Bastaýysh klass oqýshylarynyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda oıynnyń mańyzy
Bastaýysh klass oqýshylarynyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda oıynnyń mańyzy
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berý tujyrymdamasynyń negizgi maqsaty – bilim berý júıesiniń barlyq deńgeıinde qoǵamnyń talaptaryna sáıkes bilimdi, kásibi biliktiligi joǵary tulǵany tárbıelep, olardy básekege qabiletti bilim negizderimen qarýlandyrý jáne qazirgi jyldam ózgerip otyrǵan dúnıe jaǵdaılarynda alynǵan tereń bilimniń, kásibı daǵdylardyń negizinde erkin baǵdarlaı bilýge, ózin – ózi iske asyrýǵa, ózin – ózi damytýǵa jáne óz betinshe durys adamgershilik turǵysynan jaýapty sheshimder qabyldaýǵa qabiletti jeke tulǵany qalyptastyrý. Nazarbaev Nursultan Ábishuly Qazaqstan halqyna 2007 jylǵy 28 aqpandaǵy «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan» joldaýynda
«Bilim berý reformasy tabysynyń basty ólshemi tıisti bilim men bilim alǵan elimizdiń kez - kelgen azamaty álemniń kez - kelgen elinde qajetke jaraıtyn maman bolatyndaı deńgeıde kóterilý bolyp tabylady. Biz elimizde álemdik standarttar deńgeıinde sapaly bilim berý qyzmetine qol jetkizýge tıispiz» dep atap kórsetti.
Qoǵamnyń ǵylymı tehnıkalyq, áleýmettik ekonomıkalyq damýy óskeleń urpaqtyń ıntellektýaldyq, bilimdik, jeke tulǵalyq qabiletterin jetildire túsýdi talap etýde. Sondyqtan qazirgi kezde orta bilim beretin mekteptiń ádistemelerine túrli jańa tehnologıalar men ádis - tásilder kóptep engizilip otyr. Sol sebepti qazirgi oqytý úrdisi reprodýktıvti ádispen qana qoımaı, ıaǵnı « taratqysh qabyldaǵysh» turǵyda qalyptaspaı, muǵalim men oqýshy arasyndaǵy qarym - qatynas «tulǵa – tulǵa» kúıinde ózara syılasymdylyqqa, senimdilikke negizdelgen. Munda oqýshy oqytý úrdisinde tek dáleldengen, qatyp qalǵan bilimdi ıgerip qoımaı, ózindik maqsatty is - áreketter jasaı alatyn, óz oı pikirin aıtyp, ony dáleldeı alatyn bolýy qajet.
Óıtkeni, bul oqytý úrdisi oqýshyǵa baǵyttalǵan. Demek oqýshynyń boıynda qalyptasqan daǵdy men bilikteriniń meńgergen bilimderiniń qaı deńgeıde qalyptasqandyǵyna qaraı oqytý úrdisiniń nátıjeligi shyǵady. Muǵalimniń oqýshyǵa sapaly bilim berý dárejesi sabaqty uıymdastyrý joldaryn bilýimen tikeleı baılanysty. Kúndelikti bir saryndy, bir ǵana ádispen ótilgen sabaqtar oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýyn kemitip, bilimdi ıgerý qabiletterin tómendetedi. Sonyń ishinde oıynnyń mańyzy zor.
Pedagogıka ǵylymynda oıyn áreketiniń oqý úrdisinde alatyn orny týraly zerttelip júrgen eńbekter de az emes. Sebebi oıyn oqý, eńbek is - áreketterimen birge adamnyń ómir súrýiniń mańyzdy bir túri. Ony mynadaı keste arqyly sýrettesek:
İs áreket:
- oqý áreketi
- eńbek áreketi
- oıyn áreketi
«Oıyn» uǵymyna túsinikteme bersek - bul adamnyń minez - qulqyn ózi basqarýmen anyqtalatyn qoǵamdyq tájirıbeni qalyptastyrýǵa arnalǵan jaǵdaıattar negizindegi is árekettiń bir túri. Adamzat tájirıbesinde oıyn áreketi mynandaı qyzmetterdi atqarady:
- oıyn – saýyq (bul oıynnyń negizgi qyzmeti shattaný, qyzyǵýshylyǵyn oıatý)
- kommýnıkatıvtik nemese qarym - qatynastyq dıalektıkasyn meńgerý;
- dıagnostıkalyq (oıyn barysynda ózin - ózi tanýy)
- korreksıalyq tulǵanyń qurylymdyq kórsetkishterdiń pozıtıvti ózgerýine úles qosý;
- áleýmettendirý adamdardyń qoǵamdasyp ómir súrý normasyn meńgerýin qoǵamdyq qarym - qatynastar júıesine bekitý;
Oıyndardyń mynandaı tórt basty qyrlary bolady:
- erkin damýshy is árekettilik nátıjesinen nemese is - árekettilik nátıjesinen prosesiniń qamy úshin ǵana emes tek balanyń tilegine baılanysty qabyldanady.
- shyǵarmashylyq, belgili deńgeıdegi ımprovızasıalyq osy is - árekettiliktiń óte belsendi minezdemesi (shyǵarmashylyq «joly»)
- emosıonaldy kóterińkilik, básekelestik, qarsylastyq (oıynnyń tabıǵı sezimdiligi « emosıalyq kerneýlik»)
- túzý nemese janama erejelerdiń bar bolýy, oıyn damýyndaǵy logıkalyq mazmundy ashý.
Oıyn - adamnyń ómirtanymynyń alǵashqy qadamy. Sondyqtan oıyn arqyly balalar ómirden kóptegen málimetter alyp, bilimderin jetildiredi.
Oıyn – bir qaraǵanda qarapaıym qubylys is áreket ispetti. Ol mindetti túrde ujymdyq áreket. Oıynnyń erejeleri oınaýshylardyń qısyndy oı qabiletiniń damýy, bir - birine degen syılastyq qajettilikterimen sanasýy ár oıynshynyń jeke áreketterinen týyndaıdy. Oıynnyń basty sharty jeńiske jetý bolsa, ár oıynshy óz qarsylasynyń múmkindigimen sanasyp, bir - birine degen senimin arttyrady.
Oıyn kezinde barlyq oqýshy birdeı, óıtkeni barlyǵy da ne istesem, qalaı aıtsam jeńemin, qalaı nátıjege jetemin degen maqsatta jumys isteıdi. Taqyrypty bilmeı otyrǵan oqýshynyń oıyn kezinde qorqynyshy, uıalshaqtyǵy joıylyp, basqa balalarmen birge bir deńgeıde jumys isteı alady. Tez tildik materıal jattalady, ol oqýshy óziniń basqalarmen birge sabaqqa qatysqanyna kóńili tolyp otyrady.
Sonymen qatar oıyn kezinde belgili bir nátıjege jetý úshin oqýshylar tek qana sózdi ǵana qoldanyp qana qoımaı, mımıka, jest túrlerinde qoldana alady. Al, aqyl - oı oıyndarynda belgili bir erejelerdi saqtap oınaıdy. Ol oıyndar balanyń tapqyrlyǵyn, baıqaǵyshtyǵyn, zeıindiligin arttyrýmen qatar erik, sezim túrlerinde damytady.
Oıyn túrleri óte kóp. Sonyń ishinde bastaýysh synyptarda paıdalanatyn oıyn sabaq, oıyn - jattyǵý, sergitý oıyndary, dıdaktıkalyq maqsattaǵy oıyndar, sózdik oıyndar, logıkalyq esep oıyndar, ulttyq oıyndar. Mundaı oıyndar oqýshyny jan - jaqty damytyp, bilimdi tolyq ıgerýine kómektesedi.
Sondyqtan búgingi kúni qoǵamymyzdyń damý baǵytynda jan - jaqty damyǵan saýatty, sanaly azama tárbıeleý máselesiniń baıandy bolýy oqý - tárbıe júıesiniń úlesine tıetinin eskersek, jas jetkinshekterdiń bilimdi, bilikti bolýynda oıynnyń alatyn orny erekshe. Oıyn arqyly oqýshyny bilim alýǵa jetelep, onyń tulǵalyq damýyn qalyptastyrýǵa bolady.
Oıynǵa qoıylatyn talaptar mynalar:
- balalarǵa óziniń qabiletin kórsete bilýge múmkindik berý
- balany basqalarmen jarysa bilýge qalyptastyrý
- bilik pen daǵdyny qalyptastyrý úshin bilimdi ózi izdenýge qamtamasyz etý
- oıyn barysynda balaǵa jańa bilim, bili, daǵdylardyń qaınar kózine jetý
- balanyń oıyn barysynda jetken jeńisi onyń jańa alǵan bilim, bilik, daǵdylarmen sáıkes keletindigi.
Sabaqty birińǵaı ádistermen júrgize berý oqýshylardy jalyqtyrary sózsiz. Eger arasynda oıyn aralasyp kelip otyrsa, oqýshylar sabaq mazmunyna asa nazar aýdaryp, tez qabyldap alady.
Uly Abaıdyń «Oıyn oınap án salmaı, óser bala bolar ma?» degen pikirinen bala ómirindegi oıynnyń mańyzdylyǵyn kórýge bolady. Bastaýysh klass oqýshylarynyń psıhıkasynyń damýyna oıyn áreketi sheshýshi ról atqaratyndyǵy týraly belgili ǵalymdar óz eńbekterinde aıtyp ketken. Olar: J. Aımaýytov, M. Jumabaev. Sh. Qudaıberdiuly, S. Toraıǵyrov t. b.
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berý tujyrymdamasynyń negizgi maqsaty – bilim berý júıesiniń barlyq deńgeıinde qoǵamnyń talaptaryna sáıkes bilimdi, kásibi biliktiligi joǵary tulǵany tárbıelep, olardy básekege qabiletti bilim negizderimen qarýlandyrý jáne qazirgi jyldam ózgerip otyrǵan dúnıe jaǵdaılarynda alynǵan tereń bilimniń, kásibı daǵdylardyń negizinde erkin baǵdarlaı bilýge, ózin – ózi iske asyrýǵa, ózin – ózi damytýǵa jáne óz betinshe durys adamgershilik turǵysynan jaýapty sheshimder qabyldaýǵa qabiletti jeke tulǵany qalyptastyrý. Nazarbaev Nursultan Ábishuly Qazaqstan halqyna 2007 jylǵy 28 aqpandaǵy «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan» joldaýynda
«Bilim berý reformasy tabysynyń basty ólshemi tıisti bilim men bilim alǵan elimizdiń kez - kelgen azamaty álemniń kez - kelgen elinde qajetke jaraıtyn maman bolatyndaı deńgeıde kóterilý bolyp tabylady. Biz elimizde álemdik standarttar deńgeıinde sapaly bilim berý qyzmetine qol jetkizýge tıispiz» dep atap kórsetti.
Qoǵamnyń ǵylymı tehnıkalyq, áleýmettik ekonomıkalyq damýy óskeleń urpaqtyń ıntellektýaldyq, bilimdik, jeke tulǵalyq qabiletterin jetildire túsýdi talap etýde. Sondyqtan qazirgi kezde orta bilim beretin mekteptiń ádistemelerine túrli jańa tehnologıalar men ádis - tásilder kóptep engizilip otyr. Sol sebepti qazirgi oqytý úrdisi reprodýktıvti ádispen qana qoımaı, ıaǵnı « taratqysh qabyldaǵysh» turǵyda qalyptaspaı, muǵalim men oqýshy arasyndaǵy qarym - qatynas «tulǵa – tulǵa» kúıinde ózara syılasymdylyqqa, senimdilikke negizdelgen. Munda oqýshy oqytý úrdisinde tek dáleldengen, qatyp qalǵan bilimdi ıgerip qoımaı, ózindik maqsatty is - áreketter jasaı alatyn, óz oı pikirin aıtyp, ony dáleldeı alatyn bolýy qajet.
Óıtkeni, bul oqytý úrdisi oqýshyǵa baǵyttalǵan. Demek oqýshynyń boıynda qalyptasqan daǵdy men bilikteriniń meńgergen bilimderiniń qaı deńgeıde qalyptasqandyǵyna qaraı oqytý úrdisiniń nátıjeligi shyǵady. Muǵalimniń oqýshyǵa sapaly bilim berý dárejesi sabaqty uıymdastyrý joldaryn bilýimen tikeleı baılanysty. Kúndelikti bir saryndy, bir ǵana ádispen ótilgen sabaqtar oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýyn kemitip, bilimdi ıgerý qabiletterin tómendetedi. Sonyń ishinde oıynnyń mańyzy zor.
Pedagogıka ǵylymynda oıyn áreketiniń oqý úrdisinde alatyn orny týraly zerttelip júrgen eńbekter de az emes. Sebebi oıyn oqý, eńbek is - áreketterimen birge adamnyń ómir súrýiniń mańyzdy bir túri. Ony mynadaı keste arqyly sýrettesek:
İs áreket:
- oqý áreketi
- eńbek áreketi
- oıyn áreketi
«Oıyn» uǵymyna túsinikteme bersek - bul adamnyń minez - qulqyn ózi basqarýmen anyqtalatyn qoǵamdyq tájirıbeni qalyptastyrýǵa arnalǵan jaǵdaıattar negizindegi is árekettiń bir túri. Adamzat tájirıbesinde oıyn áreketi mynandaı qyzmetterdi atqarady:
- oıyn – saýyq (bul oıynnyń negizgi qyzmeti shattaný, qyzyǵýshylyǵyn oıatý)
- kommýnıkatıvtik nemese qarym - qatynastyq dıalektıkasyn meńgerý;
- dıagnostıkalyq (oıyn barysynda ózin - ózi tanýy)
- korreksıalyq tulǵanyń qurylymdyq kórsetkishterdiń pozıtıvti ózgerýine úles qosý;
- áleýmettendirý adamdardyń qoǵamdasyp ómir súrý normasyn meńgerýin qoǵamdyq qarym - qatynastar júıesine bekitý;
Oıyndardyń mynandaı tórt basty qyrlary bolady:
- erkin damýshy is árekettilik nátıjesinen nemese is - árekettilik nátıjesinen prosesiniń qamy úshin ǵana emes tek balanyń tilegine baılanysty qabyldanady.
- shyǵarmashylyq, belgili deńgeıdegi ımprovızasıalyq osy is - árekettiliktiń óte belsendi minezdemesi (shyǵarmashylyq «joly»)
- emosıonaldy kóterińkilik, básekelestik, qarsylastyq (oıynnyń tabıǵı sezimdiligi « emosıalyq kerneýlik»)
- túzý nemese janama erejelerdiń bar bolýy, oıyn damýyndaǵy logıkalyq mazmundy ashý.
Oıyn - adamnyń ómirtanymynyń alǵashqy qadamy. Sondyqtan oıyn arqyly balalar ómirden kóptegen málimetter alyp, bilimderin jetildiredi.
Oıyn – bir qaraǵanda qarapaıym qubylys is áreket ispetti. Ol mindetti túrde ujymdyq áreket. Oıynnyń erejeleri oınaýshylardyń qısyndy oı qabiletiniń damýy, bir - birine degen syılastyq qajettilikterimen sanasýy ár oıynshynyń jeke áreketterinen týyndaıdy. Oıynnyń basty sharty jeńiske jetý bolsa, ár oıynshy óz qarsylasynyń múmkindigimen sanasyp, bir - birine degen senimin arttyrady.
Oıyn kezinde barlyq oqýshy birdeı, óıtkeni barlyǵy da ne istesem, qalaı aıtsam jeńemin, qalaı nátıjege jetemin degen maqsatta jumys isteıdi. Taqyrypty bilmeı otyrǵan oqýshynyń oıyn kezinde qorqynyshy, uıalshaqtyǵy joıylyp, basqa balalarmen birge bir deńgeıde jumys isteı alady. Tez tildik materıal jattalady, ol oqýshy óziniń basqalarmen birge sabaqqa qatysqanyna kóńili tolyp otyrady.
Sonymen qatar oıyn kezinde belgili bir nátıjege jetý úshin oqýshylar tek qana sózdi ǵana qoldanyp qana qoımaı, mımıka, jest túrlerinde qoldana alady. Al, aqyl - oı oıyndarynda belgili bir erejelerdi saqtap oınaıdy. Ol oıyndar balanyń tapqyrlyǵyn, baıqaǵyshtyǵyn, zeıindiligin arttyrýmen qatar erik, sezim túrlerinde damytady.
Oıyn túrleri óte kóp. Sonyń ishinde bastaýysh synyptarda paıdalanatyn oıyn sabaq, oıyn - jattyǵý, sergitý oıyndary, dıdaktıkalyq maqsattaǵy oıyndar, sózdik oıyndar, logıkalyq esep oıyndar, ulttyq oıyndar. Mundaı oıyndar oqýshyny jan - jaqty damytyp, bilimdi tolyq ıgerýine kómektesedi.
Sondyqtan búgingi kúni qoǵamymyzdyń damý baǵytynda jan - jaqty damyǵan saýatty, sanaly azama tárbıeleý máselesiniń baıandy bolýy oqý - tárbıe júıesiniń úlesine tıetinin eskersek, jas jetkinshekterdiń bilimdi, bilikti bolýynda oıynnyń alatyn orny erekshe. Oıyn arqyly oqýshyny bilim alýǵa jetelep, onyń tulǵalyq damýyn qalyptastyrýǵa bolady.
Oıynǵa qoıylatyn talaptar mynalar:
- balalarǵa óziniń qabiletin kórsete bilýge múmkindik berý
- balany basqalarmen jarysa bilýge qalyptastyrý
- bilik pen daǵdyny qalyptastyrý úshin bilimdi ózi izdenýge qamtamasyz etý
- oıyn barysynda balaǵa jańa bilim, bili, daǵdylardyń qaınar kózine jetý
- balanyń oıyn barysynda jetken jeńisi onyń jańa alǵan bilim, bilik, daǵdylarmen sáıkes keletindigi.
Sabaqty birińǵaı ádistermen júrgize berý oqýshylardy jalyqtyrary sózsiz. Eger arasynda oıyn aralasyp kelip otyrsa, oqýshylar sabaq mazmunyna asa nazar aýdaryp, tez qabyldap alady.
Uly Abaıdyń «Oıyn oınap án salmaı, óser bala bolar ma?» degen pikirinen bala ómirindegi oıynnyń mańyzdylyǵyn kórýge bolady. Bastaýysh klass oqýshylarynyń psıhıkasynyń damýyna oıyn áreketi sheshýshi ról atqaratyndyǵy týraly belgili ǵalymdar óz eńbekterinde aıtyp ketken. Olar: J. Aımaýytov, M. Jumabaev. Sh. Qudaıberdiuly, S. Toraıǵyrov t. b.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
