InfoHub Logo

Ertede Bas barmaq, Balań úırek, Ortan terek, Shyldyr shúmek, Kishkene bóbek atty bes aǵaıyndy ómir súripti. Olar birge júrip, nebir qyzyq oqıǵalardy bastan ótkeripti. Solardyń birazyn ózderiniń qatysýymen (qalamsapty solar  ustaıdy  ǵoı) jazyp  alyp  edim. Endi sony senderge áńgimelep bereıin…

Atjalmandarmen aıqas

Bes aǵaıyndy bir jyly egin salypty. Astyqtary mol shyǵady. Kúzde egindi jınaýǵa kirisedi. Árbiriniń óz mindeti bolady. Balań  úırek egin orsa, Shyldyr shúmek ony baýlap, bastyrady. Ortan  terek kepken astyqty kelige túıip, sýyryp, qyzyl dánge aınaldyrady. Al Bas barmaq bıdaıdy qaptap, Jorǵa torǵaı jegilgen arbaǵa tıeıdi. Kishkene bóbek astyqty qoımaǵa tasıdy.

Degenmen, sol mol yryzdyqqa kóz alartýshylar da tabylady.

Kórshi aýyl atjalmandar ordasy eken. Olar tonaý men qaraqshylyqty kásip etipti. Aǵaıyndylardyń astyǵy pisipti  degendi  estip, jol torıdy.

Bir kúni arbasyna astyq tıep alǵan Kishkene bóbek Jorǵa torǵaıyn  jorǵalatyp kele jatady. Ótkelge jete bergende aldynan soıyldaryn shoshańdatyp tórt-bes atjalman shyǵa keledi.

— Toqta! — deıdi olar arbanyń aldyn kes-kestep. — Myna ótkel  bizdiki.

Budan ótý úshin aqy tóleısiń. Astyǵyńnyń jartysyn qaldyrasyń, áıtpese, bárin túsirip alamyz. Káne, qaısysyn tańdaısyń?
 
Kishkene bóbek amalsyz alǵashqysyn tańdaıdy, astyǵynyń  jartysyn berip ketedi. Oqıǵa kelesi kúni taǵy qaıtalandy. Buǵan tóze almaǵan aǵaıyndylar olardan qutylýdyń amalyn izdep, keńes qurady.

— Aý, ne aıtasyńdar? Bulardan qaıtsek qutylamyz? — deıdi Bas barmaq sóz bastap.

Eshqaısysy ún qatpaıdy. Óıtkeni, daıyn turǵan amal-aılalary joq edi. Bári qınalyp bastaryn qasıdy. Bir kezde Balań úırek pen Shyldyr shúmek osyndaı tyǵyryqqa tirelgende isteıtin ádetterin qaıtalap, jerden shóp, saban alyp, tisterin shuqylaýǵa kirisedi. Kishkentaı bóbek te solardan kórgenin istep, búıirde ósip turǵan  sary gúldi julyp alyp, aýzyna qaraı aparady. Muny kórip qalǵan Bas barmaq:

— Andaǵyny aýzyńa salma! Ol — ý ǵoı! — deıdi.

— Ý? Ýy kúshti me? — deıdi Kishkentaı bóbek tańyrqap.

— Kúshtiligi sondaı, ýlansań, basyń aınalyp, qusyp, boıyńnan ál-qýat ketip, birneshe kúnge deıin esińdi jıa almaı qalasyń.

— Bul ózi bir tanys shóp qoı, — dedi Shyldyr shúmek oǵan úńilip. — Ras, esterińde me, men qolymdaǵy súıeldi osy shóppen emdep edim  ǵoı…
 
— Iá, esimde. Bul shóppen teri aýrýlaryn, ish aýrýlarynyń  keıbir túrlerin emdeýge bolady, — deıdi Balań úırek.

Bas barmaq kenet astynan sý shyqqandaı atyp turdy.

— Baýyrlar, men  taptym! — deıdi ol kózderi jaınap.

— Neni taptyń? — deıdi qalǵandary.

— Júrińder, qazir kórsetem, — deıdi Bas barmaq dereý aǵashqa súıeýli turǵan oraqqa jarmasyp.

***

Kún ekindige aýǵanda aǵaıyndylar arbalaryna astyq tıep alyp, kúre jolda kele  jatady. Olar kópirge taıaı bergende, jar  tasasynan bir top atjalman atyp-atyp shyǵady. Aǵaıyndylar  arbalaryn kilt keıin burady. Atjalmandar tura umtylady. Aǵaıyndylar zyta jóneledi. Bir kezde eki qap bıdaı jerge qulap túsedi. Sóıtip, atjalmandar eki qap astyq oljalap, qaryq bolyp qala beredi.
Kelesi kúni aǵaıyndylar taǵy da jolǵa shyǵady. Bir qyzyǵy,     kópir aýzynda olardy eshkim tosyp turmaıdy. Aǵaıyndylar  Kishkene bóbekti barlaýǵa jiberdi.

Bir sátten keıin eki ezýi eki qulaǵynda Kishkene bóbek qaıtyp keledi.

— Iá, ne boldy? — deıdi baýyrlary qaýmalap.
 
— Sharýa bitipti, — dedi Kishkene bóbek máz bolyp. — Súıelshóptiń sútine shylaǵan dánimizdi bári jegen sıaqty. Túgel sulap jatyr.

— Árıne, ter tókpeı tegin kelgen olja ońdyra ma!

— Olar endi tórt-bes kúnsiz ózderine kele almaıdy, — dedi  Bas  barmaq. — Osy aralyqta biz sharýamyzdy bitirip alaıyq. Al, baýyrlar, onda iske sát!

— Kettik! — deıdi qalǵandary onyń sońynan ilesip.

— Bul ózi atjalmannan qutylýdyń jaqsy amaly boldy. Raqmet saǵan, Bas barmaq! — deıdi eń sońdarynda kele jatqan Kishkene bóbek bas barmaǵyn kórsetip.

Qalpaq oqıǵasy

Bes  aǵaıyndy  birde  jolaýshylap  kele  jatyp,  butada  ilýli turǵan qalpaqty kóredi.

— Ádemi qalpaq eken! — deıdi  Kishkene bóbek qyzyǵyp.

— Oıý-órnegi de sondaı tamasha! — dep tamsanady Shyldyr shúmek.

— Muny kim kıedi? — dep ańtarylady Ortan terek.

— Men bárińnen úlkenmin, jol meniki, — deıdi Bas barmaq.

Ol jasy úlken bolǵanmen, boıynyń alasalyǵyna namystanyp júretin. Al myna shoshaq qalpaqty kıip alsa, sol kemistigin bildirmeı jiberer edi. Qyrsyq bolǵanda Balań úırektiń:

— Qalpaqty kıip kóreıik. Kimge shaq kelse, sol kısin, — degen usynysy ol maqsatynyń júzege asýyn qıyndatyp jiberedi.
 
Qalpaqty bári kıedi. Eshbirine qona qoımaıdy. Tek Kishkene bóbektiń basyna quıyp qoıǵandaı dál keledi.

— Alaqaı, maǵan shaq keldi! — dep shattana qýanady ol. Biraq ózge baýyrlary oǵan kóngisi kelmeıdi.

— Aý, bul qalpaqty bárimiz birdeı taptyq qoı, — deıdi Shyldyr shúmek. — Endeshe nege birimiz ıelenip, qalǵanymyz qur qalamyz? Odanda ónermen synǵa túsip, jeńip  alaıyq.

— Shyldyr shúmek durys aıtady, — deıdi ózgeler qostap.

— Onda qandaı ónermen synǵa túsemiz?

Bul saýalǵa bári tosylyp qalady.

— Baýyrlar, — deıdi kenet Ortan terek alaqanyna túkirip. — Júgirip jarysaıyq. Kim ozyp kelse, qalpaq sonyki bolsyn.

Ózgeler onyń uzyn boıyna qarap, oılanyp qalady.

— Ortan terektiń usynysy durys eken, — deıdi kenet Kishkene bóbek. — Jaryssaq — jarysaıyq! Biraq jaıaý emes, kólikpen jarysaıyq.

— Kólikpen?.. Ony qaıdan tabamyz?

— Baǵana ózimiz kelgen kók jonǵa qaıta baraıyq, — deıdi Kishkene bóbek saspaı. — Sol jerde kim qandaı jándikti birinshi kezdestiredi, ol soǵan minip shapsyn. Qalpaq kómbege birinshi jetkendiki.

— Oı, bárekeldi! — deıdi Bas barmaq basyn ızep.

Olar kók jonǵa shyǵa bergende, Bas barmaq jońyshqa arasynda jaıylyp júrgen tasbaqany kóredi.

— Al, onda men zyttym, — dep qýanǵan ol tasbaqaǵa baryp minedi.
 
Onyń artynsha Balań úırek pen Shyldyr shúmektiń joly bolady. Balań úırek shóp arasynan bir kirpini tabady. Jon-arqasyna shóp-shalam salyp, jónep beredi. Shyldyr shúmek inniń aýzynda kúnge qyzdyrynyp otyrǵan qosaıaqtyń arqasyna jabysady. Ortan terek  te kóp qınalmaıdy. Jaýjapyraq astynan shyǵa kelgen sary jylannyń jonyna qonjıady.
 
Al Kishkene bóbek jurttyń sońynda qaldym dep sasa qoımaıdy. Onyń óz esebi bar edi. Baǵana osy jolmen ótkende, jýsan arasynda uıa basyp jatqan boztorǵaıdy baıqaǵan-dy. Ózi bastap kólikpen jarysamyz degende, soǵan sengen-di. Baýyrlary biriniń  artynan biri jónegen soń, ol soǵan qaraı júgirdi. Boztorǵaıǵa qarǵyp minip, “pyr” etip usha jóneldi. Sóıtip, jeldeı esip “kómbege” birinshi jetedi.

Bir kezde Shyldyr shúmek jetedi qosaıaqpen sekeńdep. Kóliginen  túsken ol:

— Mynanyń sekirgeninen ishek-qarnym úzile jazdady ǵoı, — dep, shópke aýnaı ketedi.

Bir kezde ıreńdegen sary jylanmen Ortan terek jetedi. Ol da basy aınalyp jerge sulaı ketedi. Onyń artynsha jetken Balań  úırek kirpiden túse salyp:

— Oıbaı! Inesi kirgen be, ashyp barady! — dep, quıryǵyn syıpaı beredi.
 
Olar esterin jıǵan soń baryp, Kishkene bóbektiń basyndaǵy  qalpaqty kóredi.

— Áı, qalpaqty kıip alypsyń ǵoı?! — deıdi Shyldyr shúmek tańdana.

— Qalpaq ózimdiki bolsa, kımegende, — deıdi Kishkene bóbek. — Bárińnen ozyp keldim. Kelisim boıynsha, qalpaq — meniki.

Analar aýyzdaryn asha almaı qalady.

Dál sol kezde jańa jetken tasbaqadan teri sorǵalap Bas barmaq  túsip jatady…

 

---