InfoHub Logo

Kojımova Baktygýl Djambýlovna
Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti, Almaty q.
Mamandyǵy: Bastaýysh oqytý pedagogıkasy men ádistemesi
Ǵylymı jetekshi: Qarsybaeva Raısa Kanabekovna

Ańdatpa: Sabaqqa úlgermeýshiliktiń quramyn zertteý jáne onyń aldyn alý quraldaryn negizdeý eki termındi qoldanýdy talap etedi: «úlgermeýshilik» jáne «artta qalý».

Úlgermeýshilik degenimiz — oqý prosesiniń qandaı da bir eleýli kezeńi — kýrstyń, oqý toqsanynyń, jarty jyldyqtyń, jyldyń bir taqyrybyn nemese bólimin zerdeleýge arnalǵan sabaqtar tizbegi aıaqtalǵannan keıin belgilenetin bilim berý mazmunynyń talaptaryna oqýshylardyń daıyndyǵynyń sáıkes kelmeýi bolyp tabylady.

Artta qalý — bul oqý prosesiniń sol bóliginiń ishindegi aralyq kezeńderdiń birinde oryn alatyn talaptardyń oryndalmaýy (nemese olardyń bireýi), ol oqý úlgerimin anyqtaý úshin ýaqyt aralyǵy retinde qyzmet etedi. «Artta qalý» sózi talaptardyń oryndalmaýyn jınaqtaý prosesin jáne osyndaı oryndalmaýdyń, osy prosestiń sátteriniń biri árbir jeke jaǵdaıyn bildiredi.

Úlgermeýshilik pen artta qalý ózara baılanysty. Bul úlgermeýshilik artta qalýshylyqtyń nátıjesi bolyp tabylady. Eger ár túrli artta qalýlar eńserilmeı jáne artqan jaǵdaıda óz kezeginde úlgermeýshilikke ushyraıdy. Tapsyrma — artta qalýdyń aldyn alý jáne olardy joıýdan turady. Bul sol úlgermeýshiliktiń aldyn alý bolyp tabylady.

Anotasıa:
Issledovanıe sostava neýspevaemostı ı obosnovanıe predotvrashenıe trebýet ıspolzovanıa dvýh termınov: «neýspevaemost ı «otstalost.

Neýspevaemost— eto nesootvetstvıe podgotovkı ýchashıhsá trebovanıam soderjanıa obrazovanıa, kotoroe ýstanavlıvaetsá po okonchanıı kakogo-lıbo sýshestvennogo etapa ýchebnogo prosesa-posledovatelnostı zanátıı dlá ızýchenıa odnoı temy ılı razdela kýrsa, ýchebnoı chetvertı, polýgodıa, goda.

Otstavanıe — eto nevypolnenıe trebovanıı na odnom ız promejýtochnyh etapov v ýchebnom prosese (ılı odın ız nıh), on slýjıt vremennym ıntervalom dlá opredelenıa ýspevaemostı. Slovo «otstavanıe» oznachaet proses nakoplenıa nevypolnenıa trebovanıı ı kajdogo otdelnogo slýchaıa takogo nevypolnenıa, odnogo ız momentov etogo prosesa.

Neýspevaemostı otstavanıe vzaımosvázany. Eta neýspevaemostsıntezırýetsá otdelnym prodýktom otstalostı, kotoryı ıavláetsá rezýltatom otstalostı. Razlıchnye otstavanıa, eslı onı ne preodoleny, ývelıchıvaıýtsá, perepletaıýtsá ı, v konechnom schete, stanovátsá neýspevaıýshımı.

Neýspevaemostıavláetsá rezýltatom otstavanıa. Eslı razlıchnye otstavanıa býdýt nepreodolımymı ı vozrastaıýshımı, to v svoıý ochered prıvedýt k neýspevaemostı.

Zadacha — predotvrashenıe otstavanıı ı ıh ýstranenıe. Eto predotvrashenıe neýspevaemostı.

Annotation:

The study of the composition of underachievement and the justification of prevention requires the use of two terms: «underachievement» and «backwardness».

Underachievement is a discrepancy between the preparation of students to the requirements of the content of education, which is established at the end of any significant stage of the educational process— a sequence of classes to study one topic or section of the course, academic quarter, half-year, year.

A backlog is a failure to meet requirements at one of the intermediate stages in the educational process (or one of them), it serves as a time interval for determining academic performance. The word «backlog» means the process of accumulation of non-fulfillment of requirements and each individual case of such non-fulfillment, one of the moments of this process.

Underachievement and lag are interrelated. This failure is synthesized by a separate product of backwardness, which is the result of backwardness. Various backlogs, if they are not overcome, increase, intertwine and, ultimately, become unsuccessful.

Underachievement is the result of lagging behind. If various backlogs are insurmountable and increasing, they will in turn lead to failure.

The task is to prevent backlogs and eliminate them. This is the prevention of failure.

Tirek sózder: mektep, úlgermeýshilik, meńgerý, belsendirý, zeıin, qabilet, baǵdarlama, pedagogıka.

Klúchevye slova: shkola, neýspevaemost ovladenıe, aktıvızasıa, vnımanıe, sposobnostı, programma, pedagogıka.

Key words: school, academic failure, mastery, activation, attention, abilities, program, pedagogy.

Bilim berý — oqýshylardyń oqýǵa qabiletin jaqsartý múmkindigin beretin pedagogıkalyq tetikterdiń birtutas kesheni bolyp tabylady. Oqytýshy biliktiligi, jan-jaqty izdenýi, sabaqty qyzyqty ótkizý arqyly oqýshylardyń sabaqqa úlgermeýshilikterin azaıtady. Úlgermeýshiliktiń azaıýy muǵalimniń sheberligi, sondaı-aq oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna baılanysty. Ǵylymı zertteýler boıynsha oqýshylar bilimdi tolyq ıgerý úshin kelesi faktorlar áser etedi: Birinshiden, balaǵa qoǵamdyq jaǵdaı men ómirdegi turmys jaǵdaıy; Ekinshiden, balalardyń minez-qulqyndaǵy jaǵymsyz erekshelikteri men psıhıkasynyń ózgeshe qalyptasýynan nemese qalypty normadan aýytqýy jáne aqyl-oı damý deńgeıiniń tejelýinen; Úshinshiden, pedagogıkalyq tárbıeniń durys bolmaýy. Jalpy adamdar óz múmkinshilikterin tolyq kórsetýine keri áserin tıgizetin taǵy bir qasıetterdiń biri — uıalshaqtyq, uıańdyq, tuıyqtyq. Bul adamda bala kezinen paıda bolady. Odan bala kezden arylmasa, eseıgen saıyn ol túrli kedergiler týdyrady. Osy qasıetterge ıe bala sol kedergilerden óte almaýy, qıyndyqtarǵa tótep bere almasa, birtindep onyń barlyǵy bala boıyna jınaqtalyp, tuıyqtalýǵa, ishten tynýǵa ulasady da, ár kez sátsizdikterge ushyraǵanda únsiz kelisip, kúresýden bas tartady. Sonymen birge, balanyń ózin-ózi baǵalaýy da tómendeı bastaıdy. Tıisinshe, osyndaı balalar sabaqqa úlgerimeýshilerdiń qatarynda boldy. Keıbir balalar tabıǵatynan uıań bolmaýy múmkin, olar top bastaýǵa qumartyp turady, biraq ony basqara almaǵandyqtan, ózin kórsete almaǵandyqtan, úndemeı, eshkimge qosylmaı, tuıyqtalyp qalady. Mektepte oqý men tárbıeleý baǵdarlamalary birdeı bolǵanymen, oqýshylardyń bilimdi ıgerýde barlyǵy birdeı emes. Osyǵan baılanysty, oqýshylardyń úlgerim kórsetkishteri, oqý mindetterine qatynasy, tárbıeleri, damý deńgeıleri ártúrli.

Bilim berý oryndarynyń basty mindetteri oqýshylardy tárbıeleý men oqytý boıynsha qoǵam men memlekettiń aldynda olardyń úlgermeýshilikterin ýaqytyly joıý. Oqýshylardyń negizinen bilimdi meńgerý úrdisi qabyldaý, túsiný, este saqtaý, qorytý jáne júıeleý quramdas bólikterinen turady. Osydan keıin ol materıaldy tolyq ıgeredi. Sondyqtanda, bilimdi meńgerý komponentteri baıaý bolǵandyqtan nashar oqýshy shyǵady. Oqý jyldamdyǵy baıaý bolǵandyqtan jáne esep mátinin qate oqyǵandyqtan onyń maǵynasyn túsinbeıdi, este saqtaýy da tómen. Balalardyń bilimdi qabyldaýyna densaýlyǵyna, ata-anasynyń qaraýynsyz qalýyna baılanysty nemese psıhıkalyq damýynda aýytqý bolýy sıaqty ártúrli sebepter áser etýi múmkin.

Ustazdar úlgermeýshi oqýshylarmen jumys uıymdastyrý boıynsha jospar quraıdy. Jospar boıynsha oqý jylynda úlgerimi tómen oqýshymen júrgiziletin jeke jumys kestesin qurý, ár oqýshyǵa jeke papka arnaý, ata-anasymen únemi baılanysta bolý, birigip jol izdeý, sondaı-aq, psıholog, dárigerler, logopedterdiń keńesine júginýge ata-anasyna keńes berý t.b. jumystar júrgiziledi. Úlgerimi tómen oqýshylarǵa tapsyrmalar boıynsha oılanýy men daıyndalýyna jetkilikti ýaqyt berip jaýaptaryn jazbasha jazǵany jaqsy. Bul rette, tapsyrma berilgen kezde qarapaıym túsindirmemen bastaý qajet. Este saqtaý qabiletin damytý maqsatynda maqal-mátel, taqpaq oqytyp, jattatýda jáne zattardy vızýaldy kórsetý tapsyrmalar usynǵan durys.

Sonymen qatar, oqýshylar sabaqta taqyryptardy jeńil meńgerý, este saqtaýy jáne oılanýy úshin dúnıetaný páni boıynsha vıktorınalyq suraqtar qurastyryp, matematıka elementterine kóńil aýdartyp, pán aralyq baılanys jasaıtyn tapsyrmalar uıymdastyrý qajet. Óıtkeni, bala taqyrypty túsinip oqý, oqyǵan árbir sózin belgili zatpen, matematıkalyq elementpen baılanystyrsa, oqyǵanynyń maǵynasyn jeńil qabyldap, taqyrypty esinde saqtaıdy. Osyndaı baǵyttaǵy tapsyrmalar boıynsha úlgerimi tómen oqýshylarmen jumystar júrgizý balalardyń zeıinin damytýǵa jáne ashylyp sóıleýge daǵdylandyrýǵa ákeledi.

Joǵaryda atalǵandardy eskere otyryp, úlgerimi tómen oqýshylar úshin túsinip oqý, árbir sózdi toptap, belgili zatpen baılanystyra bilý mindet ekendigin atap ótemin. Nátıjesinde, oqýshynyń boıynan pánge degen qyzyǵýshylyǵynyń artýy, ózine degen senimdiligi, belsendilik, jaýapkershilik, batyl suraqtar qoıýǵa degen talpynystar sıaqty ońtaıly ózgeristerdi ańǵarýǵa bolady.

Balalardyń artta qalýyn, nashar oqýyn boldyrmaý jáne aldyn alý maqsatynda balalardyń aqyl-oı áreketin belsendirýge, sóıleý qabiletin damytýǵa, tájirıbesin keńeıtýge jumystar baǵyttalýy tıis. Mektep ortasy balalarǵa jalpy bilim berýmen qatar olardy jalpy damytý, sóıleý, oqytý, taldaý jasaýǵa úıretý, sondaı-aq, óz oıyn durys jetkize bilýge, salystyra bilýge, dáleldeýge, sóıleý mádenıetine úıretedi. Osylaısha, balalardyń mektepte oqý baǵdarlamasyna saı alǵan bilimderi ulttyq sana sezimi jetilgen jáne ishki jan dúnıesin tanı biletin, ózin ózgelerdiń múmkindigimen salystyra alatyn tulǵa bolyp qalyptasý úshin mańyzdy bolyp tabylady.

Ádebıtter:
1. N.Á. Nazarbaev «Qazaqstan bilim qoǵamy jolynda» // Egemen Qazaqstan gazeti 2012 jylǵy 6 qyrkúıek.
2. Satıeva Sh. Damý psıhologıasy (teorıalyq jáne praktıkalyq kýrs). — Astana: Folıant, 2012.
3. Bapaeva M.K. Damý psıhologıasy. — Almaty, 2014.

---