Qurmanǵazy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: «Qurmanǵazy» mátinine túsinikteme berý. Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly týraly qosymsha
tereńirek aqparat berý. Onyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn bilýge qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa Qurmanǵazy týraly mátindi oqytyp, taldatyp, kúılerin estirtip, mazmunyn ashý arqyly oılaý, júıeli áńgimeleý, durys sóıleýge baǵyt berý. Qazaq kúı óneri týraly dúnıetanymdaryn keńeıtý.
Tárbıelik máni: Oqýshylardy mádenıetke, ónerge baýlý. Atadan qalǵan kúı ónerin nasıhattaý arqyly tarıhyn, ǵurpyn qurmetteýge baýlý. Mýzyka arqyly ásemdikti sezinýge, rýhanı nár alýǵa jeteleý.
Ádis - tásilderi: suraq – jaýap, túsindirý, áńgimelesý.
Sabaqtyń ótý ádisi: suraqqa jaýap, oı qozǵaý, túrtip alý strategıasy, JIGSO İİ strategıasy
Tehnologıa: STO
Pánaralyq baılanys: mýzyka, tarıh
Kórnekiligi: sýret, Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly slaıd, keste, toptarǵa arnalǵan oıýlar, oıýly dombyra sýretteri.
Sabaqtyń jospary:
I. Uıymdastyrý.
a) Psıhologıalyq jattyǵý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
III. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
IV. Jańa sabaq.
V. Mátinmen jumys
VI. Sabaqty bekitý.
VII. Baǵalaý.
VIII. Úıge tapsyrma
Sabaqtyń barysy:
oqýshylardy durys otyrǵyzyp, sabaq quraldaryn túgendeý.
I. Uıymdastyrý kezeńi.
a) Psıhologıalyq daıyndyq.
a) Psıhologıalyq daıyndyq(oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý)
Qýanamyn men de,
Qýanasyń sen de,
Qýanaıyq dostarym,
Araılap atqan kúnge!
Oqýshylar qyzyl, kók, jasyl, sary tústi oıýlardy alyp, sol boıynsha toptarǵa bólinip otyrady.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
131bet bettegi mátindi mazmundaý. Muzafar Álimbaevtyń «Dombyra» óleńin oqytý, Ahmet Jubanov týraly oılaryn tıanaqtaý.
III. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
«5» bolsyn alar baǵamyz,
Bilimnen baqyt tabamyz.
Óner, bilim kóp oqyp,
Óse bersin sanamyz.
Oı qozǵaý
Qurmanǵazy týraly ne bilesińder?
Bilemin Bilgim keledi Ne úırendim?
İV Maǵynany taný
Jańa sabaq
Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly týraly maǵlumat berý. Slaıd kórsetiledi.
Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly (1818 - 1889) — qazaqtyń uly kúıshi - kompozıtory. Qazaqtyń aspapty mýzyka óneriniń klassıgi.
Týyp - ósken jeri Bókeı handyǵy, qazirgi Oral oblysynyń Jańaqala aýdanyna qarasty Jıdeli degen jer. Topyraq buıyrǵan oryny – Astrahan (Reseı) oblysynyń burynǵy «Shaıtanı bataga», qazirgi «Qurmanǵazy tóbe» dep atalatyn jer.
Shyqqan tegi – Kishi júz, on eki ata Baıulynan órbigen Sultansıyqtyń Qyzylqurt butaǵy. Qurmanǵazynyń jetinshi atasy Ershi degen kisi ot tildi, oraq aýyzdy, sóz daryǵan adam bolypty. Al, naǵashy jurty – Berish rýy. Qalmaq shapqynshylyǵy kezinde asqan erligimen kózge túsken Aǵataı batyrdyń esimi ısi Berishke uran bolǵan. Odan beridegi Ótemis bı, Mahambet aqyn, Isataı batyr bir ǵana Berish rýynyń emes, ısi qazaqtyń ardaqty uldary.
Qurmanǵazy saharanyń dańǵyl kókirek dáýlesker kúıshisi Soqyr Esjannyń aldyn kórip, Dáýletkereı sıaqty jaısań kúıshimen syrlas bolyp, Sherkesh, Baıjuma, Balamaısań sıaqty kúıshilerdiń ónerinen ónege alǵan. Onyń «Túrmeden qashqan», «Kisen ashqan», «Erteń ketem», «Bozqańǵyr», «Pábeski», «Terezeden - esikten», «Bozsholaq», «Buqtym - buqtym», «Ne krıchı, ne shýmı», «Arba soqqan», «Aman bol, sheshem, aman bol», «Qaıran sheshem» sıaqty kúıleri zamana basqa salǵan zobalańnyń bir - bir beketi sıaqty. Ol qatal taǵdyrdyń kez kelgen talqysyna ónerimen jaýap berip, ónerimen belgi qaldyryp otyrǵan.
Qurmanǵazy ómirge ǵashyq kúıshi. Tirshiliktiń nurly sátterine ol balasha qýanyp, qaltqysyz sezimge bólene alady. Onyń «Qyzyl qaıyń», «Aqjeleń», «Adaı», «Saryarqa», «Balbyraýyn», «Serper», «Nazym», «Balqaımaq», «Bulbuldyń qurǵyry», «Aqsaq kıik», «Tóremurat», «Qýanysh» sıaqty kúıleri ómirge ińkár jannyń júrek lúpili sıaqty.
Mátinmen jumys
1. Oqýlyqtaǵy mátindi oqýshylarǵa oqyp berý.
2. Oqýshylarǵa mátindi tizbekteı oqytý.
3. Oqýshylarǵa Qurmanǵazynyń «Kisen ashqan», «Balbyraýyn», «Aq jeleń», «Túrmeden qashqan» kúılerinen úzindi tyńdatý.
Dáptermen jumys
Dápterge Qurmanǵazy kúıleriniń attaryn jazdyrý. Qazirgi kúıshiler Aıgúl Úlkenbaeva, Seken Turysbekov esimderin jazdyrý.
3. Qosymsha aqparat: Qurmanǵazynyń «Salyq ólgen» kúıiniń shyǵý tarıhynan áńgimeni toptarǵa bólip berý.
V. Mátinmen jumys
Toppen jumys. Mátindi tórt aıaldamaǵa bólip oqıdy
İ top
Qurmanǵazy túrmege túsken bir kezinde túrmede aq shashty, aq saqaldy bir qarıany kezdestiredi. Tanysa kele ol adam Orda ólkesinen kelgen Qurmanǵazynyń jerlesi jáne dombyrashy Salyq atty azamat eken. Salyq kóp kúı biletin óte sheber dombyrashy bolǵan, biraq ókinishke oraı ómiriniń túrmede ótýine baılanysty onyń kúıleri jaryqqa shyqpaǵan. Salyq Qurmanǵazydan kóp úlken adam bolǵan. Sol túrmede Salyq dúnıe salady. Dúnıeden óter aldynda Qurmanǵazyǵa "balam, bálen degen jerde meniń kempirim men qyzym bar. Solarǵa meniń dúnıeden ótkenimdi estirtersiń" - dep amanat aıtady.
İİ top
Sodan Qurmanǵazy kúnderdiń kúninde bostandyqqa shyqqan boıda óz úıine barmastan Salyq aqsaqaldyń amanaty boıynsha sol úıdi izdep kelse, úıde pesh túbinde urshyq ıirip kempir otyr eken. Qurmanǵazy sálemdesip, sýsyn iship otyryp endi Salyqtyń ólgenin qalaı estirtemin dep otyrsa, tórde dombyra ilýli tur eken. "Áje, alys joldan kele jatyr edim, myna dombyrańyzdy berińizshi, bir - eki kúı tartaıyn" - deıdi. "Myna dombyra qyzymdiki edi, óziniń ulyqsatynsyz eshkimge bermeıtin edi, degenmen alys joldan kele jatyr ekensiń saǵyńdy qaıtarmaımyn" - dep dombyrany alyp beredi. Qurmanǵazy sol jerde "Salyq ólgen" degen kúı shyǵaryp tartady.
İİİ top
Biraq kempir qapelimde túsine qoımady. Sóıtip, otyrǵanda syrttan qyzy kirip keledi. Ol Qurmanǵazyǵa sálemdesedi de jańaǵy tartyp ilip qoıǵan dombyraǵa qarap "Sheshe, myna dombyrany kim tartty?" - deıdi. Sol kezde Qurmanǵazy: "Dombyrany surap tartqan men edim. Endi óz qolyńnan ber, bir kúı tartyp bereıin" - deıdi. Qyz dombyrany alyp beredi. Qurmanǵazy "Salyq ólgen" kúıin qaıta bastap orta tusyna kelgende qyz: "Sheshetaı, myna dombyra ne deıdi?" - dep anasyn qushaqtap jylap jiberedi. Sodan Qurmanǵazy kúıin toqtatyp jylap otyrǵan qyzy men anasyn jubatyp, túrmede otyrǵan kezderin aıtyp áńgimelep beredi.
İV top
Sosyn qyz Qurmanǵazyny jibermeı eki - úsh kúsh qonaq qylady. Kúı tartysady, Qurmanǵazy qandaı kúı tartsa da qyz qaıtalap berip otyrady. Sodan Qurmanǵazy qyzdy jeńe almaı dombyrany bashpaıymen tartqan desedi. Sol kezde qyz etigin sheshýge uıalyp óziniń jeńilgenin moıyndaǵan eken deıdi. Sol qyz jastaıynan dúnıeden erte ótken, artynda bizge jetken jalǵyz "Baıjuma" atty kúıi qalǵan Salyq qyzy Orynsha eken. Qazirgi kezde Orynsha qyzdyń "Baıjumasy" dep tartylyp júrgen. Kóne kóz qarıalardyń aıtýyna qaraǵanda Qurmanǵazynyń Aıjan qyzben tartysýy týraly ańyz - áńgimeler bar. Biraq shynynda ol Aıjan qyz emes Orynsha qyz kórinedi. Al Qurmanǵazynyń kúıi "Salyq ólgen" aıaqtalmaı qalǵan, jartylaı tartylady deıdi. "Salyq ólgen" - ókinishke toly, muńdy, azaly kúı.
Balalar qoldaryndaǵy mátindi oqyp, jupta, topta mazmunyn taldaıdy.
Ár toptan bir - bir oqýshy mazmunyn áńgimelep beredi.
Sergitý sáti
Jabyrqaýdy bilmeımiz,
Jalqaýlyqty súımeımiz.
Eńbek etip biz - daǵy,
Turǵyzamyz qalany.
Biz talanty jas ulan,
Úlgi alamyz jaqsydan.
VI. Sabaqty bekitý
Oı tolǵanys
Kesteni toltyrý
1. Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly kim bolǵan?
2. Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń qandaı kúıleriń bilesiń?
3. Qurmanǵazy kúıleri arqyly neni sýretteıdi?
4. Qazirgi kezdegi kúıshilerden kimdi bilesiń?
5. Qandaı kúıleri attyń shabysyn, halyqtyń erligin
sýretteıdi?
6. Qandaı kúıleri adamnyń tiline jaqyn?
7. Qandaı kúıleri týǵan jerge degen saǵynyshty elestetedi?
«Aqyn oryndyǵy»
Uıqas boıynsha óleń quratý.
............... dombyra.
............... sen ǵana.
Qurmanǵazy atamnan,
............... sen ǵana.
Jumbaq
Bılemeıdi, sóıleıdi, kúlip, aıtady án,
Kerek deseń, qaıtalaıdy qaıtadan. (Dombyra)
VII. Baǵalaý.
VIII. Úıge tapsyrma. 132 - 133bet oqý, mazmundaý. Oıyńnan Qurmanǵazy týraly tórt jol óleń qurastyr.
Bilimdilik: «Qurmanǵazy» mátinine túsinikteme berý. Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly týraly qosymsha
tereńirek aqparat berý. Onyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn bilýge qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa Qurmanǵazy týraly mátindi oqytyp, taldatyp, kúılerin estirtip, mazmunyn ashý arqyly oılaý, júıeli áńgimeleý, durys sóıleýge baǵyt berý. Qazaq kúı óneri týraly dúnıetanymdaryn keńeıtý.
Tárbıelik máni: Oqýshylardy mádenıetke, ónerge baýlý. Atadan qalǵan kúı ónerin nasıhattaý arqyly tarıhyn, ǵurpyn qurmetteýge baýlý. Mýzyka arqyly ásemdikti sezinýge, rýhanı nár alýǵa jeteleý.
Ádis - tásilderi: suraq – jaýap, túsindirý, áńgimelesý.
Sabaqtyń ótý ádisi: suraqqa jaýap, oı qozǵaý, túrtip alý strategıasy, JIGSO İİ strategıasy
Tehnologıa: STO
Pánaralyq baılanys: mýzyka, tarıh
Kórnekiligi: sýret, Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly slaıd, keste, toptarǵa arnalǵan oıýlar, oıýly dombyra sýretteri.
Sabaqtyń jospary:
I. Uıymdastyrý.
a) Psıhologıalyq jattyǵý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
III. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
IV. Jańa sabaq.
V. Mátinmen jumys
VI. Sabaqty bekitý.
VII. Baǵalaý.
VIII. Úıge tapsyrma
Sabaqtyń barysy:
oqýshylardy durys otyrǵyzyp, sabaq quraldaryn túgendeý.
I. Uıymdastyrý kezeńi.
a) Psıhologıalyq daıyndyq.
a) Psıhologıalyq daıyndyq(oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý)
Qýanamyn men de,
Qýanasyń sen de,
Qýanaıyq dostarym,
Araılap atqan kúnge!
Oqýshylar qyzyl, kók, jasyl, sary tústi oıýlardy alyp, sol boıynsha toptarǵa bólinip otyrady.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
131bet bettegi mátindi mazmundaý. Muzafar Álimbaevtyń «Dombyra» óleńin oqytý, Ahmet Jubanov týraly oılaryn tıanaqtaý.
III. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
«5» bolsyn alar baǵamyz,
Bilimnen baqyt tabamyz.
Óner, bilim kóp oqyp,
Óse bersin sanamyz.
Oı qozǵaý
Qurmanǵazy týraly ne bilesińder?
Bilemin Bilgim keledi Ne úırendim?
İV Maǵynany taný
Jańa sabaq
Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly týraly maǵlumat berý. Slaıd kórsetiledi.
Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly (1818 - 1889) — qazaqtyń uly kúıshi - kompozıtory. Qazaqtyń aspapty mýzyka óneriniń klassıgi.
Týyp - ósken jeri Bókeı handyǵy, qazirgi Oral oblysynyń Jańaqala aýdanyna qarasty Jıdeli degen jer. Topyraq buıyrǵan oryny – Astrahan (Reseı) oblysynyń burynǵy «Shaıtanı bataga», qazirgi «Qurmanǵazy tóbe» dep atalatyn jer.
Shyqqan tegi – Kishi júz, on eki ata Baıulynan órbigen Sultansıyqtyń Qyzylqurt butaǵy. Qurmanǵazynyń jetinshi atasy Ershi degen kisi ot tildi, oraq aýyzdy, sóz daryǵan adam bolypty. Al, naǵashy jurty – Berish rýy. Qalmaq shapqynshylyǵy kezinde asqan erligimen kózge túsken Aǵataı batyrdyń esimi ısi Berishke uran bolǵan. Odan beridegi Ótemis bı, Mahambet aqyn, Isataı batyr bir ǵana Berish rýynyń emes, ısi qazaqtyń ardaqty uldary.
Qurmanǵazy saharanyń dańǵyl kókirek dáýlesker kúıshisi Soqyr Esjannyń aldyn kórip, Dáýletkereı sıaqty jaısań kúıshimen syrlas bolyp, Sherkesh, Baıjuma, Balamaısań sıaqty kúıshilerdiń ónerinen ónege alǵan. Onyń «Túrmeden qashqan», «Kisen ashqan», «Erteń ketem», «Bozqańǵyr», «Pábeski», «Terezeden - esikten», «Bozsholaq», «Buqtym - buqtym», «Ne krıchı, ne shýmı», «Arba soqqan», «Aman bol, sheshem, aman bol», «Qaıran sheshem» sıaqty kúıleri zamana basqa salǵan zobalańnyń bir - bir beketi sıaqty. Ol qatal taǵdyrdyń kez kelgen talqysyna ónerimen jaýap berip, ónerimen belgi qaldyryp otyrǵan.
Qurmanǵazy ómirge ǵashyq kúıshi. Tirshiliktiń nurly sátterine ol balasha qýanyp, qaltqysyz sezimge bólene alady. Onyń «Qyzyl qaıyń», «Aqjeleń», «Adaı», «Saryarqa», «Balbyraýyn», «Serper», «Nazym», «Balqaımaq», «Bulbuldyń qurǵyry», «Aqsaq kıik», «Tóremurat», «Qýanysh» sıaqty kúıleri ómirge ińkár jannyń júrek lúpili sıaqty.
Mátinmen jumys
1. Oqýlyqtaǵy mátindi oqýshylarǵa oqyp berý.
2. Oqýshylarǵa mátindi tizbekteı oqytý.
3. Oqýshylarǵa Qurmanǵazynyń «Kisen ashqan», «Balbyraýyn», «Aq jeleń», «Túrmeden qashqan» kúılerinen úzindi tyńdatý.
Dáptermen jumys
Dápterge Qurmanǵazy kúıleriniń attaryn jazdyrý. Qazirgi kúıshiler Aıgúl Úlkenbaeva, Seken Turysbekov esimderin jazdyrý.
3. Qosymsha aqparat: Qurmanǵazynyń «Salyq ólgen» kúıiniń shyǵý tarıhynan áńgimeni toptarǵa bólip berý.
V. Mátinmen jumys
Toppen jumys. Mátindi tórt aıaldamaǵa bólip oqıdy
İ top
Qurmanǵazy túrmege túsken bir kezinde túrmede aq shashty, aq saqaldy bir qarıany kezdestiredi. Tanysa kele ol adam Orda ólkesinen kelgen Qurmanǵazynyń jerlesi jáne dombyrashy Salyq atty azamat eken. Salyq kóp kúı biletin óte sheber dombyrashy bolǵan, biraq ókinishke oraı ómiriniń túrmede ótýine baılanysty onyń kúıleri jaryqqa shyqpaǵan. Salyq Qurmanǵazydan kóp úlken adam bolǵan. Sol túrmede Salyq dúnıe salady. Dúnıeden óter aldynda Qurmanǵazyǵa "balam, bálen degen jerde meniń kempirim men qyzym bar. Solarǵa meniń dúnıeden ótkenimdi estirtersiń" - dep amanat aıtady.
İİ top
Sodan Qurmanǵazy kúnderdiń kúninde bostandyqqa shyqqan boıda óz úıine barmastan Salyq aqsaqaldyń amanaty boıynsha sol úıdi izdep kelse, úıde pesh túbinde urshyq ıirip kempir otyr eken. Qurmanǵazy sálemdesip, sýsyn iship otyryp endi Salyqtyń ólgenin qalaı estirtemin dep otyrsa, tórde dombyra ilýli tur eken. "Áje, alys joldan kele jatyr edim, myna dombyrańyzdy berińizshi, bir - eki kúı tartaıyn" - deıdi. "Myna dombyra qyzymdiki edi, óziniń ulyqsatynsyz eshkimge bermeıtin edi, degenmen alys joldan kele jatyr ekensiń saǵyńdy qaıtarmaımyn" - dep dombyrany alyp beredi. Qurmanǵazy sol jerde "Salyq ólgen" degen kúı shyǵaryp tartady.
İİİ top
Biraq kempir qapelimde túsine qoımady. Sóıtip, otyrǵanda syrttan qyzy kirip keledi. Ol Qurmanǵazyǵa sálemdesedi de jańaǵy tartyp ilip qoıǵan dombyraǵa qarap "Sheshe, myna dombyrany kim tartty?" - deıdi. Sol kezde Qurmanǵazy: "Dombyrany surap tartqan men edim. Endi óz qolyńnan ber, bir kúı tartyp bereıin" - deıdi. Qyz dombyrany alyp beredi. Qurmanǵazy "Salyq ólgen" kúıin qaıta bastap orta tusyna kelgende qyz: "Sheshetaı, myna dombyra ne deıdi?" - dep anasyn qushaqtap jylap jiberedi. Sodan Qurmanǵazy kúıin toqtatyp jylap otyrǵan qyzy men anasyn jubatyp, túrmede otyrǵan kezderin aıtyp áńgimelep beredi.
İV top
Sosyn qyz Qurmanǵazyny jibermeı eki - úsh kúsh qonaq qylady. Kúı tartysady, Qurmanǵazy qandaı kúı tartsa da qyz qaıtalap berip otyrady. Sodan Qurmanǵazy qyzdy jeńe almaı dombyrany bashpaıymen tartqan desedi. Sol kezde qyz etigin sheshýge uıalyp óziniń jeńilgenin moıyndaǵan eken deıdi. Sol qyz jastaıynan dúnıeden erte ótken, artynda bizge jetken jalǵyz "Baıjuma" atty kúıi qalǵan Salyq qyzy Orynsha eken. Qazirgi kezde Orynsha qyzdyń "Baıjumasy" dep tartylyp júrgen. Kóne kóz qarıalardyń aıtýyna qaraǵanda Qurmanǵazynyń Aıjan qyzben tartysýy týraly ańyz - áńgimeler bar. Biraq shynynda ol Aıjan qyz emes Orynsha qyz kórinedi. Al Qurmanǵazynyń kúıi "Salyq ólgen" aıaqtalmaı qalǵan, jartylaı tartylady deıdi. "Salyq ólgen" - ókinishke toly, muńdy, azaly kúı.
Balalar qoldaryndaǵy mátindi oqyp, jupta, topta mazmunyn taldaıdy.
Ár toptan bir - bir oqýshy mazmunyn áńgimelep beredi.
Sergitý sáti
Jabyrqaýdy bilmeımiz,
Jalqaýlyqty súımeımiz.
Eńbek etip biz - daǵy,
Turǵyzamyz qalany.
Biz talanty jas ulan,
Úlgi alamyz jaqsydan.
VI. Sabaqty bekitý
Oı tolǵanys
Kesteni toltyrý
1. Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly kim bolǵan?
2. Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń qandaı kúıleriń bilesiń?
3. Qurmanǵazy kúıleri arqyly neni sýretteıdi?
4. Qazirgi kezdegi kúıshilerden kimdi bilesiń?
5. Qandaı kúıleri attyń shabysyn, halyqtyń erligin
sýretteıdi?
6. Qandaı kúıleri adamnyń tiline jaqyn?
7. Qandaı kúıleri týǵan jerge degen saǵynyshty elestetedi?
«Aqyn oryndyǵy»
Uıqas boıynsha óleń quratý.
............... dombyra.
............... sen ǵana.
Qurmanǵazy atamnan,
............... sen ǵana.
Jumbaq
Bılemeıdi, sóıleıdi, kúlip, aıtady án,
Kerek deseń, qaıtalaıdy qaıtadan. (Dombyra)
VII. Baǵalaý.
VIII. Úıge tapsyrma. 132 - 133bet oqý, mazmundaý. Oıyńnan Qurmanǵazy týraly tórt jol óleń qurastyr.
You Might Also Like
