InfoHub Logo

«Jumbaq jaılap, ańyz órgen – Mańǵystaý!»

Maqsaty: oqýshylardyń týǵan jerge, ólkege degen súıispenshiligin arttyryp, eline degen maqtanysh sezimin oıatý. Týǵan ólkesiniń, jeriniń tabıǵatyn qorǵaýǵa baýlý.
Kórnekilikteri: Mańǵystaý tarıhy papkalar, býkletter, elektrondy taqta, slaıd «Mańǵystaý - mańǵaz mekenim» atty kitap kórmesi.
Barysy:
İ. Tanystyrý.
İİ. Báıge(suraq - jaýap).
İİİ. Kim shapshań!
İÚ Óleń shýmaqtaryn jalǵastyr.
Ú. Uıqasyn tap.
Úİ. Sýret syry.
Úİİ. «Qazirgi tańda Mańǵystaý ekologıasy oılandyra ma? Sen ne isteı alar ediń...»

Muǵalim: Armysyzdar, ustazdar qaýymy!
21 - 30 qańtar aralyǵyndaǵy «Álem. Ǵylym. Tabıǵat» jaratylystaný pánderiniń aptalyǵyna oraı 7, 8, 9 synyptar arasyndaǵy fakúltatıv sabaq oqýshylary qatynasyp otyrǵan «Jumbaq jaılap, ańyz órgen - Mańǵystaý» atty tárbıe saǵatyn ashyq dep jarıalaımyn.
Aldaryńyzǵa Álqýat Kama «Jer kindigi atanǵan ólke» dep atalatyn shyǵarmasymen.
Aldaryńyzǵa 7 synyp oqýshysy Bólekbaı Jeńisgúl Mańǵystaý aqyn jazýshylarynyń bir óleńin mánerlep oqıdy.
Shegebaı Nuraı «Mańǵystaý mańǵaz dalam» degen óleńin oqıdy.

Barysy:
İ bólim. Tanystyrý.
«Otpan taý», «Jeltaý» toptary qatynasyp otyr.

İİ bólim. «Báıge» bóliminiń suraqtary:
1. Mańǵystaý oblysynyń qalalary (Aqtaý, Jańaózen, Fort – Shevchenko).
2. Mańǵystaý oblysynyń quramyna kiretin aýdandardy ata (Qaraqıa, Mańǵystaý, Beıneý, Túpqaraǵan, Munaıly).
3. Uly Otan soǵysyna qatysqan Mańǵystaýlyq bes batyrdy bilesiń be?
(Jumaǵalı Qaldyǵaraev, Mádı Begenov, Bilál Qalıev, Kemer Ońǵalbaev, Isataı Shahatuly Súıeýbaev)
4.«Jalyndap ótken jas ǵumyr» kitabynyń avtory kim? (Seısen Demeýbeav)
5. «Uıqydaǵy arýdyń oıanýy» eńbeginiń avtory kim? (Ábish Kekilbaev).
6.«Mańǵystaý men Ústirttiń kıeli oryndary», «Mańǵystaý geografıasy», «Esen - Qazaq» kitabynyń avtory kim? (Serikbol Qondybaev).
7. Mańǵystaý oblysy qaı jyly quryldy? 1973 jyly 20 naýryz).
8. Qazaqstanda Qyzyl kitap qaı jyly jaryq kórdi? (1978jyly)
9. Mańǵystaý oblysynda ornalasqan qoryq qaı qoryq? Neshinshi jyly quryldy? (Ústirt qoryǵy, 1984j.)
10. Mańǵystaýdyń baıtaq dalasynda kezdesetin emdik shópterdi ata? (adyraspan, báısheshek, bozjıde, jantaq, ızen, súttigen).
11. Sýdyń deńgeıinen kóterilýi ne dep atalady? ( tasqyn)
12. Qazaqstan qansha elmen shektesedi. Ol elderdi ata. (5 elmen, Reseı, Ózbeksten, Qyrǵyzstan Qytaı, Túrikmenstan).
13. Túpqaraǵan aýdanynyń ortalyǵy (Fort – Shevchenko)
14. Uzaq geologıalyq ýaqyt ishinde úgitilýdiń nátıjesinde buzylyp, ústińgi jaǵy tegistelgen, bıiktigi 200 - 600 m bolatyn jer bederiniń formasy (keýst taýlar).
15. Tektonıkalyq oıystardyń geologıalyq ýaqyt ishinde shógindi qabatpen tolyp, tegistelýiniń nátıjesinde paıda bolǵan jer bederi ne dep atalady? (oıpattar).
16. Dúnıe júzindegi eń úlken aǵynsyz kól (Kaspıı teńizi).
17. Ólkeniń negizi kóp taralǵan janýarlary, Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna engizilgen janýarlaryn ata --- (qaraquıryq, ústirt qoıy).
18. Mańǵystaýdaǵy qandaı taýlardy bilesiń? (Aıraqty, Sherqala, Aqmyshtaý, Aqtaýlar, Otpan, Besshoqy, Qarataý, Oǵylandy, Manata, t. b)
19. Mańǵystaýdaǵy qandaı qustardy bilesiń? (qarlyǵash, torǵaı, kepter, qarǵa, aqqý, úırek, shaǵala, shil, búrkit, jarqanat, qarabaýyr).
20. Mańǵystaýdan shyqqan batyrlar Isa, Shotan, Qulbaraq, Dosan batyrlar.

İİİ bólim. Kim shapshań!
Qoraptyń ishinen árip sýyryp, sol áripten bastalatyn Mańǵystaýdyń jer - sý attaryn aıtý.

İÚ bólim. Óleń shýmaqtaryn jalǵastyr.
Oqýshylar óz talanttaryna qaraı óleń shýmaqtaryn jalǵastyrý kerek.
№1
Týǵan ólke, bar úmitim kúter aldan,
----------
Men qalaı týǵan jerdi umytaıyn.
---------
№2
Týǵan jer men ózińmen ózektesip
---------
Tabanymda týǵan jer taby qalyp,
----------
№3
Týǵan ólke bastaýysyń ónegeniń

Qalaısha umytamyn men anamnyń
---------
Ú bólim. Uıqasyn tap.
Mańǵystaýǵa qatysty óleń shýmaqtarynyń orny aýysqan, oryn aýysqan sózderden qurastyryp, óleńdi durystap oqý.
1. Mańǵystaý úsh qıannyń órgen jeri.
Jerlenbeı jeti jurttyń ketken jeri.
Atamyz Adaı meken etken jeri,
Toı qylyp «Adaı» týyn tikken jeri.

2. Mańǵystaý – er Bekettiń týǵan jeri,
Ketirip kindik qanyn jýǵan jeri.
Kindigin Qoja molda qolymen kesip,
Tamyryn taramyspen býǵan jeri7

Úİ bólim. Sýret syry. 2 sýret beriledi, sol sýretke shaǵyn shyǵarma jazý.
Úİİ bólim.
«Qazirgi tańda Mańǵystaý ekologıasy oılandyra ma? Sen ne isteı alar ediń...» 2 topqa da ortaq suraq. Top músheleri óz oılaryn aıtý kerek.

Qorytyndy.
Mańǵystaý – qoı tastaryń júregimdeı,
Munarań joly jalyn kúreńimdeı.
Aspanyń - Adaılardyń kókiregi.
Qus joly - Kókmoınaqtyń shilderindeı.
Mańǵystaý - kim – kimdi de qyzyqtyryp, áketetin, tereń tarıhty ólke. «Jer sharynyń geologıalyq tarıhyn bilgińiz kelse, Mańǵystaýdy bir ret kórińiz»,- degen N. Andrýsov.
K. Paýstovskıı bolsa: «Mańǵystaýǵa barǵan saparymdy juldyzdy ólkege jasaǵan saıahat deýge bolar edi. Men esh jerde mundaı juldyzdar nóserin, olardyń kóz sharshatar jarqylyn kórgenim joq. Juldyzdar Mańǵystaýǵa ushyp kelip jatqandaı seziledi», dep baǵalady. Qazir egemen elimizdiń eń baı óńiri, ekonomıkalyq damý turǵysynan kóshbasshy bolyp otyrǵan qazynaly Mańǵystaý - «Jeti jurt kelip, jeti jurt ketken», shytyrman oqıǵaǵa toly óńir. Jeriniń asty qazynaǵa, jeriniń ústi ańyzǵa toly óńir. Áýlıeli – kıeli meken. Osy ólkeniń órkendep, odan ári qanat jaıyp damýyna úles qosý - búgingi bizder sizderdiń mindetimiz.