InfoHub Logo

Qoıan jyly qys qatty bolyp, mal jutaı bastaıdy. Shyntas baı ne isterin bilmeı sasady. Bul kezde Báıdibek on bes jasqa tolǵan edi. Ol kún-tún jylqy ishinde júredi. Shyntas jylqyshylaryna barady. Jylqysyn aralap kóredi. Úıir-úıir jylqylary Qarataýdyń bókterinde qalyń qardy tebindep, qara jýsanǵa jaıylyp jatady. Qartańdary aryqtap, jyl qysynyń mazasy ketip qalǵanyn kóredi.

— Áli alda úsh aı qys bar. Qalaı bolar eken? Myńǵyrǵan jylqydan jurdaı bolyp, quryq ustap qalamyz ba? Káne, ne aqyldaryń bar? — dep jylqyshylaryna sóz salady.

Jylqy shy shal aıtady:

— Jylqyńyzdy Tashkent, Túrkistan bazaryna aıdatyp satyńyz. Aqshasyn jambasqa basyńyz. Kelesi jyly qaıtadan jylqy satyp alyp, ornyn toltyra salasyz.

Álseıit degen ortanshy jylqyshy aıtady:

— Jylqyńyzdy ár úıge besten, onnan bólip berińiz. Olar óz malyndaı qarap, aman alyp shyǵar, — deıdi.

— Baıeke, eger maǵan tapsyrsańyz, — deıdi bala jylqyshy Báıdibek, — jylqyńyzdy túgeldeı Moıynqumǵa qystatyp shyǵar edim. Ana joly joǵalǵan qyryq qysyraqty izdep Moıynqum jaılaýyn túgeldeı aralap shyqtym. Sonda malyn qystatyp júrgen jylqyshy, túıeshi, qoıshylar: «Ózge jerde mal jutasa da, bul Moıynqumda mal jutamaıdy. Jel degen bolmaıdy. Qar juqa túsedi. Moıynqumnyń jýsany, ızeni, shettigi, jyńǵyly, sekseýili, sheńgeli qansha mal jaıylsa da jetedi» dep otyrǵan.

Shyntas baı Báıdibektiń sózin quptap, bylaı depti:

— Báıdibek balam, men saǵan senemin, seniń tegin emes ekenińdi bilemin, jylqymdy talaı ret barymtashydan, borannan aman saqtap júrgenińdi qalaı umytaıyn. Al, yqtıar ózińde, saǵan erik berdim, — deıdi.

Sonymen Shyntas baıdyń bir myń bes júz jylqysyn úshke bólip, onshaqty jigit Moıynqum jaılaýyna qaraı aıdaıdy. Sóıtip, qumnyń eń uıyqty, shuraıly jerin jaılaıdy. Birer kúnnen keıin sol óńirdi bılep otyrǵan Arystan bı olarǵa bir jigitin jumsapty.

— Baryp bilip kelshi, qara qurymdaı qaptap jatqan kimniń jylqysy eken?

Jigit baryp Shyntastyń jylqyshylaryna jolyqsa, Báıdibek:

— Ol bıge men baryp sálem bereıin. Aýa kelgen jaǵdaıymyzdy túsindireıin, — deıdi. Arystan bıdiń qystaýy Qarataýdyń kúngeı betindegi Qyzyl Aryq boıynda eken. Báıdibek keshtetip Arystan bıdiń úıine barady. Tórde otyrǵan jasy seksenderge jetip qalǵan aqsaqaldy bıge baryp sálem beredi.

— Qaı aýyldyń balasysyń?

— Úısin Qarasha bıdiń balasymyn.

— E, e, jaryqtyq. Qarasha bıdiń de, onda bizge týysqan boldyń ǵoı. Ákeńdi bilemin. Jas kezimizde aldyna baryp, qolynan talaı dám tatqanmyn, talaı aqyl, keńesin tyńdaǵanmyn. Al bul jylqy kimdiki, balam?

— Shyntas baıdiki. Men sol baıdyń jylqyshysymyn. Bıyl elimizde qys qatty, jut bolatyn túri bar. Sodan yǵyp Moıynqumdy panalap, qystap shyǵýǵa kelip edik.

— E, e, shyraǵym, bir atanyń balasy ekenbiz. Jer násibi — el násibi, el násibi — er násibi. Jer men maldyń kindigi bir degen. Ary tur demeı-aq qoıaıyn. Jer — meniki emes, Qudaıdiki. Qudaıdyń jeri bárimizge jetedi. Erkin jaılap, qystap shyǵyńdar. Aýyl mynaý — kelip, ketip turarsyńdar.

Arystan atanyń bul sózi Báıdibek balanyń kóńilin jadyratty. Baǵana jolda kele jatqanda «bı qabyl kórse durys, qabyl kórmeı qaıtyńdar dese, qaıtemiz» degen oı-kúdiginiń bárin jýyp-shaıyp jiberdi. Dastarqan jaıyldy. Býy burqyraǵan dáý tabaq et keldi. Bári dámge qol sozdy. As ústinde de, odan sońǵy kelgen shaı ústinde de bı atanyń áńgimesi taýsylar emes. Birinen biri ótedi. Tek tyńdaı ber. Kishkentaıynan áńgime, jyrǵa, sheshen tapqyr sózge qumar Báıdibek balanyń qulaǵy Arystan atasynda. Tipten eligip, bar yntasymen uıyp qapty. El ábden jatar ýaqytta basynda aq kımeshegi bar, bes bıeniń sabasyndaı bıdiń báıbishesi qasynda shaı quıyp otyrǵan qyzyna:

— Qonaq balaǵa tórgi úıge tósek salyp qoı daǵy, óziń meniń qasymda jat! Myna beli qurǵyrymdy ýqalap ber, — dedi.

Báıdibek áńgimege esi shyǵyp, kelgeli beri báıbishe qyzyn jóndi baıqamapty. Endi nazaryn salyp edi, eki kózi tanadaı jalt-jult etken, sulýsha búırek muryn sary qyz kelbetti-aq eken. Tesile qarap qalǵan jigitke tana kózin bir jarq etkizdi de, kúlimsiregen kúıi ornynan turyp, sheshesiniń aıtqanyn oryndaýǵa ketti. Báıdibek ishinen: «Kelgeli beri bul qyzǵa nege kóńil aýdarmadym eken» dedi.

Sonymen, qys kúni birtindep ótip jatady. Báıdibek óziniń jylqyshy aǵalarymen baı jylqysyn baǵyp, Moıynqumdy jaılap júre beredi. Kóńilinde tana kóz sary qyzǵa degen mahabbat qushtarlyǵy tutandy. Endi aýa jaıylǵan jylqyny izdegen bolyp, keıde qashqan qasqyr, túlkini indetken bolyp Arystan bı aýylyna barǵyshtaı beredi. Tústenip, qona jatyp, bı aıtqan qyzyqty ańyz, shejire áńgimelerdi tyńdaıdy, ońashasyn taýyp sary qyzben syrlasady. Qyzdyń aty Gúljamal edi. Ony áke, sheshesi, aǵa, jeńgeleri erkeletip «Sary qyz» deıdi eken. Báıdibektiń sary qyzben kóńildes, bir-birin unatyp, syrlasyp júrgenin sheshesi de, ákesi de sezedi, biraq shekki kórmeıdi. Qaıta jıirek kezdesip, bir-birine úıir bola bergenin qalaıdy. Ásirese jeńgeleri kóp dánekershi bolady.

Bir kúni Arystan bı:

— Balam, saǵan yqylasym tústi. Elińde quda túsip, sóz sóıleriń bar ma?

— Ondaı janashyr áke, sheshe mende joq, ózimmen-aq sóılese berińiz.

— Endeshe Sary qyz ekeýińe otaý tigip bereıin, osynda qalsań qaıtedi?

— Aqsaqal, otaý degenińiz jón, biraq munda qala almaımyn ǵoı. Jetim bolǵanymmen, mende de el bar, jurt bar. Aýylǵa baraıyn, aǵaıyn týyspen aqyldasaıyn. Kóp keshikpeı qaıtyp aınalyp soǵaıyn.

— Jaraıdy, munyń da jón eken.

Arystan bı men Báıdibek balanyń alǵashqy kelisimi osy bolady.

Naýryz aıy jaqyndap, qystyń yzǵary qaıta bastaıdy. Jylqyshylar jylqysyn eline bettetip aıdaı jaıady. Birneshe kún degende olar eline jetedi. Shyntas baı jylqysynyń murty buzylmaı aman-esen oralǵanyna qatty qýanady. Jylqyshylar Moıynqum jaılaýyn qystap shyqqanyn, ol eldiń Arystan degen bıiniń kórsetken atalyq qamqorlyǵyn, tipten Báıdibekke jalǵyz qyzyn bermek bolǵanyn jyrdaı qylyp baıan etedi. Sonda Shyntas baıdyń Báıdibekke shyn meıiri túsipti:

— Báıdibek balam, túsindim, bári seniń arqań. Jaıly óris taýyp jylqymnyń taı-tulaǵyna deıin sondaı qaharly qystan aman qalǵany tek seniń aqylyń. Sen esik aldynda júrgen qulym ediń, endi aqyldy ulym boldyń. Qasyńa bir qarıa, on jigit qosyp, aldyńa júz jylqy salyp bereıin, Arystan bıge bar daǵy qalyńdyǵyńdy alyp qaıt!

Osylaısha, Báıdibek Arystan bıdiń eline barady. Bı eli taıly-taıaǵymen jıylyp, Sary qyzdyń uzatý toıyn jasaıdy. Aqyndar aıtysy, báıge, qyz qýý, kúres, jamby atý deısiń be, barlyq salt, dástúr ótedi. Sóıtip, Sary qyz jasaý-jabdyǵy, básire tólimen kelin bolyp túsedi. Shyntas baı da Arystan bıden qalmaımyn dep baryn salyp, toı ótkizedi. Betashar, jar-jar jyrlanady. Báıge, kókpar beriledi. Eli-jurty Báıdibek pen Gúljamalǵa aq otaý tigip, enshi beredi. Báıdibek óziniń aqyldy, tapqyrlyǵy arqasynda jalshylyqtan, joqshylyqtan qutylyp, el qataryna qosylady. Kóp keshikpeı eli ony bı etip saılap alady.

---