InfoHub Logo

Qatysýshylar:

Maralbaı
Shalabaı
Óserbaı
Belgibaı
Momynbaı
İńkárgúl
Ásemgúl
Erkegúl
Aqshagúl
Arshagúl
Bıshi qyzdar

Synyp ishi. Qolynda sómkeleri bar birneshe bala esikti julqı ashyp, kirip keledi. Olar sómkelerin partalaryna qoıyp, jaıǵasady. Aldyńǵy partadaǵy Belgibaı ornynan turyp, ústel ústindegi kórsetkish taıaqty qolyna alyp, balalarǵa qaraıdy.

Belgibaı. Jigitter, tynyshtalyńdar! (Qolyndaǵy taıaǵymen partany urǵylaıdy. Balalar nazar aýdarǵanda ǵana bolmasa, bireýi ornynda qozǵalaqtap, ekinshisi mýzykaǵa eliktegendeı basyn shulǵýmen bolyp, úshinshisi partaǵa aıaǵyn kóterip tastap, shalqalap otyrady. Momynbaı ǵana eń sońǵy partada, sómkesinen nanyn alyp, shaınańdap, tynysh otyr.) Meniń senderdi synypqa aldyn ala shaqyryp alǵanym, mynandaı tótenshe jaǵdaıǵa baılanysty. Erteń qyzdar merekesi – 8 Naýryz. Endeshe, qyzdarymyzǵa qandaı syı-sıapat ázirleımiz? Osy máseleni sheship alýǵa jınalyp otyrmyz. Qane, balalar, kimde qandaı usynys bar? Qyz-darymyzǵa qandaı syılyq daıyndasaq eken?

Balalardyń Momynbaıdan basqasy bir sát tynyshtanyp, oılanǵan keıip tanytady. Únsizdik.

Maralbaı. Balalar, qyzdarǵa kitap syılasaq qaıtedi? Sodan artyqty tappaı turmyn.

Shalabaı. Óte durys! Syıdyń eń úlkeni – kitap. Sodan artyq ne kerek olarǵa?

Óserbaı. Men ótkende kitap dúkeninen Muqaǵalı Maqataevtyń tańdamaly jyrlar jınaǵyn kórgem.

Shalabaı(alaqanymen Óserbaıdyń basyn bir túıip qoıyp). Áı, ne degen genıısiń-eı, óziń?! (Ekeýi shart-shurt qol alysady.)

Kóńildi mýzyka oınap, sahnaǵa qoldarynda kitaptary bar bıshi qyzdar shyǵady. Bıshi qyzdar kitapty kókke kóterip, kóńildi bı oryndaıdy.

Belgibaı (kórsetkish taıaqshamen partany urǵylaıdy. Mýzyka men bı sap tyıylyp, bıshi qyzdar shyǵyp ketedi. Balalardyń nazary qaıtadan Belgibaıǵa aýady). Senderdiń esteriń aýysqan ba? Sabaqqa kelerde kitap dúkeniniń aldynan kúnde ótesińder. Onda tekserý júrip jatqan joq pa? Kitaptardy qaıdan almaqshysyń-dar? (Únsizdik.) Qane, jóndep oılanyńdar. (Balalar qoldarymen mańdaılaryn tirep, taǵy da oıǵa ketedi.Únsizdik.)

Maralbaı. Onda men taptym, balalar. Qyzdarǵa báısheshek gúl terip ákelemiz.

Shalabaı. Aqyldyń keni, mine, qaıda jatyr! Tunyp tur-aý, turyp tur! Qyz sáni – gúl degen. Al báısheshek – kóktem elshisi! Qyzdar alǵashqy báısheshekke qandaı qýanady deseńshi!

Kóńildi mýzyka oınaıdy. Ýystarynda shoq gúlderi bar bıshi qyzdar shyǵyp, kóńildi bı bıleıdi, qıalǵa shomǵan balalardyń nazary bıshilerde.

Belgibaı (taıaǵymen partany urǵylaıdy. Mýzyka men bı sap tyıylyp, bıshi qyzdar ilbı basyp, shyǵyp ketedi). Al endeshe, kúrekterińdi saılańdar da, qyrǵa jınalyńdar. Áne, syrtta kóbesi sógilmegen qalyń qar jatyr. Dalany kúreńder de, qardyń astynanbáısheshek gúlderdi izdep taba qoıyńdar! (Únsizdik.) Oılap sóıleseńdershi! (Balalar bastaryn sıpalap, taǵy oılanady. Únsizdik.)

Óserbaı (qolyn kóterip, aıǵaılap jiberedi). Ideıa! Balalar, bylaı eteıik. Eńbek sabaǵynda qyzdarymyzǵa arnap oqtaý-taqtaı jasaıyq. Eń durysy – osy!

Shalabaı. Mine, kere-me-et! Tamasha usynys! Ákel qolyńdy! (Shart-shurt qol alysady.) Qyzdar úı sharýashylyǵyna qazirden bastap tósele bergeni jón. Ári bizdiń bul syıymyzǵa ata-analary da qýanyp qalar edi. Oqtaý-taqtaı! Keremet qoı!

Maralbaı. Aıtpa!

Óserbaı (túıilgen judyryǵyn kóterip). Alǵash ret bizden shyǵyp jatqan tamasha oı bul!

Oqtaýlary bar bıshi qyzdar shyǵyp, qýanysh bıin bıleıdi.

Balalardyń nazary sonda.

Belgibaı (ıegimen balalardy nusqap, samaıyn suq saýsaǵymen nuqıdy. Taıaqshamen partany urǵylaıdy. Mýzyka men bı toq-tap, bıshi qyzdar shyǵyp ketedi). Bol-maı-dy! (Shegelep) Birin-shiden, mereke – erteń. Oqtaý-taqtaıdy bir kúnde daıyndap úlgere almaısyń. Ekinshiden, eńbek sabaǵy kelesi aptada emes pe?! Baıaǵydan beri ne qarap júrdińder? (Balalar júzderin tómen salyp, bastaryn qasıdy.)

Shalabaı. Endi ne isteımiz?

Balalar kózderi alaqtap, ıyqtaryn qozǵaıdy. Únsizdik.

«Shylp-shylp» etip shaınańdaǵan dybys shyǵady. Bári birden artqy partadaǵy Momynbaıǵa qaraıdy. Júzderinde – bizdi qutqar degendeı dámetken kózqaras. Momynbaı baǵanadan beri bul jınalyspen isi joqtaı ózimen-ózi bolyp, maıly toqashty aýzyna tyqqylap, shaınańdap otyrǵan.

Momynbaı (aýzy tompaıyp, shaınańdaǵan kúıi). Bo-bo-bo... (Urtyndaǵy nanyn asyqpaı shaınap jutady). Olarǵa eshqandaı syı-sybaǵanyń qajeti joq.

Balalardyń bári (enteleı). Nege?

Momynbaı (taǵy bir toqashty aýzyna ytqytyp, shaınań-daǵan kúıi). Bo-bo-bo... (Shaınap bolyp, qolymen aýzyn súrtedi.) Nege ekeni sol: burynǵydaı synypta ýlap-shýlap, aıǵaılap, sekirmeı, osy eki kúnde men sıaqty momyn-qabyl júrseńder, jetedi. Qyzdarǵa sonyń ózi – syı-mázir, syıtabaq! (Únsizdik ornaıdy.)

Shalabaı (kózi shyradaı janyp). Bá-re-kel-di! (Qostaı ma eken degendeı, Belgibaıǵa qaraıdy. Basqalary da soǵan ańtarylady.)

Belgibaı (oılanǵan keıipte turady. Kenet kózi shyradaı janyp, qoldaryn «sart» etkizip soǵady). Mine, aqyl qaıda jatyr! (Qolymen basyn da soǵady.) Ideıa! (Keıin betin Momynbaıǵa burady.) Baǵanadan beri qaıda júrdiń-eı?!

Balalar. Ýra-a-a!

Bári júgirip kelip Momynbaıdy kóterip alady. Bireýi ústel ústine oryndyq qoıyp, ony soǵan otyrǵyzady. Momynbaı sol baıaǵydaı aýzyn shaınańdatady. Kenet syrttan qońyraý syńǵyry estiledi.

Belgibaı. Jigitter, tez munda kelińder, ne isteıtinimizdi kelisip alaıyq.

Balalar Belgibaıdy alqa-qotan qorshap, ózara kúbirlesip, tura qalady. Kóp ótpeı árqaısysy ózine júktelgen mindetti atqarýǵa júgiredi. Biri – esikke, ekinshisi shúberek alyp – taqtaǵa, qalǵan ekeýi qoldaryna sypyrǵy alyp, eden sypyrýǵa kirisedi.

Al Belgibaıdyń ózi taqtanyń arǵy betine ótip, taqtanyń betin túrtkilep, bir nársemen shuǵyldanyp jatady.

Shalabaı (esikten syǵalap). Kelip qaldy! Jaı-jaılaryńa baryńdar.

Balalardyń bári óz partalarynyń tusyna kelip tura qalady. Synypqa dabyr-dubyr sóılep, qyzdar kirip keledi. Er balalar tik turǵan kúıi olarǵa bastaryn ıip sálem beredi. Keıin otyra-otyra qalyp, qoldaryn aldaryna qoıyp, qyzdarǵa jyly júzben jymıyp, ıekterimen «otyryńdar» degendeı ıshara jasaıdy. Qyzdar aýyzdaryn ashyp, birer sát tosylyp qalady.

Erkegúl. Qyzdar, búgin balalarǵa ne bolǵan!

Aqshagúl (ıyǵyn qıqań etkizip). Túsinsem buıyrmasyn!

Ásemgúl. Bári tórt kózderi túgel bolyp, bizderge sálem beristeri erekshe ǵoı!

İńkárgúl. Synyp ishin tártipke keltirip, taqtany da aınadaı jaltyratyp qoıypty.

Arshagúl. Qyzdar, murajaıda eksponat qaraǵandaı nege tosylyp tursyńdar! Júrińder, otyraıyq. (Ózi bastap júredi.) Taǵy bir shyǵarǵan ónerleri de.

Ásemgúl. Iá, deımin-aý, bizdi osylaı esimizden tandyryp, mazaq etkisi keledi ǵoı.

Aqshagúl. Á-á, endi túsinikti. Biz de ońaı shaǵylarmyz. Al kerek bolsa!

Ol sómkesimen óziniń tusynda otyratyn Shalabaıdyń arqasyna bir qoıyp qalady. Shalabaı arqasyn qıqań etkizgenmen, «qyńq» etpeı, momaqan qalpy otyra beredi. Qalǵan qyzdar da ózderimen partalas balalardy kitappen, dáptermen urǵylaıdy, shashtaryn, jeńderinen tartyp, julqylaıdy. Biraq er balalar qýyrshaqtaı bop otyrǵan kúıi bárine shydap, aýyz ashpaıdy.

Osy kezde synypqa bıshi qyzdyń bireýi kiredi. Oryndarynan turyp, sálem bergen oqýshylarǵa qolymen «otyryńdar» degen ıshara jasaıdy. Mýzyka oınap, «Ustaz» bıin bıleıdi. Taqta aldyna qalǵan bıshiler de shyǵady. Olardyń keýdeleri men arqalaryna geometrıalyq fıgýralar men formýlalar beınelengen qatyrma qaǵazdar ilingen. Olar aınalyp bılep júredi. Ustaz-bıshi de qolyndaǵy kórsetkish taıaqpen keskinder men formýlalardy nusqap, qolymen keskinderdiń beınesin salyp, aınalyp bıleıdi. Osy ýaqytta uldar eki qoldaryn aldaryna salyp, typ-tynysh otyrǵan kúıinde «sabaq tyńdaıdy». Al qyz balalar arttaryna burylyp, bir-birimen sybyrlasyp, uldardy ıyqtarymen qaǵyp, tynysh otyrmaıdy. «Sabaq» bıi aıaqtalyp, bıshiler shyǵyp ketedi. Qońyraý soǵylady. Uldar uqypty kúılerinde oryndarynan turyp, aıaqtaryn sanap basyp, syrtqa shyǵady. Synypta tek qyz balalar qalady. Erkegúl ústel tusyna kelip, qyzdarǵa júzin burady.

Erkegúl (qolyndaǵy taıaqsha men ústeldi urǵylap, qyzdardy tynyshtandyrady). Qyzdar, beri qarańdarshy. Uldardyń bo-ıyndaǵy búgingi ózgeristi qalaı qabyldadyńdar? Sony aıtyń-darshy. Al men tipti yńǵaısyzdanyp qaldym. Buryn buzaqyly-ǵymen aty shyqqan uldar – búgin typ-tynysh otyrdy da, onyń esesine bizder qurǵaqqa shyǵyp qalǵan balyqtaı bulǵań-bulǵań etemiz. (Denesimen bulǵańdatyp kórsetedi.) Bul qylyǵymyz tipti kelisip turǵan joq.

Arshagúl. Nesine yńǵaısyzdanasyń? Jańa aıttym emes pe, bizdi synaıyn dep júr ǵoı, olar. Dereý syr aldyrǵanymyz da jaraspas.

İńkárgúl. Qyzdar, qalaı deseńder de, uldardyń búgingi tártip-teri maǵan unady. Baıqadyńdar ma, olar sonysymen-aq ózgeshe bir syrdy ańǵartqandaı... (Kózi jaýtań-jaýtań etip) Shynymdy aıtsam, men bir nárseni búldirip almasaq eken dep, ishteı tolqyp otyrdym. (Áserge berile, kózin jumyp) Olar búgin bizge basqasha qyrynan kórinip otyr. Qandaı tamasha! Uldar osy jańa qasıetterinen eshqashan aınymasa eken.

Aqshagúl. Nesi tamasha! (Eki kózin tompaıtyp, qoldaryn aldyna qoıyp, balalardyń qylyǵyna salady.) Bári shetinen Momynbaıdaı jup-jýas bolsa qalypty! Qursyn óıtip tártipti bolǵandary. İshimiz pysyp ketti. Qaıta burynǵy alysyp-julysqandary jaqsy edi-aý.

Ásemgúl. Nesi jaqsy?!

Aqshagúl. Sen qystyrylma!

Ásemgúl. Óziń de adamnyń tilin qyshytpa!

Aqshagúl. Má, endeshe!

Dápterimen Ásemgúldiń ıyǵynan salyp qalady. Ásemgúl kitabyna jarmasa bergende, Arshagúl onyń qolynan kitapty julyp alady. Ásemgúl de óz kitabyna shap berip, tartqylaıdy. Aqshagúl dápterin taǵy siltep qalǵanda, ol qolynan sýsyp shyǵyp, Erkegúldiń betine tıedi. Erkegúl dápterdi qaǵyp alyp, Aqshagúlge laqtyrady. Olar da ekeýara ustasyp, dápterdi tartqylaıdy.

İńkárgúl (sasqalaqtap, olardyń arasynda júredi). Qoısań-darshy, qyzdar, ne bolǵan senderge?

Dál osy kezde qońyraý soǵylyp, ishke er balalar kiredi.

Olar bul joly ústi-bastaryn túzep, shashtaryn jylmıta tarap, moıyndaryna galstýk taǵyp, tipten ózgerip ketipti.

Shalabaı men Momynbaıdan basqasy mop-momaqan qalyptaryn saqtap, qyzdardyń aıqaı-shýyna keshirimmen qaraǵandaı mıyǵynan kúlimsirep, oryndaryna jaıǵasady.

Al Shalabaı men Momynbaı taqta aldyna kelip, ony kóterip, arǵy betin bergi jaqqa qaraı buryp qoıady da, ózderi partalaryna betteıdi. Qyzdar sap tyıylyp, sol turǵan kúılerinde moıyndaryn buryp, taqtanyń betinen myna joldardy oqıdy.

«Qurmetti qyzdar!

Aldaǵy 8-Naýryz merekeleriń qutty bolsyn!

Senderge ómirdegi barlyq jaqsylyqty tileımiz. Kóktemniń máńgi jastyǵy men báısheshek gúliniń ásem náziktigin, jazdyń nurly kúnindeı meıiri men shattyǵyn, kúzdiń mol berekeli tabysy men meıirin, qystyń aq qaryndaı tazalyǵyn tileımiz. Sóıte otyryp, búginnen bastap ózimizdi osy merekelerińniń qurmetine naǵyz jigittershe (Momynbaısha emes), ustap, sendermen jyly shyraıly syılastyq ornatpaq nıettemiz.

Bizdiń osy syı-usynysymyzdy quptaıdy degen úmitpen, 10-synyptyń jigitteri».

Qyzdar aýyzdaryn ashyp, ańtarylǵan kúıi bir-birine qaraıdy. Keıin júzderin jigitterge burady. Olardyń jaıdary da syrly kózqarastarynan janarlaryn taıdyryp áketedi.

Júzderi «lyp» etip qyzarady. Jigitter oryndarynan turyp, mereıhatpen qosa syılyqtaryn ustatyp, qoldaryn qysyp, quttyqtaıdy. Qyzdar «raqmet» degendeı aýyzdaryn jybyrlatyp, kirpikterin jyldam qaǵa, qobaljyǵan kúıde kitap-dápterlerin partaǵa qoıady. Mereıhatty yjdaǵattap oqyǵannan keıin, uldarǵa synaı qarap, ózderiniń osy qylyqtarynan qysylǵandaı, kúlimsireıdi. Artynsha esin jıǵandaı ústi-bastaryn tártipke keltirip, qol aınalaryna qaraǵyshtap, shashtaryn túzeı bastaıdy. Arada únsizdik ornaıdy. Bir kezde Shámshi Qaldaıaqovtyń «Aq bantık» áni shyrqalady. Jigitter qyzdardy ertip alańǵa shyǵady da, váls yrǵaǵymen qalyqtap, bıleı jóneledi.

---