh pen talap tartysa kele, talap jeńdi. Sol keshte otyryp alyp... bir emes eki óleń jazyp shyqtym.

Balalyq ańqaýlyq bolsa da bul meniń ádebıetke aıaq basar saparda alǵan alǵash bógetim edi.

Ekinshi bóget — úlken bóget keıinirek kezdesti. Sol ońaı jazylyp ketken óleńderdiń izin sýytpaı, biraz boratyp jazyp tastasam... Olardyń bári uıqas bolǵanmen, óleń bolmaı shyqty. Qınalys, kúızelis bastaldy. Sol qınalystyń aıaǵy, aqyry, meni óleńnen aýlaqtatyp, ádebıettiń basqa salasyna alyp ketti. Ol basqa janrdyń ońaılyǵy emes, meniń soǵan ońtaılyǵym bolsa kerek. Óıtkeni, ádebıettiń ońaı salasy joq.

Shynynda jazýshylyq neden bastalady?

Ol alǵashqy tańyrqaýdan bastalady. Bul meniń sózim emes, kópten aıtylyp kele jatqan sóz. Aqıqat sóz.

Kóktemgi kók adyrda jas balanyń asyr salyp oınaǵany, qozy, laq qýǵan qyzyǵy, alys kókjıekke, shyqqan shuǵylaly kúnge, qıan bıiktegi búrkitke qarap tańyrqaı qýanǵany — osynyń bári aqyndyq sezim. Aqyn bolar, ne bolmas, biraq osyndaı sezim er balada, bala ǵana emes úlkende de bolýǵa tıis. Qýana bilmegen, tańyrqaı bilmegen adamnyń jany jarly.

Kishkentaı kezimdegi bir sezimim áli kúnge deıin esimnen ketpeıdi. Ony shyǵarmama da kirgizdim. Kóshpeli aýyl jazda kıiz úıde bolatyny belgili. Balalar ádette keshteý oıanady. Sen oıanǵanda túndik ashýly bolady. Kózińdi ashyp alǵanda eń aldymen kúldireýishtiń ar jaǵynan kókpeńbek bıik aspandy kóresiń. Erteńgi saf taza salqyn aspan kókiregińe qýanysh bolyp quıylady. Sol qýanysh bir kúnińe jetedi. Aldyńda talaı tamasha qyzyqtar kútip turǵandaı kóńiliń alyp ushady.

Dúnıede biraz jasap kele jatsam da ár kóktemniń men úshin keremet sıqyry bar. Turmystan qansha opyq jep, renish kórseń de kóktem kókiregińe nur quıady. Janyńdy baýrap, jaqsy úmitke, tátti qıalǵa jeteleıdi. Kóktem saıyn dúnıeden ótip ketken tanystarymdy aıaımyn. Shirkin-aı, solar osy kóktemdi kóre almaı ketti-aý dep qynjylam. Árbir kóktemdi kórýdiń ózi — baqyt.

Árıne, adam bala kezinde óz sezimin ózi baıqamaıdy. Ol ómirdiń bar syry men qýanyshyn esepsiz juta beredi. O da — bir jaqsylyq. Biraq solardyń ishine tabıǵattyń syryna kókiregi jabyq tabıǵattyń únine qulaǵy kereńder de bar.

Jazýshylyq neden bastalady degen sózge men qosymsha — jazýshylyq jaqsylyqty, sulýlyqty kórýden bastalady der edim. Kúnderdiń bir kúninde aýyl syrtyndaǵy sarǵaıyp jatqan sary adyrdyń ǵajaıyp sulýlyǵyn, janyńdy tebirentken syryn uǵasyń, óziń kúnde kórip júrgen adamyńnyń kenet buryn baıqamaǵan jaqsylyǵyn kórip qaıran qalasyń, kúnde shyryldaǵan boztorǵaı daýsy endi quıqyljyǵan án bolyp kókiregińe quıylady. Osylaı dúnıe syryna kóziń men kókiregiń qosa ashylady. Jazýshylyq pen aqyndyqtyń bastaý bulaǵy, tunyǵy osy, ár jaǵyn ómir toltyrady. Jurttyń bári aqyn bolmaıdy. Biraq aqyn jandy adam kóp bolý kerek. Bul aıtylǵandar barsha aqyn jandy, sergek, sezimtal adamdarǵa tán qasıet. Jurttyń bárine kerek jan sulýlyǵy degen de osy.

Búginde belgili aqyn, dramatýrg bolǵan Qýandyq Shańǵytbaevtyń bala kezdegi aıtqan sol sózi áli esimnen ketpeıdi. «Aqyn bolam dep bola almaǵan adam jyndanyp ketedi» dep qorqytyp edi ol meni. Keıin eseıe kele, oılap qarasam, osy sózdiń jany bar sıaqty. Óıtkeni ár shyǵarma jazǵanda jyndanbasań da jyndanǵanǵa bergisiz qınalasyń.

1973

---