InfoHub Logo

«Jalyn» jazýshylarǵa usynǵan anketasynda árqaısymyzǵa «tabany kúrekteı» on suraq beripti. Shynymdy aıtaıyn, árqaısysy bir dıskýssıaǵa mol arqaý bolarlyq, iri suraqtar, kóbi-aq kókeıkesti máseleler. Osy on suraqtyń qaı-qaısyna da keń tebirenip, osy máselelerdi jeke-jeke alyp, dıskýssıa ashsa da bolar edi. Qazir bul suraqtardy túgel qamtymaı-aq keıbireýleri jaıly kókeıde júrgen oıymdy qysqa ǵana aıtqym keledi.

«Zamandas beınesin jasaýdaǵy qıyndyq nede? Zamandas beınesi... Osy sózdi kóp aıtamyz, kóp talqylaımyz. Áli de bul máselege az qınalmaıtyn bolarmyz. Meniń bir baıqaǵanym osy sózge beretin jaýabymyz jaýyr bop barady. «Biz zamandas beınesin jasaı almaı júrmiz... Óıte almaı júrmiz... búıte almaı júrmiz... jetkize almaı jatyrmyz...» Jaýabymyzdyń syńaıy osylaı bop keledi. Aý, sonda búkil ádebıetimiz ne bitirip júr? Imenbeı aıta alamyn, zamandas beınesi bizdiń ádebıetimizde barshylyq. Ol beıne talaı-talaı talantty jazýshylarymyzdyń shyǵarmalarynda júr. Tek solardy kóre biletin synshy az ba dep oılap qalam».

«Zamandas beınesi qandaı bolý kerek?» dep talasamyz da, aıtysa-aıtysa kelip bárimiz bir etalonǵa toqyraımyz. Sonda bárimiz jınalyp bir-aq obraz jasaýymyz kerek pe? Joq, bizdiń zamandastarymyz san alýan, san qıly, olardyń bári perishte emes, jaqsysy, jamany bar, neshe túrli qaıtalanbas harakterler olar. Aýzymyzdy qý shóppen súrte bermeı, sol barymyzdyń syryn ashyp kórsete bilýimiz kerek. Biz jazýshy shyǵarmasynan zamandas beınesin izdegende aldymyzǵa aınymas úlgi qylyp ilip qoıatyn etalon emes, qyzǵylyqty harakterler, obrazdar izdegenimiz jón-aý deımin. Ádebıette, álbette, sony, tyń beıneler kerek deseńiz, oıda joq tosyn obrazdar tań qaldyrady. Al, etalon, tosyndyǵy bylaı tursyn qaı ýaqytta jańalyq bolyp edi?

«Synnyń basty mindeti nede?» Synnyń basty mindeti erteden-aq anyqtalǵan bolar. Biraq «Jalynnyń» osy saýaldy qoıýy sebepsiz bolmas. Synnyń túbegeıli mindetiniń biri ádebıettegi tereń qubylystardy ashý, sol qubylys bolyp kelgen shyǵarmalardy tanı bilý dep uǵam óz basym. Osy kúngi kitap tasqynynyń ishinen, bizdiń synymyz jasyǵy men asylyn ajyratyp alyp júr me? Bar kitapqa jazylatyn syn bir qalyptan shyqqandaı. Bas jaǵynda maqtaıdy, azǵana syn aıtady, qorytady. Bar aıyrmasy maqtaý men dattaý — birinde azyraq, birinde kóbirek. Al, keıde sondaı eki kitaptyń kórkemdik dárejesiniń, mán-maǵynasynyń arasy jer men kókteı ekenin, biriniń ádebıet úshin jańa sóz, biriniń eki kúndik ómiri joq ólekse ekenin ondaı synnan uǵamyn dep oılamańyz.

Bizdiń ádebıette iri qubylys bolǵan úlken, uly shyǵarmalarymyz aldymen Odaqty, qala berdi dúnıe júziniń basqa elderin «shýlatady da» sonyń jańǵyryǵy ózimizge qaıtyp oralady. Bul sirá tek bizdiń basymyzǵa ǵana tán kemshilik bolmas. Mysaly álemge aty áıgili, túriktiń kúldirgi jazýshysy Ezız Nesın alǵashqyda óz elinde elenbeı júrip, Italıada dúnıe júzilik konkýrsta bas báıge alǵannan keıin baryp óz Otanynda áıgili bolǵan.

Biraq shynaıy synshy degen ádebıettiń kóregeni emes pe? Ol daıyn qalyptasqan pikirdi qaıtalamaı, kóńil kózimen jańany kóre bilýi kerek. Endeshe óz ádebıetindegi jańalyq, kerek deseńiz ulylyq ákelgen shyǵarmany sol kórip, jańa qubylysty, kórkem oıymyzǵa engen jańalyq pen bıiktikti sol baıqap, sol shyǵarmalardyń jańa paıda bolǵan qubylystyń syryn ashyp, oqyrmanǵa da, ádebıetke de pash etýi kerek emes pe. Synnyń ózi bıik ǵylymı ádebı dárejede bolý kerek degenge kim daý aıtady. Ádebı synnan sony, tyń beıneler kerek deseńiz, oıda joq tosyn obrazdar. Sondyqtan da bolar, bizdiń shyn mánindegi myqty týyndylarymyz bárinen de qatal, myqty «Ýaqyt» atty synshynyń pikirin kóbirek tosatyn bolyp júr.

1975

---