InfoHub Logo

Jazýshy laboratorıasy. Bul qulaqqa jıi shalynǵan sóz bolsa da, meni biraz oılandyrdy. Laboratorıa degen úlken nárse. Al osy mende laboratorıa bar ma? Keıbir jazýshylar shyǵarmany jazý jolyndaǵy jınaǵan papka-papka materıaldaryn, ár túrli qıyndylaryn kórsetip, sony qalaı suryptap, ekshegenin aıtady. Mende ol joq eken. Biraq áıteýir jazylǵan azdy-kem shyǵarma bar.

Redaksıanyń qolqasyn qımaı, shyǵarma jazýdaǵy ózimniń shaǵyn tájirıbemdi ortaǵa salýdy nıet ettim. Men munda jazýshy shyǵarmany qalaı pisirip, qalaı jazýǵa tıis, onyń tvorchestvolyq ádis-tásilderi qandaı bolýy kerek degendi aıtpaımyn, tek óz tájirıbemdi ortaǵa salamyn. Ásirelemeı, áshekeılemeı óz basymnyń shyndyǵyn ǵana aıtamyn. Meni qınaıtyn jáne bir jaıt bar. Men de basqa jazýshylar sıaqty, shyǵarmany barymdy salyp, janymmen jazamyn. Sondyqtan da oqýshy qolyndaǵy kitaptarymda keıipkerler arqyly óz basymnyń da biraz syrlary, jeke ózimdi tolqytqan sezimder jáne jaqsy biletin jaqyn syrlastarymnyń da biraz qupıalary júr.

Shyǵarmanyń birneshe negizgi komponenti bolady. Olar — oı qyzyǵy (zamysel), kompozısıa (qurylysy), sújet (oqıǵa jelisi), obrazdar men harakterler, harakterler qaqtyǵysy. Bolashaq shyǵarmany oılaýdy, óz basym oı qyzyǵynan bastaımyn. Osy shyǵarma arqyly ne aıtqym keledi, sonyń maǵynasy ne, sony anyqtap alýǵa tyrysam. Sodan keıin adam obrazdary, olardyń taǵdyry oıyma keledi. Al sújet, kompozısıa degender men úshin sońǵy kezekte. Sondyqtan bolar ómirde kórgen, ne jurt aýzynan estigen qyzǵylyqty oqıǵalardyń ózi, eger ómirlik bir erekshe maǵynasy bolmasa, meni eliktirmeıdi. Osy sózimdi anyǵyraq túsindirý úshin «Qaharly kúnder» romanyn jazýdaǵy keıbir jaıttardy taldap kóreıin.

Bul romannyń jazylýy onsha kóp ýaqyt almaǵanmen, tolǵaǵy uzaq boldy. Úsh jyl bastan keshken soǵys týraly roman jazýdy kóp oıladym. 1949 jyly bas jaǵyn jazyp, kirisip te kettim. Biraq jumysym ónbedi. Shamasy, keler jyly bolar, Á. Nurpeısovtyń «Kýrlándıa» romany jaryq kórdi. Sony oqyp shyǵyp oıǵa qaldym. Shyǵarma biraz kemshiligi bolsa da, maǵan qatty unady. Onda sol kezdegi qazaq jazýshylarynyń basym kópshiliginde joq, kádimgi tiri, jandy sýret, býsanyp turǵan ómir bólshekteri bar eken. Al meniń bastap jazyp qoıǵandarymnyń dárejesi odan áldeqaıda tómen bolatyn. Sodan ózimnen-ózim jeridim de jaza bastaǵanymdy tastap kettim. Keıde bolashaq shyǵarmany oılap, tolǵanyp júrsem de, úsh-tórt jylǵa deıin qaıtyp oralýǵa zaýqym soqpady. Syn men kórkem aýdarma salasynda jumys isteı berdim. Bul arada orys ádebıetinde soǵys taqyrybyna kóptegen romandar shyqty.

Olardy da oqı júrdim. Barǵan saıyn aldymdy oraýshylar kóbeıip, meniń jazam degen romanymnyń joly qıyndaı tústi. Biraq negizgi oı-pikirim de aıqyndala berdi. Men eń aldymen buǵanasy qatpaı, maıdanǵa kirgen, ot ishinde eseıgen óz qatarym týraly aıtqym keldi. Meni jáne bir qyzyqtyrǵan soǵystyń shytyrman oqıǵasy, qaýip-qateri emes, soǵys arqyly, qaýip-qater arqyly ashylatyn adam harakterleri bolady.

Aqyry, oılanyp-tolǵanyp kelgende meniń de ózimshe aıtatyn bir nárselerim bar sıaqty kórindi de iske kirisip kettim.

Men soǵysqa 1942 jyldyń kúzinen bastap aıaǵyna deıin qatystym. Kórgenderim az emes. Al, osy shyǵarmama qaı tusty ózek etip alamyn, qandaı oqıǵalardy berem? Bul oı da az tolǵandyrǵan joq. Qaı shyǵarmada bolmasyn keıipkerlerdi eń qatal synǵa salý kerek. Sonymen soǵystyń eń qaterli kezeńin — 1941 jyldyq kúzin alýǵa bekindim. Biraq meni qınaǵany — ol ýaqytta men maıdanda bolǵanym joq. Tipti ásker qataryna da ilikpegen kezim. Sony sýretteýge haqym bar ma degen suraý da qınady. Biraq oılan-oılan osy kezeńdi sýretteýge bekindim. Óıtkeni soǵystyń tabıǵaty bir. Ajal bireý. Onyń ústine men soǵysty syrttan baqylaǵanym joq, ishinde boldym. Tórt ret jaralandym. Jáne 1942 jyly sol Moskva mańy — Rjev tóńireginde soǵystym. Sóıtip barlyq jaǵdaıdy eksheı kelgende — úsh jyl boıǵy soǵystan kórgen-bilgenimdi — 1941 jyldyń qaharly kúzine toptaýǵa bolady eken degen oıǵa keldim.

Árıne, ózim ortasynda bolmaǵan oqıǵany jazý úshin qosymsha zertteýler kerek boldy. Moskva túbindegi Dýbosekovo stansıasyna baryp, jıyrma segiz batyrdyń okobyna tústim. Bul 1950 jyly bolatyn, onda okoptary saqtalǵan edi. Sodan kelip Volokolamsk mańyn jaıaý aralap, biraz júrdim. Segizinshi gvardıa dıvızıasynyń keıbir jaýyngerlerimen sóılestim. Áıtse de negizgi súıengenim soǵysta ózimniń kórgen-bilgenim, alǵan áserim boldy. Biraq óz bilgenime senip, materıaldy az teksergenimdi, sondyqtan da osy romanǵa sıatyn, ony kúsheıtetin keıbir súıekti oqıǵalardyń qalyp qoıǵanyn keıin bildim.

Kúni buryn romannyń josparyn jasaǵan joqpyn. (Osy kúnge deıin jazatyn shyǵarmanyń josparyn jasaımyn). Stolǵa otyrǵanda shyǵarmanyń negizgi oı qazyǵy bas geroıdyń ómir joly, jetetin tusy anyǵyraq boldy da ózge jaǵy onsha aıqyndalyp bolǵan joq edi. Alǵashqy taraýlarda ne aıtatynymdy biletinmin. Jazýǵa kirisip, ilgerilegen saıyn kók jıegim keńip, shyǵarmanyń keıingi jaqtary da aıqyndala berdi. Abzaly oı degen nárse alyp qashyp kete berdi. Menińshe qaı jazýshy da shyǵarmanyń keıingi jaǵyn kóp oılaıdy. Mysaly, birinshi taraýdy bir ret oılap alyp jazsaq, ekinshi taraýdy birinshini jazyp otyryp ta, sol ekinshi taraýdyń ózin jazyp otyryp ta oılaısyń. Sol sıaqty úshinshi taraýdy úsh qaıtara, sóıtip kete beredi. Al endi shyǵarmanyń aıaǵyna jýyqtaǵanda amalsyz artyńa kóz jiberesiń de keıinde qalǵan shalalyǵyńdy kóresiń. Sondaı-aq men de romandy bitirgesin «Qaharly kúnderdiń» birinshi bólimderin túgel derlik basqasha, qaıta jazyp shyqtym.

Osy arada eki nárseni eskerte keteıin. Birinshi materıaldy irikteý. Meniń úsh jyl boıǵy soǵysta kórgen-bilgenim «Qaharly kúnderge» syımaıtyn edi. Sondyqtan da kózben kórgen oqıǵalardyń bárin birdeı ala bermeı, negizgi oıdy ashýǵa kerektilerin ǵana aldym. Keıbir «osy qyzyq-aý» degen oqıǵalar syzylyp ta qaldy. Sonymen birge — geroılardyń ótken-ketken ómir jolyna baılanysty biraz jaıttar, syrlar, soǵystan emes, beıbit ómirden kórip, túıgenderimen kirdi. Shynyn aıtqanda adamdardyń beınelerin jasap, syrlaryn ashý úshin es bilgennen bastap, stol basynda jazyp otyrǵan kúnge deıingi ańǵaryp kórgenimdi, jıǵan-tergenimdi, ómirden alǵan sabaǵymdy, tipti keıbir ózimniń ishki syrymdy da irkip qalǵanym joq.

Ár shyǵarma qur oqıǵadan emes, jazýshyny shyn tebirentken ómir qubylysynan, oıdan týady ǵoı deımin. «Qaharly kúnder» úsh jyl soǵysqanda «osyny aıtamyn-aý» dep aýylǵa alyp qaıtqan dúnıem bolatyn.

Al, «Sáýle» bolsa, keıingi jyldary túıgen bir oıdan týdy. Qaı shyǵarma bolsa da bir túrtki kerek. 1956 jyly «Kúı ańyzy» degen áńgime jazdym. Munyń negizi halyq aýzynda bar nárse. Ol bylaı: bir shaldyń jalǵyz nary botasy ólip sýalyp qalypty. Sol aýylǵa bir kári, bir jas eki kúıshi kele qalǵan eken, solar shalǵa «qyzyńdy berseń naryńdy ıdirip beremiz» depti. Osyǵan kelisip ekeýi kúı tartady. Qart kúıshi óz óneriniń kúshimen nardy ıdirgen eken, biraq qý qyz túıeniń emshegin qysyp turyp, kezek jas kúıshige kelgende saýady da, soǵan tıedi. Bul ańyz meniń qulaǵymdy onsha eleń etkizgen joq.

Keıin sanatorııde júrgende bir jas qyzdy aınaldyryp júrgen súr boıdaqty kórdim. Baıǵustyń qansha yqylasy qulasa da túıege mingen adamdaı, álgi qyzǵa janasa almaı júrdi. Bir kúni sol qyzdyń ózi qatarlas kınomehanık jigitpen birin-biri qýyp oınap júrgenin kórdim. Ananyń tipti yńǵaıy kelmeýshi edi, al myna teń qurby ekeýi jarasa qalypty. Sodan maǵan bir oı kelip, jas kezinde qyzyq qýalap úılenbeı, endi jer ortasyna jetkende kóńili, minezi jarasatyn jar súıe almaı, zamanyn ótkizip alǵan ókinishti kári boıdaq týraly áńgime jazǵym keldi. Biraq ol áńgime birden jazyla qoımady. Sóıtip júrgende «Nar ıdirgen» kúıi týraly ańyz esime qaıta tústi. Endi oılap qarasam ónerimen adam tursyn, haıýanatty tebirendirgen qart kúıshiniń háli — tym aıanyshty. Jas kúıshini qoıshy, onyń ómiri alda. Al, myna sorly ómir boıy el kezip, jurttyń kóńilin jubatyp, sherin tarqatyp júrgen, sonymen bar dáýrenin ótkizip, qartaıǵanda qaıtyp oralar, qyzyǵy joq jalǵyz. Boıyndaǵy bar asylyn ózgege berip, tóleýine esh nárse almaǵan óner adamynyń taǵdyry. Joǵaryda aıtylǵan oqıǵa túrtki boldy da — oı qyzyǵy tabylyp, ańyzdyń maǵynasy ashyldy. Sóıtip áńgime jazýǵa otyrdym. (Ondaǵy adam attary ańyzda joq, oıdan shyǵardym). Árıne, qyz qart kúıshini aldaı alǵan joq, ol bárin kórdi, bárin túsindi. «Ah, zamanym ótip ketken eken ǵoı» degen oı júregin qaryp ótip, «ar jaǵyn sen tart» dep dombyrany jas kúıshige tastaı berdi.

Bar jazýshy solaı shyǵar, men ásirese áńgime jazǵanda ómirde ózime bir oı salǵan, erekshe áser etken oqıǵany ózek etemin. Sonyń tobyqtaı túıinin ustap alǵasyn-aq oılana bastaımyn. Árıne, jumys ústinde oıyń ulǵaıady, keńıdi, tereńdeıdi, biraq bar oqıǵany, adamdardyń áreketi sol jańaǵy toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinine kep saıady.

1956 jyldyń kúzinde Aqtóbe oblysynyń Qarabutaq aýdanyna bardym. Yrǵyz ózeniniń boıyndaǵy «Qyzyl ásker» kolhozynyń predsedateli Aldońǵar meniń mekteptes joldasym edi. Sonyń úıinde biraz jattym. Bul ózi taza qazaq kolhozy. Sol aýylda basqa ulttan jalǵyz ǵana ýkraın qyzy —Raıa degen feldsher bar eken. Ózi jýyrda kelipti, áli bala, jasy on segizder shamasynda. Elge sińisip bolmaǵan, minezi tuıyq, kóbine jalǵyz júredi. Surastyryp qarasam — ózi buryn eshqaıda shyqpaǵan, derevnáda ósken qyz eken. Endi tipti, túr-túsi, ádet-ǵurpy bólek adamdardyń arasynda júr. Beıne bir tanymaıtyn úıge tastap ketken jas baladaı halde. Raıanyń osy bir psıhologıalyq jaǵdaıyna qyzyqtym da áńgime jazǵym keldi. Oılaı kele, shetten kelgen qyzdyń kózimen qazaq halqynyń meımandostyǵyn, shyn janashyr meıirbandyǵyn kórsetkim keldi.

Biraq bul tek ıdeıa ǵana. Qurǵaq oı áńgime bolmaıdy. Eń aldymen áńgimege ózek bolatyn Raıanyń kóńil-kúıiniń tutas jelisin tartyp, sony tiriltýim kerek. Ol ózi tuıyq qyz, onsha syr ashpaıdy. Tipti aq jarqyn ashyq bolǵan kúnde de bireýdiń ishine bireý kirip shyǵa ma? Mundaıda ótken-ketkenińdi qozǵap, óz basyńnan sonyń haline úndestik izdeısiń. Bir zamanda kóńilińdi tolqytqan, qazir umyt bolǵan sezimińdi qaıtadan oıatasyń. Bala kezińde kóziń jaýdyrap beıtanys, jat adamdardyń arasynda júrgen shaǵyńdy taǵy da kóz aldyńa ákelesiń. Árıne, mundaı kezdegi kisiniń kóńil-kúıi keń adamǵa tanys. Endi sony tiriltetin shtrıh, detalder izdedim. Yrǵyz ózeniniń boıynda oqshaý eski terekter bar. Al, Raıa týyp-ósken Poltava jerinde jańaǵy terekter bar eken. Sóz joq, jat jerde júrgende jańaǵy terekter onyń kózine ottaı basylady. Týǵan jerin esine salady. Osylaı tam-tumdaǵan tiri detalder kele bastady.

Bir kúni qyrman basynda edim, oıpańda jaıylyp júrgen kókqutandy kórdim. Ataıyn desem eshkimde myltyq joq eken. Sonda da kókqutanǵa jaqyndap bardym. Men jaqyndaǵan saıyn ol qashyqtaı beredi de, men keıin qaraı júrsem, o da erip, beri qaraı jaqyndaıdy. Jalǵyz qutan ne qyrmanǵa, ne aýylǵa mańaılaı almaı oqshaý júr. Munyń osy kórinisi Raıanyń halin esime saldy. Bir uqsastyq bar sıaqty. Aıtpaqshy, Ýkraınada osy kókqutannyń aǵaıyny, láılek degen qus bolatyn. Ol uıasyn úıdiń tóbesine salady. Oǵan eshkim tımeıdi. Eger osyny Raıa kórse esine sol láılek túspes pe edi. Aýylǵa kelip úı tóbesine jyly uıasyn sala almaı, jalǵyz júrgen kókqutannyń háli óz halin esine salyp, kóńili buzylmas pa edi. Áńgimeniń kilti osylaı tabyldy da onyń atyn «Kókqutan» qoıý kerek degen oıǵa keldim.

Árıne, áńgimede Raıa jalǵyz bolmaıdy. Sándibek atalatyn jigitti ómirden túr, tús minezimen dál sol kúıinde alyp engizdim. Onyń dombyraǵa qosyp, oryssha-qazaqsha birdeı án salatyny da ras. Raıanyń sonyń úıinde jatqany da ras. Raıanyń atyn Galá dep ózgertkenim bolmasa, túr-sıpatyn sol kúıinde qaldyrdym. Osyndaı jolmen áńgimege basqa da kolhozshylar kirdi. Tek Báshek degen jigitti basqa aýyldan kórip em, ony osynda kirgizdim, al Orazdy, sol Oraz ben Galá arasyndaǵy oqıǵany oıdan shyǵardym. Biraq bul tusta da shyndyqtan alystap ketpedim ǵoı dep oılaımyn. Múmkin, Raıa da keıin óziniń Orazyn tapqan shyǵar.

Aıtpaqshy, geroınám Poltava mańynan. Ol kórmegen jerim. Sondyqtan da onyń derevnásyn ózim kórgen Melıtopol ólkesine «kóshirip» ákeldim. Jazýshynyń qıaly qansha baı bolsa da kórmegen jerdi sýretteý tym aǵattyq bolar edi. Eger «Alystan jetken saryndaǵy» Qyzyl qumdy, Qýan darıany, Aıaz qala atalatyn óli shahardy bala kezimde kózben kórmesem — bul áńgimeni jazbasym kámil.

Sol sıaqty sýrettegen keıipkerimdi de oıdan shyǵaryp kórgen emespin. Ádebıet tilimen aıtqanda — ár qaısysynyń ómirde prototıpi bar. Mysaly, «Qaharly kúnderdegi» Qartbaı, Bóribaı, Kákibaılar romanǵa tipti óz esimderimen kirdi. Keıipkerlerdi sýrettegende ózim jaqsy biletin bir adamdy kóz aldyma ustap otyramyn. Árıne, ómirde ol adam dál men sýrettegen oqıǵanyń ishinde bolyp, sol keıipker istegen isti istegen joq, biraq onyń sol jaǵdaıda ne isteıtinin, qandaı minez kórsetetinin, eń aıaǵy qalaı júrip turatynyn, bet pishinin «kórip» otyramyn. Shyǵarma degendi ómirden daıyn kúıinde alyp, qaǵazǵa túsire salsaq raqat bolar edi ǵoı. Biraq olaı emes, jazýshy arheolog sıaqty untatylyp qalǵan synyqtan qurastyryp, tutas beıne jasaý kerek. Sondaı-aq keıipker esebinde alǵan tanys adamyńdy, — ómir tájirıbeńnen qyrnap alyp tolyqtyra túsesiń. Keıde eki-úsh adamnan bir keıipker qýrap shyǵarasyń. Men «Qaharly kúnderdegi» Kójekti birneshe qazaqtan quradym. Jasyratyny joq. Kójektiń ishine ózimniń de balany jaqsy kóretin minezim kirip ketti.

Abzaly men oıǵa shabandaý bolýym kerek. Kóńilge alǵan obrazdarym uzaq «pisedi» , Sol sıaqty oıǵa alǵan shyǵarmany da jazýǵa birden otyra qoımaımyn. Keıde arada jyldar ótip ketedi. Sol kezde byqtyryp qoıǵan bıdaı kójedeı ishte pice beretin sıaqty. (Munyń bir qıyn jeri— men shubatylyp jetkenshe kún tártibindegi jańalyqty lypyp turǵan ónimdi jazýshylar qaǵyp ketedi.)

Mysaly, «Sáýledegi» Bópejan obrazy. Bul obraz alǵash ret meniń oıyma elýinshi jyldardyń bas kezinde keldi. Sol kezde Korneıchýk bir pesasynda ózgeshe bir meshanka áıeldiń obrazyn jasady. Soǵan ilese moda qýalaǵan, álemish kıingen aqylsyz qatyndardyń obrazy qazaq, ózbek dramatýrgıasyna da topyrlap kele bastady. Sonda — búgingi qazaq ıntellıgensıasynyń úıinde — oraq aýyzdy, ot tisti, ózinshe aqyldy, kúıeýin bir qolymen úıirip otyrǵan, keıbir myqty áıelder bar-ay, sony nege jazbaıdy eken osylar dep oılap edim. Mundaı adamdy ómirden kórgenmin. Erkekpen erkekshe sóılesetin, erkin minezdi, tili mirdiń oǵyndaı. Onymen bir dastarhanda bolsaq kádimgideı saqtanyp, qorqyp otyrasyń, eger jazataıym aǵattyq istep alsaq tilimen shaǵyp alǵanda ornyńnan tura almaı qalasyń. Átteń tek bilimin tolyqtyryp, mol qaıraty men tapqyr aqylyn durys baǵytqa baǵyshtap jiberse bar ǵoı — bir mınıstrligińdi dóńgelentip-aq otyrar edi. «Eki qoshqardyń basy bir qazanǵa syımas» degen qazaq maqalynyń jany bar ǵoı deımin, ondaı áıelderdiń kúıeýi momaqan, mojantompaılaý bolady. Kóp jyl basymda júrgen osy obrazdy yńǵaıy kele qap «Sáýle» pesasyna kirgizdim.

Biraq keıde «aıtpaı keletin» shyǵarma, stol basynda týatyn obrazdar da bolady eken. Endi nesin jasyraıyn, osy «Sáýle» pesasy solaı boldy. Jazamyn dep stolǵa otyrǵanda — basymda anyq esh nárse joq sıaqty edi. Al, bastaǵan soń-aq elpildep tarta berdim. Jartysyn Aral teńiziniń bir túkpirindegi Qulandy túbeginde jazyp, qalǵanyn Almatyǵa kep bitirdim. Tipti arasynda oryn aýystyrǵanyma qaramastan bas-aıaǵy bir aı shamasynda jazyp bitirdim. Al, Qudaıbergen, Aısha, Sapar, Gúljan, Aldabergen sıaqty obrazdar da stol basynda ǵana týdy. Jáne bir qyzyǵy — pesanyń birinshi jartysy men ekinshi jartysy qatar jazyldy. Bas jaǵyn jazyp otyrǵanda keıingi jaǵyndaǵy geroılardyń qaqtyǵysy, sóıleıtin sózderi oıyma orala beredi de ony qoıyn dápterge toltyra berdim. Sóıtip ekinshi aktyny ortalaǵan kezde — qalǵan jaǵynyń negizgi, eń bir utyrly sózderi daıyn turdy...

Jazýshynyń shabyty bolady, shabyty kelgende tógip tastaıdy degen qyzyl sózdiń syry maǵan málim. Oǵan senbeımin. Jazýshylyq oı men sezimdi qatar tolǵandyratyn aýyr eńbek. Ár eńbek sıaqty buǵan da oryssha aıtqanda «rabochee nastroenıe» — kóńil hoshy, yqylas kerek. Solaı bola tura osy shyǵarmanyń qalaı tez jazylǵanyna qaıran boldym. Bul meniń óz tájirıbemde asa sırek jaǵdaı. Kóbine men uzaq tolǵanyp, qınalyp jazamyn.

Keıin osynyń sebebin oılap qarasam — bul shyǵarma «aıaq astynan» týa qalmapty. Buryn tek «Sáýle» degen pesa jazamyn dep oılaǵanym bolmasa, mundaǵy adamdar, jaıttar oıyma talaı oralǵan eken de kezinde yńǵaıyn taýyp, kádege jarata qoımaǵandyqtan kóńilimniń bir túkpirinde saqtalyp jata bergen eken. Qysqasy, shabytpen shaqyryp, aspannan túsken esh nárse joq, zapastan alyp paıdalanyppyn.

Laboratorıa demekshi, meniń negizgi laboratorıam basym men kóńilim — júregim. Sol ekeýinde ekshelip, sonda saqtalǵandardy jazamyn. Bir jaman jerim, jóndep qoıyp dápter tutynbaımyn. El aralaǵanda qaltama salyp shyqqan qoıyn dápterime ónimdi jazý túse qoımaıdy. Jurttyń kózinshe bir nárseni túrtip jatýǵa uıalamyn. Rasynda kerekti nárseniń bári birdeı jadyńda saqtala bermeıdi; sondyqtan túrtip alyp júrgen kerek-aq.

Kóp jazýshylar kún qurǵatpaı jazyp otyrady. Bular tópep jazatyn, mojantompaılar emes, myqtylardyń kóbi solaı isteıtin kórinedi... Meniki olaı emes. Shyǵarma pisken kezde bas almaı otyramyn da (kúnine segizden on eki saǵatqa deıin), al keıde jazbaı bos júremin. Birden qatty istegen jumys tez sharshatady. On shaqty kúnnen keıin tórt-bes kún tynyǵyp almasań bolmaıdy. Osy úzdik-sozdyq isteýden qutylyp, myqty bir arnaǵa túskim kelip-aq júr. Biraq ol ońaı emes eken. Buǵan jáne bir qyrsyǵyn tıgizetin — jalqaýlyq. Osydan qosa arylýym kerek. Abzaly, jazýshy ózine qatty rejım jasap, myqty bir arnaǵa túsip almasa, eńbegi ónimdi bolmaıtyn tárizdi.

«Oınasaq ta biraz jerge shaptyń qoı» degendeı tam tumdap otyryp «shek-qarnymdy» biraz aqtaryp alyppyn Endi bir-eki sózben qysqa qaıyraıyn.

Jazýshy jolynyń bir salasy — oqý, úırený ǵoı. Ol týraly aıtsam uzaq sóz bolyp ketetin túri bar. Al tótesinen kelgende meniń stılısik jaǵynan úırenetin adamym Alekseı Tolstoı. Ony oqyp qana qoımaı, «Azapty capapda» trılogıasynyń eki kitabyn aýdardym. Oz oıymsha osy jazýshyny myqty stılıs dep bilemin.

Árıne, bir jazýshyny oqyp, sodan ǵana úırený — uzaq óriske shyǵarmaıdy. Kóp oqý, kóp zertteý kerek. Biraq ósý, jetilýdiń eń durys joly — kóp jumys isteý. Ózge sheberdiń ásem órnegine qansha úńilgenmen, óz qolyńa aspap almaı turyp ónerdi meńgere almaısyń. Jumys ústinde jazýshy sheberligin ǵana shyńdamaıdy, oıy tolysyp, órisi ulǵaıyp, kerek deseńiz ómir tájirıbesi de molyǵady keıde óz geroıymen birge jazýshy da ósedi degen ras cóz.

---