InfoHub Logo

Tom Kıng aqyrǵy nan kesegimen suıyq qamyrdyń eń sońǵy túıirin ilip aldy da, sonymen tárelkeni tap-taza etip súrtip, álgini uzaq otyryp ábden shaınady. Ol ústel basynan ózekti jalaǵan alapat ashtyq túısigimen turǵan. Jáne tamaqtanǵanda jalǵyz ózi ǵana bolatyn. Eki kishkene ul qursaqtarynyń bostyǵyn uıqy kezinde umyta turar degen úmitpen kórshi bólmege erterek jatýǵa jaıǵastyrylǵan edi. Áıeli asqa jolaǵan joq, kúıeýine sonadaıdan muńdana qarap, ún-túnsiz otyr. Ajary taıa qoımaǵanmen aryq, júdeý-jadaýlaý bul áıel jumysshynyń qyzy. Qamyr tuzdyq daıarlaıtyn undy kórshilerinen qaryzǵa alǵan. Sońǵy jarty pennıi nan alýǵa jumsaldy.

Tereze túbinde qıraǵaly zorǵa turǵan oryndyqqa aýyr salmaǵymen syqyrlata otyrǵan Tom Kıng ezýine úırenshikti daǵdysymen trýbkasyn qystyryp, jan qaltasyna qol saldy. Odan temekiniń joqtyǵy esine túskende óz-ózin umytshaqtyǵy úshin bir sybap alyp, tútikshesin bylaı ysyryp qoıdy. Qımyly sylbyr, tipti ebedeısiz edi - syrt qaraǵanda býyltyq-býyltyq bulshyq etiniń salmaǵynan qorlyq kórip júrgen kisige de uqsap ketedi. Bul ózi óte susty, asa aıbarly adam bolatyn; túr-tulǵasyn tym tartymdy deýge kele qoımaıdy. Ústindegi eski kıimi ile salǵan qapsha salbyrap turady. Tozǵan bashmaqtary da kúpi ótken aýyr nálmen taǵalanǵan. Eki shılıńtik arzan jeıdesiniń jaǵasy da ábden ońǵan, al oǵan sińgen kirdi endi eshbir sabynnyń ala almaıtyny anyq.

Tom Kıngtiń kásibin onyń túrinen-aq jazbaı tanýǵa bolady - keskini naǵyz kánigi boksshyniki. Sharshy alańdaǵy uzaq jylǵy jumysy boıyna áldebir aıqasqa ázir turatyn jyrtqyshtyń saqtyǵyn darytqan. Osynaý túnerińki adamnyń jaqtary barlyq syqpyty meılinshe aıqyn kórinsin degendeı muqıat qyrylǵan. Sıyqsyz erinderi qalaı bolsa solaı ornalasqandyqtan aýzy jatqan bir jara sıaqtanady. Aýyr, shombal ıegi aldyǵa qaraı shyǵyp tur. Dombyqqan qabaq pen júndes qastyń astyndaǵy kózderiniń de tym baıaý qozǵalatyny sondaı, tipti, tirshilik belgisi joq pa dep qalasyz. Iá, Kıngtiń syrt kelbetinen áldebir jyrtqyshtyqtyń belgisin, ásirese, uıqyly-oıaý kózinen shaıqasqa túskeli turǵan arystannyń minezin anyq ańdar edińiz. Tar mańdaıy taıqy bitken, al tyqyrlaý kúzelgen shashynyń astynan kedir-budyr basynyń or qyrtysy anyq kórinedi. Qısapsyz soqqydan jaıyla japyraıyp, eki márte synǵan murny men sıqynan aıyrylǵany sonsha - udaıy isingendikten, óziniń qalypty deńgeıinen eki esedeı úlkeıip ketken qalqan qulaqtary da múlde kórik qosyp turǵan joq. Al taıaýda qyrylǵan saqalynyń orny kókpeńbek.

Qysqasy, Tom Kıngtiń syqpyty áldebir qarańǵy tusta nemese ońashalaý bir oryndarda ushyrassa adamnyń záresin alar edi. Degenmen, ol eshbir qylmysker emes-tin, jáne eshqashan buzaqylyqqa baryp ta kórmegen. Keıde áldekimdermen sózge kelip qalatyn kezde kezdesedi - bul onyń ortasynda úırenshikti nárse, al jalpy óziniń jan balasyna zıany tıgen emes. Munyń urys-keris shyǵarǵan sátin eshkim kórmepti. Tom Kıng kásipqoı boksshy bolatyn, sondyqtan barlyq jaýyngerlik kárin kásibı saıystar úshin saqtaıdy. Rnngten tysqary jerlerde ol múlde sylbyr, jýas adam, jas shaǵynda aqshany kópirtip ustaǵan kezderinde ony óz jaǵdaıyna qaraılamastan myrza qolymen ózgelerge taratatyn ádeti bar-tyn. Kek saqtamaıdy, sol sebepten dushpandary da sırek. Sharshy alańdaǵy urystar bul úshin kúnkóris kózi. Rnngte soqqylaryn qarsylasyn qaýsatyp, jaradar etip, qatardan shyǵarý úshin jasaıdy, biraq sonysynyń ózinde óshpendilik degen bolmaıdy. Bul onyń ádettegi sharýasy. Kórermender qarsylastardyń bir-birin qalaı qulatatynyn kórýge keledi. Jeńimpazǵa qomaqty aqshalaı syılyq beriledi. Tom Kıng budan jıyrma jyl buryn Ýlýmýlý Gýdjermen kezdeskende Gýdjerdiń astyńǵy jaq súıeginiń Nykaslke saıysynda synyp, jazyla bastaǵanyna nebári tórt aı ótkenin biletin-di. Sondyqtan da dál sol jerdi kózdep, toǵyzynshy raýndta taǵy syndyryp tyndy, biraq muny Gýdjerge degen qaskóılikten emes, ony qatardan shyǵaryp júldeniń aýqymdy bóligin alý úshin jasaǵan edi. Gýdjer de buǵan tis qaıraı qoıǵan joq. Oıyn zańy solaı, ekeýi de sony bildi hám basshylyqqa alǵandary da sol bolatyn.

Tom Kıng sózsheń emes-ti. Tereze túbinde tym-tyrys otyrǵan ol tunjyraǵan kúıi óziniń qoldaryna qaraıdy. Bileginiń ishki jaǵynda jýan qan tamyrlary adyraıyp tur, al saýsaqtarynyń japyraıǵan usqynsyz býyndary ózderiniń atqaryp júrgen qyzmetterinen syr ańdatqandaı. Tom Kıng adam ǵumyry onyń kúre tamyrynyń tirshiligi degendi estigen emes, biraq oǵan osynaý isingen, jýan tamyrlardyń máni jaqsy tanys bolatyn. Júregi sol arqyly surapyl qysymmen óte kóp mólsherde qan aıdaıdy. Olar, tipti, óz mindetterin atqara almaýǵa aınalǵan. Shamadan tys salmaq salyp bulardyń da qalypty jumys yrǵaǵyn buzdy, sonymen birge óziniń de tózimdiligin joıa bastaıdy. Endi tez sharshaıtyn bolǵan, burynǵydaı gongtan-gongqa deıin jyn soqqandaı alasuryp, jantalastyrǵan jıyrma raýnd boıy óz ıyǵyn ózi julyp jep, birde kerilgen arqanǵa ózi tirele qalyp, birde soǵan qaraı qarsylasyn tyqsyra túsip, ár raýnd saıyn shabýyldarynyń qarqynyn údetken ústine údetip, jekpe-jektiń sońǵy, jıyrmasynshy kezeńinde búkil zal oryndarynan atyp turyp gý ete túsetindeı, barlyq kúsh-qýatyn bir arnaǵa toǵystyryp, básekelesin judyryq astyna alyp, ózi de sonshama taıaqqa tótep bere júre alma-kezek jaltara ketisip, odan qaıta-qaıta talmaı shabýyldap, sol mezgilde asaý júregi búlkildeı tasyǵan tamyrlaryna úzdiksiz qan aıdap, soqqydan soqqy jasaı almaıdy. Urys kezinde kólemi ulǵaıa túsetin kúre tamyrlary keıin sál solady, alaıda túgeldeı emes, áıtkenmen árbir joly ańdampaz kóz olardyń burynǵydan ájeptáýir keńip ketkenin baıqar edi.

Tom Kıng óziniń qan tamyrlary men saýsaqtarynyń mylja-mylja býyndaryna qarap otyryp, bir mezet osynaý qoldardyń alǵash "Vallı Qubyjyǵy" degen laqap esimmen tanymal Beknı Djonstyń basyna tıip, súıekteriniń birin maıystyryp alǵansha balǵyn, súıkimdi pishindi bolǵanyn esine túsirdi.

Ashtyq qaıtadan mazalaı bastaǵan.

— Eh! Bir kesek ettiń tabylmaǵany ma! — dep mińgirledi ol óziniń dáý judyryǵyn túıip, aqyryn ǵana jekirinip.

— İzdep kórdim, Berk pen Sóýleıden de suradym, — dedi áıeli kináli keıippen.

— Bermedi me? — dedi bul.

— Jarty pennıge de bermedi. Berk aıtty...

Áıel kúmiljip qalǵan.

— Aıtsaıshy! Ne dedi ol?

— Azyq-túlikti menen onsyz da kóp alyp qoıdyńdar jáne, tárizi, Sendl endi seniń sazaıyńdy beretin shyǵar dep otyr.

Tom Kıng jótkirindi, biraq úndemedi. Kenet onyń esine óziniń jastaý kezinde etke toıdyryp asyraǵan býltereri oraldy. Ondaı kez bolsa Berk Kıngke ábden senip, buǵan qaryzǵa myń bıfshtekske deıin berer edi. Al qazir zaman ózgergen. Tom Kıng qartaıdy, al ekinshi razrádty klýbtardaǵy jarystarǵa qatysýshy kári boksshylar lápkershilerden áldebir jóni túzý nesıe ala almaıdy.

Tom Kıng osy tańda bir kesek sıyr etine ańsary aýyp oıanǵan edi, endi sol qumary toıattanbaı tynshıtyn emes. Onyń ústine bul aldaǵy shaıqasqa oıdaǵydaı daıyndala almaı júrgemin biletin-di. Bıylǵy jyl Avstralıada qýań boldy da, jurttyń báriniń jaǵdaıy múshkildep kezdeısoq jumys tabýdyń ózi muń bolyp ketti. Tomnyń birge jattyǵatyn áriptesi joq edi, ári nashar aýqattanatyn. Toıyp tamaq ishken sáti sırek. Yńǵaıy kelgende birneshe kún boıy qara jumys atqarady, al tańerteń aıaqtaryn shıratý úshin tómen baǵyp aınala júgiredi. Serigiń bolmasa jattyǵý da qıyn, onyń ústine ózińe qarap otyrǵan áıeliń men balalaryńdy asyraýyń kerek. Sendlmen arada ótetin saıys munyń lónkershilerden alatyn nesıe kólemin kótere qoıýy da neǵaıbil. Geıetı klýbynyń hatshysy buǵan jeńimpazǵa tıemel júldeniń bir bóligi retinde aldyn ala úsh fýnt berdi, biraq buǵan qosymsha eshteńe bere almaıtynyn ashyq aıtty. Kıngke anda-sanda eski joldastarynan úzip-julyp birneshe shılıń alýdyń sáti túsken; olar árıne, ózderin de tyǵyryqqa tiregen qurǵaqshylyq bolmasa kóbirek te berer edi. Joq, biraq jasyratyn nesi bar, saıysqa óz daıarlyǵy óte nashar bolatyn. Durys tamaqtanyp, bas qatyratyn sharýalary azdaý bolsa bir sári. Jáne qyryqqa kelgende qalypqa túse qoıý da ońaı emes, jıyrmada da emessiń.

— Saǵat neshe boldy, Lızzı?

İrgeles úıdegi kórshilerinen ýaqytty bilip qaıtýǵa tura jónelgen áıeli lezde qaıta oraldy.

— Segizge on bes mınýt qaldy.

— Alǵashqy urys birneshe mınýttan keıin bastalady, — dedi ol Ol tek synaq saıysy. Odan soń tórt raýnd Dıller Ýells pen Grıdlıdiń arasynda, budan keıin on raýnd Skaılaıt pen áldebir teńizshiniń arasynda ótedi. Men keminde bir saǵattan keıin shyǵamyn.

Sóıtip on mınýtteı ún-túnsiz taǵy otyrǵan ol álden ýaqytta ornynan turdy.

— Shynymdy aıtsam, Lızzı, mende durys daıyndyq bolǵan joq.

Kıng bas kıimin alyp esikke qaraı bettedi. Ol áıeliniń betinen ópken joq, — qoshtasarda eshqashan súımeıtin edi, — biraq bul joly ózi súıýdi uıǵarǵan zaıyby ony qos qoldap moınynan qysyp basyn eńkeıtti; áıel alyp deneli kúıeýiniń janynda tipti shúıkedeı ǵana bolyp kóringen edi.

— Jolyń bolsyn, Tom, — dep sybyrlady ol — Sen ony jeńýge tıissiń.

— Iá, men ony jeńýim kerek, — dep qaıtalady bul da. — Basqa áńgime joq. Men ony eńseremin, bar joǵy sol ǵana.

Ol jorta jaıdarylana kúldi. Al áıeli muny álgisinen de qattyraq qushaqtaı túsken. Boıy soraıǵan bul jubaıynyń ıyǵynan asyryp jupyny bólmege kóz tastady. Óziniń dúnıedegi barlyq jıǵan-tergeniniń bári osy-aq: kópten beri aqysy tólenbegen bólme, áıeli men balalary. Bul jan serigi men búldirshinderin asyraý úshin osylardy tastap, tún qatyp jolǵa shyǵar edi, biraq tabysty stanogyna bettep, biryńǵaı jankeshti eńbegimen tabatyn jańa zamanǵy jumysshydaı emes, ejelgi alǵashqy qaýymdyq qurylys dáýirindegideı jyrtqyshtyq jolmen — aıqaspen keltirer edi.

— Men ony jeńýim kerek, — dep qaıtalady ol bul joly tistene túsip,

— Eger sulatsam otyz fýnt alamyn da, barlyq qaryzdarymnan qutylamyn jáne qanshama aqsha qalady odan. Jeńe almasam túk te joq, bir pennı de ala almaımyn, tipti, úıge jetetin tramvaı jolaqysy da tımeıdi. Al qosh bol, kempir. Jeńiske jete qalsam tikeleı úıge oralamyn.

— Men jatpaımyn, kútemin! — dep daýystady sońynan júgire shyqqan áıeli satydan moınyn sozyp.

Geıetı klýbyna deıin jap-jaqsy eki mıldeı jol jatyr edi, kóshede adymdap kele jatqan Tom Kıng kezindegi, sonaý baqytty sátterindegi óziniń aýyr salmaq boıynsha Jańa Ońtústik Ýelstegi chempıon bolǵanyn, jarystarda keb kóligimen júrgenin, al bul úshin orasan aqsha tigýshiniń óziniń asty-ústine túsip, kóliktiń aqysyn tóleıtinin esine túsirdi. Endi mine, anaý Tommen Berne te, mynaý záńgi ıakı Djek Djonson da avtomobılmen júr, al bul bolsa jaıaý súıretilip keledi! Al myna jatqan eki mıldi ótý urysqa degen keremet daıyndyq emes ekenin kim bilmeıdi. Bul qartaıǵan, ómir bolsa kárilerdi jarylqaı qoımaıdy. Endi qara jumystan ózge birdeńege jaraı qoıýy qıyn, synǵan muryn men myljalanǵan qulaqtyń da kedergi keltirip baǵatyny anyq. Ózge bir kásip ıgerip almaǵany da ishti ashytady. Iá, qarap otyrsa, sóıtkeni jón eken. Biraq ýaqytynda eshkim ondaı keńes bere qoımapty. Áıtkenmen, jan-júregimen uǵynady — bul onda bógde bireýlerdiń aqylyna báribir qulaq aspas edi. Onda bári ońaı keletin. Mol aqsha, qyzý da dúbirli saıystar, al arasynda uzaq demalys kezeńderi, bos júris bolady... Aınalańda qaptaǵan jaǵympazdar... Arqadan qaǵý, qol qysý... Munymen bes mınýt tildesip qalýdyń ózin mártebe kórip, ústi-ústine vıskı usynǵan aqsúıek kerbezder... Sóıtip osynyń bári kópshilik kórermenderdiń dúr silkine tolqýyna, dúbirli márege, tóreshiniń: "Kıng jeńiske jetti! " dep habarlaýyna ulasady, al erteńine gazetter munyń atyn sporttyq baǵanasyna shýlatyp jazyp jatady.

Iá, ǵajaıyp kezeń edi! Al endi sodan keıin óz ádetinshe sol tóńirekte aqyryndap uzaq tolǵanyp kórse, dáp bul onda qarttardy tuǵyrdan taıdyryp júrgen kezi eken. Sol sátterde ózi jaryq juldyz, Jastyq eken de, álgiler Kárilikke bet túzegender kórinedi. Olardy jeńý sebebi de túsinikti sıaqty: qan tamyrlary adyraıǵan, býyndary mylja-mylja, qısapsyz shaıqastardan ábden álsiregen adamdar bolatyn. Rash-Katters Beıde ol segizinshi raýndta kári Stoýsher Bılldi soqqyǵa jyǵyp, tize búktirgeni esine tústi, sonda ol sheshinetin ornynda balasha jylap edi. Múmkin Bıll álgi kezde páteraqysyn tóleı almaı júrgen shyǵar? Álde úıinde áıeli men balalary kútip otyrdy ma eken? Bálkim, Bıll saıysqa shyǵatyn kúni ash bolyp, bir kesek etti ańsady ma? Qart berilmeı qasarysyp baqty, al bul ony ońdyrmaı soǵyp edi. Endi sol qarsylasynyń kebin kıgen Tom Kıng osydan jıyrma jyl buryńǵy sonaý keshte Staýsher Bılldiń báske dańqqa bola, jeńil keletin aqsha úshin shaıqasqan jas Tomǵa qaraǵanda kóbirek shyǵyndanǵanyn jiti túısindi. Saıystan soń Stoýsher Bılldiń sheshinetin jerde jylaý syryn túsinbeıtin ne bar?

Iá, qarap otyrsa, árkimge aıqas sanyna arnalyp beriletin kúsh te ólsheýli eken. Urystyń temirdeı zańdylyǵy osy. Bireý júzdegen saıysqa, al kelesi áldekim tek jıyrma shaıqasqa ǵana tótep berýi múmkin; árkim óz bolmysy men kúsh-qýatyna sáıkes belgili bir kezeńge deıin bara alady, al budan keıin ol bitken adam. Áıteýir Tom Kıngke ózgelerge qaraǵanda kópteý mursat berilip, munyń mańdaıyna ókpesi men júregine jarylyp keterdeı kúsh salyp, san alýan qıan-keski, qatygez urystar ótkizý jazylypty, sodan da qan tamyrlary ajardan aıyrylyp, tal shybyqtaı ıkemdi turpaty birtindep dórekilenip, bulshyq eti sińirlene túsip, júıkesi de tozyp, denesi men mıy aýyr salmaqtap múlde qaljyraǵan bolatyn. Iá, bul basqalarǵa qaraǵanda kópteý júripti! Munyń eski dostarynyń bári sharshy alańnan áldeqashan ketken. Bul kári sarbazdar tobynyń eń sońǵy ókili-tin. Olar qatardan munyń kóz aldynda shyqqan, endi mine, ózi de sol mejege qadam basypty.

Muny jasamystarǵa qarsy shyǵaratyn edi de, bul olardy, máselen, sheshinetin orynda Stoýsher Bılldiń jylaǵanyndaı kúlki etip, birinen keıin birin shaq keltirmeı jaıpap shyǵatyn. Mine, bul da qartaıdy, endi jastar munyń ózin kúshterin synaıtyn nysanǵa aınaldyrǵan. Mysaly, anaý Sendl saıypqyrandy alaıyq. Ol ataǵyn shyǵaryp, Jańa Zelandıadan kelgen. Biraq munda, Avstralıada eshkim bilmeıtin ony kári Tom Kıngke qarsy shyǵarǵaly otyr. Eger Sendı ózin kórsete bilse oǵan kúshtirek qarylas beredi de, júlde kólemin ósire túsedi. Sol sebepten ol búgin aıanbaı shaıqasady. Óıtkeni bul saıysta bárine de qol jetkize alady — júldege aqsha da, ataq pen mansap ta tigilgen. Al dańq pen dáýletke bastaıtyn osynaý keń joldy kári, bozbas Kıng kes-kestep tur. Kıng bolsa úı ıesi men lápkeshilermen esep aıyrysatyn otyz fýnttan artyq eshteńe uta almaıdy. Osyny oılaǵan sátte onyń múlgigen mıynda ózi sap-saý, ókpe-qolqasy sharshap-shaldyǵý degendi bilmeıtin, terisi jibekteı qulpyryp, bulshyq etteri búlt-búlt oınap gúl jaınaǵan Jastyqtyń beınesi paıda boldy. Kúsh-qýatyn baptaǵandardy kúlki qylatyn Jastyqtyń beınesi! Iá, Jastyq degen - Jaza! Ol osynaý qımyl-áreketi arqyly óz-ózin joıa bastaıtynyn oılanbastan qarttardy oısyrata opyryp jiberedi. Alaıda birtindep kúre tamyrlary bileýlenip, saýsaǵynyń býyndary japyryla túsip Jastyqtyń ózi jeńiledi. Áıtkenmen, Jastyq árdaıym balǵyn. Tek kezektesken urpaqtar qatary ǵana qartaıady.

Keslrı-strıt tusyna jetkende solǵa buryldy da, úsh kvartal ótip Geıstı klýbyna keldi. Kire beriste ıin tiresip turǵan jastar legi izetpen yǵysty. Bul syrtynan shyqqan:

— Sol! Tom Kıngtiń dál ózi! — degen daýystardy estidi. Sheshinetin jerge bettep bara jatyp hatshyny — túri túlkiniń syqpytyna uqsas jylmańkóz jigitti ushyratty. Ol qol usynǵan.

— Kóńil kúıińiz qalaı, Tom? — dep surady ol

— Tamasha! Pisken almadaı typ-tyńmyn! — dep jaýap qatty Kıng ship-shıki ótirik aıtyp turǵanyn bilse de.

Dál qazir qaltasynda jalǵyz fýnt sterlıń jatsa oılanbastan bir kesek jaqsy etke bola bere salar edi.

Sheshinetin orynnan óziniń sekýndanttaryna erip oryndyqtar arasymen zal ortasyndaǵy arqanmen qorshalǵan sharshy alańǵa bettep kele jatqanynda asyǵa kútip otyrǵan kópshilik dúr etip, dý qol shapalaqtap qarsy aldy. Ońyna da, solyna da ıile bas ıgen Tom Kıng ózine tanys adamdardyń az ekenin ańdaǵan.

Kórermenderdiń kópshiligi bul rıngte alǵash jeńiske jete bastaǵan tustarda jaryq dúnıege kelip te úlgermegen jasóspirimder edi. Kerilgen arqandardyń arasynan lyp etip ótken Kıng sharshy alańǵa jeńil yrǵyp shyqty da, óz buryshyna baryp, jınamaly oryndyqqa jaıǵasty. Tóreshi Djek Boll munyń qolyn qysýǵa umtyldy. Rıngke shyǵýdy doǵarǵan burynǵy boksshy Bolldyń saıysqa túspegenine on jyldan asqan. Kıng tóreshilikke Bolldyń taǵaıyndalǵanyna qýanyp qaldy. Bulardyń ekeýi de shaý tartqan adamdar. Tom Bollǵa senim artýǵa bolatynyn bildi. Eger bul Sendlmen shaıqasta erejeden tys áldebir qımyl jasap qalsa Boll ony kórmegen bola qalady.

Aýyr salmaqty jas boksshylar birinen keıin biri alańǵa kóterilip jatty, al olardy kópshilikke tanystyrǵan tóreshi sol boıda-aq saıysqa túsýshilerdiń báske tikken qarajat kólemin jarıalaǵan.

— Soltústik Sıdneıden kelgen jas Pronto jeńimpazdardy shaqyrady, — dep aıqaılady.

— Báske elý fýnt tigedi!

Kópshilik qol soqty. Arqandar arasynan yrǵyp ótip, óz ornyna jaıǵasqan Sendldi de dý qol shapalaqtap qarsy alysqan. Tom Kıng qarsylasyna tesile qarady. Endi birneshe mınýtten keıin ekeýi bir-birin esten tandyryp sulatyp túsirgenshe jandaryn salatyn shaıqasqa túsedi. Alaıda bul Sendldiń tulǵasyn anyqtap kóre almady, sebebi ol da ózi sekildi sporttyq kostúmniń syrtynan uzyn shalbar men svıter kıip alypty. Sendl er keskindi, ádemi jigit eken, mańdaıyna altyn tústes buıra kekili tógilip tur. Myǵym, etti moıny alyp kúsh ıesi ekenin baıqatady.

Jas Pronto qarsylastarymen qol alysý úshin burysh-buryshty aınalyp ótken soń rıngten sekirip túsken. Tanystyrý jalǵasa berdi. Ázirge tanyla qoımaǵan, biraq jeńimpazdarmen kúsh pen aılakerlik jaǵynan tartysqa túsýge daıar ekenin aıdaı álemge jarıalaýǵa asyqqan jas periler sharshy alańǵa kezek-kezegimen kóterilip jatyr. Osydan birneshe jyl buryn eshkimdi bet qaratpaı jeńip, dańqtyń shyńyna kóterilgen Tom Kıngke urys aldynda ótkiziletin saltanatty sharalar ish pystyratyn kúlkili nárse bolyp kórinýshi edi. Al qazir dýalanyp qalǵan adamsha sileıip, osynaý Jastyq sherýinen kóz aıyra almaıtyn halge túsken bolatyn. Ómir zańy osy - jas býyn ókilderi arqan arasynan birinen keıin biri ótip, aınaladaǵylardyń bárin kúsh synasýǵa shaqyrysady. Al shaý tartqandar jeńilis taýyp, olardyń aldynda tize búgýge májbúr. Iá Jas saıypqyrandar tabysqa qarttardy taptap ótý arqyly qol jetkizedi. Jáne ózderi sportqa leg-legimen kelip jatady. Jastyq degeniń ózi de osy — olar jeńiske toıymsyz. Alaıda joldarynan kárilerdi ysyryp tastaı salatyn olar kele-kele ózderi de qartaıyp, solardyń kóshine qosylady, osylaısha túrli urpaq býyndary alma-kezek oryn almastyryp otyrady. Bul salt ǵasyrdan-ǵasyrǵa jalǵasa bermekshi, al óz jolymen júrip otyratyn Jastyq eshqashan ólmek emes.

Kıng jýrnalıser otyrǵan orynǵa kóz tastap, "Sportshydaǵy" Morgan men "Referıde" isteıtin Korbetke bas ızedi. Budan soń óziniń kómekshileri Sıd Sellıven men Charl Beıtske qolyn sozǵan. Olar buǵan qolǵap kıgizdi de, onyń baýyn aldynda Kıngtiń býyndaryna tartylǵan oraýyshty timiskileı teksergen Sendldiń kómekshisiniń kózinshe myqtap baılap berdi. Kıngtiń járdemshisi de Sendlge qatysty óz mindetin qarsylastarynyń manaǵy áreketine saıma-saı atqarǵan. Sendl shalbary sheshilgennen keıin ornynan turyp, onyń svıteri de basy arqyly sypyrylyp alyndy. Sol sátte Tom Kıng jyltyldaǵan teri astynan bulshyq etteri bult-bult oınaǵan naǵyz apaıtós jastyqtyń keskinin kórgen edi. Tom Kıng uzaq ýaqytqa sozylatyn shaıqastar árbir joly jastyq nárin sarqa túsip, birtindep ómir qaınaryn túgese beretin saıystarǵa áli shyǵyp úlgermegen, kúsh-qýaty arnasynan asyp-tógilgen bul deneniń der shaǵynda ekenin ańdady.

Qarsylastar bir-birine qaraı bettedi; Gong soǵyldy da járdemshiler jınalmaly oryndyqtaryn alyp tómenge yrǵyp-yrǵyp túsisti. Tom Kıng pen Sendl qol qysysyp, urysqa yńǵaılanyp betpe-bet tura qalysqan. Sendl birden jaqsy jasalǵan qurysh serippe mehanızm sekildi alǵa qaraı julqynyp, bir mezette qaıtadan keri serpildi, odan álgi qımylyn jáne qaıtalap Tomdy sol qolymen kózden urdy da, súńgı berip oń jaq qolyn qabyrǵa túbinen siltedi. Sóıtip qarsy soqqyǵa urynyp qalmaý úshin beıne bir bılep júrgendeı óte jeńil qozǵalyp artqa qaraı yrshyp tústi de, qolma-qol qaıta qater tóndire oıqastap, taǵy da ilgeri umtyldy. Ózi óte ushqyr ári epti edi. Kórinis birden eliktirgen. Zal ekilene dúrlikti. Alaıda bul kórinister Kıngti asa tańdandyra qoıǵan joq. Ol osyndaı jas boksshylardyń talaıyn kórip, neshe qıly shaıqastardy bastan ótkerip úlgergendikten munshalyqty shamadan tys jyldam, shekten asqan epti soqqylardyń asa qaýip týǵyza qoımaıtynyn jaqsy biletin. Tárizi, Sendl urysty birden bastyrmalata damytýǵa umtylatyn sıaqty. Bul zańdy da edi. Jan alyp, jan beriserdeı qıan-keski aıqastarda óziniń teńdessiz artyqshylyǵy men ǵajap kórkin tógip-shashqan jastyq qarsylasyn asyp-tasqan kúsh-qýat, jeńisqumarlyq arqyly jedel tuqyrtyp tastaýǵa tyrysady.

Aıaq-qoly jeńil, qyzýqandy, bulshyq etteri bultyldap, appaq denesi jarqyl qaqqan Sendl surapyl tolqyn betinde qaqpaqyl oınaǵan qaıyqtaı birde munnan, birde annan shyǵyp, synapsha syrǵyp, óziniń dańqqa baratyn jolyn kes-kestegen Tom Kıngti joıýǵa baǵyttalǵan jalǵyz ǵana maqsaty jolynda myńdaǵan qımyldy bir arnaǵa toǵystyrýǵa tyrmysyp júr. Tom Kıng munyń bárin zor tózimmen kóterdi. Ol óz isin biletin edi, jáne qazirgideı jasamys tartqan. Jastyq degenniń ne ekenin tereń túsine túsken.

Endi tek qarsylasynyń entigip, aryny basylatyn sátin kútý ǵana qaldy. Osyndaı uıǵarymǵa keldi de, ishteı masaırap tóbesin qasaqana aýyr soqqynyń astyna tosa qoıdy. Bul bir opasyz ádis bolatyn, áıtkenmen, boks erejesi boıynsha qoldanýǵa ruqsat etiledi. Árkim óz býyndarynyń jaıyn ózi oılaýy kerek, al básekelesiń seniń tóbeńdi oıýǵa umtylsa óz obaly ózine. Kıngtiń tómenirek buǵyp qalyp soqqydan taıqyp ketýine múmkindik bar-tyn, biraq onyń esine alǵashqy urystary men birinshi ret saýsaǵynyń býynyn Valln Qubyjyǵynyń basyna soǵyp myljalap alǵany oraldy. Qazir sonyń esesin qaıtaratyn sát kelgendeı. Bul aılasy Sendldiń qolyn óziniń basynan urǵyzyp jaralatýdy dittegen. Meıli, qyzynyp alǵan Sendl muny ańdamaı-aqta qoısyn, - ol saıystyń sońyna deıin eshteńege qaraılamastan osyndaı aýyr soqqylardy ústi-ústine jasaı beretin bolady. Sonda kele-kele, áıteýir bir, uzaq urystardyń saldary sezile bastaǵan kezde Sendl artyna burylyp qaraıdy da, osy bir býynyn Tom Kıngtiń basyna soǵyp jaralap alǵany esine túsip barmaq shaınaıtyn bolady.

Birinshi raýnd boıy tek Sendl shabýyldaýmen júrdi, al onyń jasyn otyndaı jarqyldaǵan soqqylaryna tánti bolǵan kórermender zaly gý-gý etedi. Ol Kıngti judyryqtyń astyna aldy, al Kıng jaýap qatqan joq. Birde-bir soqqy jasamaǵan bul tek buǵyp, tosqaýyl qoıyp, eńkeıe jaltaryp, shabýyldan qorǵanýmen júrdi. Sóıte tura bappen qozǵalyp, anda-sanda jorta urys salǵan túr kórsetip, aýyr soqqyǵa urynǵan sátinde bas shaıqap qoıady, alaıda ne aldyǵa, ne artqa qaraı sekirmegendikten, bir mysqal da artyq kúsh shyǵyndaǵan joq. Saq Qarttyń esesin qaıtarǵansha Sendldiń Jastyq jeligi ábden basylsyn. Kıngtiń barlyq qımyly óte sylbyr, baıaý edi, al qalyń qabaqtyń astyndaǵy sýyq janary men tunjyraǵan kózqarasynan ony esinen tanǵan nemese uıqyly-oıaý júrgen adam dep qalar edińiz. Áıtkenmen, onyń nazary eshteńeni qalt jibermegen -bul sharshy alańdaǵy jıyrma jyldan asa ýaqyt ishinde selt etken qımyldyń bárin qadaǵalaýǵa daǵdylanǵan. Kózderi soqqy tıgen kezdiń ózinde qysylǵan joq, úreılený degendi de bilmeı, araqashyqtyqty ólshep, alǵa qaraı syzdana qadalýmen bolǵan;

Raýnd aıaqtalǵan soń bir mınýttik úzilis kezinde Tom Kıng óz buryshynda damyldap otyrdy. Aıaqtaryn sozyp, qos qolyn kerilgen arqanǵa jaıa tastap, kómekshileri ózin oramalmen jelpip jatqan sátte barlyq keýdesimen, búkil ókpe-qolqasymen tereń tynystaıdy. Kózin jumǵan kúıde jurtshylyqtyń únine qulaq túredi.

— Hege shaıqaspaısyń, Tom? — dep aıqaılady kórermenderdiń qaısybiri.

— Qorqasyń ba, nemene?

— Bulshyq etteri tyǵyz! — dep málimdedi aldyńǵy qatardan áldekim.

— Bul jyldam qozǵala almaıdy. Munyń salmaǵy Sendldikindeı ekeý shyǵady!

Gong qaǵyldy da qarsylastar buryshtarynan shyqty. Sendl ekeýiniń ortasyn bólip turǵan araqashyqtyqtyń úshten ekisin ótti — ol aıqasty tez bastaýǵa asyǵady, al Kıng óz úlesiniń azdyǵyna qýandy. Bul onyń kúsh únemdeý aılasyna saı keletin edi. Tyńǵylyqty daıarlana almaǵan, ash qursaq, sol sebepten ár qadamdy sanap basý qajet bolatyn. Oǵan qosa bul rıngke deıin eki mıl jaıaý keldi ǵoı! Kezekti raýnd ta aldyńǵyny qaıtalaǵan: Sendl básekelesine taǵy da quıyndaı júıtkip soqtyqty, al jurtshylyq Kıngtiń bolbyrlyǵyna narazylyq tanytyp shýlaı jóneldi. Kıng birneshe paıdasyz, sylbyr soqqy men kózboıaý úshin jasalǵan jasandy shabýyl sıqynan ózge qımylǵa baspady, - taǵy da buǵyp, jaltaryp, nemese qaıta-qaıta qushaq aıqastyra ketedi. Sendl urysty qutyrynǵan jyldamdyqpen júrgizýge jan salady, al tisqaqqan Kıng buǵan barmaıdy, qýat-qaıratyn tek kárilik qana qyzǵana saqtaıtyndaı ál únemdeýdi toqtatpaǵan onyń, talaı qaqtyǵystar tańbasy qalǵan júzinde áldebir mysqyl oınaıdy. Al jastyqtyń naǵyz óz beınesindeı Sendl kúsh-jigerin balǵyndyqtyń qamsyz ańǵyrttyǵyna salyp ysyrap etip júr. Rıng perisi Kıngke sharshy alańnyń nebir shaıqastary danalyq darytqan. Qımylynyń sylbyr bolatyny da sodan. Bir mezette aqyldan aljaspaǵan ol Sendldiń jaýyngerlik arynynyń bosańsıtyn sátin ańdýmen bolǵan. Kópshilik kórermender Kıng tym álsiz, baıaǵy sheberlikten aıyrylǵan dep eseptep te qoıǵandyqtan bástiń kóp bóligin Sendl úshin tigip, óz pikirlerin daýryǵa aıta bastaǵan. Dese de, burynǵy Kıngti biletin tájirıbelilirek keıbireýler (mundaılar kóp te emes-ti) básti sonyń jeńetinine degen bekem senimmen qabyldaǵan.

Úshinshi raýnd ta dál aldyńǵydaǵysha bastaldy, - belsendilik tizgininen aıyrylmaǵan Sendl óne boıy shabýyldaýdy toqtatpady. Biraq raýndtyń bastalǵanyna jarty mınýtteı ótkende Sendl óz-ózine degen shekten tys senimdilikpen bir sát saqtyqty joǵaltyp, ashylyp qaldy. Kıngtiń janary jarq etti de, álgi mezette onyń oń qoly joǵary qaraı sermeldi. Bul onyń qolǵa serpin bere túsý úshin shyntaǵyn jartylaı búgip bar salmaǵymen shyr aınaldyra jumsaǵan eń alǵashqy soqqysy — hýk bolatyn. Jorta uıqyly — oıaý júrgen arystan osylaısha qaterli sheńgelin iske qosty. Sendldiń shyqshytyna búıirleı tıgen soqqy ony edenge qasaphanadaǵy ógizshe shońqaıta qulatqan. Jurtshylyq gý ete tústi de, zalda munyń qımylyna rızalyq bildirgen kúbir tolqyny terbelip ótti. Sóıtse, myna shaldyń bulshyq etterin ıkemsiz deý beker eken, munyń oń qoly ustanyń shoń balǵasyndaı tıetin kórinedi.

Sendl abdyrap qaldy. Ol ornynan kóterilmekke nıettenip buryla túskende, ony eseptiń sońyn kút dep shý ete túsken kómekshileri toqtatty. Sóıtip tóreshi turyp alyp dál qulaǵynyń túbinen sekýndtardy sanap bitkenshe bir tizerleı otyryp turýǵa daıyn otyrdy. Tom Kıng toǵyzynshy sekýndta urys qaıtadan saqadaı-saı turǵan buǵan qarap soqqysynyń bir dúım tómendeý — týra ıektiń astynan tımegenine opyndy. Onda anaý nokaýtqa túsip, bul otyz fýntty qaltasyna salyp alyp, úıine, áıel, bala-shaǵasyna taıar edi.

Raýnd tıisti úsh mınýt ótkenshe taǵy jalǵasty. Sendl, tárizdi, óz qarsylasyna alǵash ret qurmetpen qaraı bastaǵan sekildi, al Kıng sylbyr qımylyna qaıta kóshken, kózderi de baıaǵy tunjyrańqy qalpyna túsipti. Kómekshileriniń arqan arasynan kire salýǵa ázirlenip rıng shetinde júrelep otyrǵanyn kórgen Kıng saıys kezeńiniń aıaqtalýǵa taıaǵanyn ańdap, urysty óz buryshyna qaraı aýystyrdy. Gong soǵylǵan boıda oryndyǵyna tize búkti, al Sendlge óz buryshyna jetý úshin búkil alańdy sharlap ótýine týra keledi. Bul, árıne, usaq-túıek jaıttar-tyn, áıtkenmen, maıda-shúıdeniń bári jınala kele zor mánge ıe bolmaqshy. Sendl sóıtip birneshe artyq qadam jasap, sol úshin belgili deńgeıde kúsh-qýat jumsap, qymbat demalys ýaqytynyń edáýir bólsheginen aıyrylady. Kıng árbir raýndtyń basynda baıaý qımyldap, óz buryshynan kóp uzamaıdy. Sol arqyly qarsylasyna birshama jerdi artyq júrgizedi. Al urystyń sońyna taman birden oryndyǵyna jaıǵasa ketý úshin saıys ornyn múmkindiginshe óz buryshyna qaraı jyljytady.

Kelesi eki raýndta da Kıng ál-qýatyn únemdeýge tyryssa, Sendl burynǵysha urysty jan sala jalǵastyrǵan. Sendldiń shaıqasty tezdetýge tyrysýy Kıngke ońaı tımedi, sebebi jańbyrsha jaýǵan soqqynyń kópshiligi nysanaǵa dál tıdi. Jastar jaǵy shýlap, tipti, keıbir qyzýqandylary jekpe-jekti jedel jandandyrýdy talap etse de Kıng baıaǵy jaıbasarlyqtan jazbady. Altynshy raýndta Sendl jańylys basty da, Kıngtiń qaterli oń qoly aýada jáne bir márte selteń ete túsip, shyqshytynan tıgen kezekti soqqydan keıin Sendldiń tý tóbesinen taǵy da toǵyz sekýnd sanap turýǵa týra keldi.

Jetinshi raýndta Sendl ózin onsha myqty sezine alǵan joq; buryn-sońdy kezdesip kórmegen aýyr saıysqa túskenin túsindi. Tom Kıng jasamys tartqan adam, biraq mundaı shalmen birde-bir ret kúsh synasýdyń yńǵaıy kelmepti; ol sál bosańsyǵan sátińdi qur jibermeıdi, ǵajap qorǵana biledi, al soqqylarynyń soıylmen urǵandaı aýyr tıetini sonsha, ár judyryǵynda bir-bir nokaýt jasyrynyp jatqany ańǵarylady. Áıtkenmen, Kıng qoldy jıi jumsaýǵa umtyla qoımady. Óziniń myljalanǵan býyndaryn bir sát te esten shyǵarǵan joq, saýsaq súıekteri urys sońyna deıin shydaýy úshin ár soqqynyń esepte bolýy qajettigin bildi. Buryshynda otyryp qarsylasyna alań túbinen kóz tikken ol kenet Sendldiń jastyǵy men óziniń tájirıbesin ushtastyrsa aýyr salmaqtaǵy álem chempıonynyń shyǵatyny týraly oılady. Biraq másele de sonda: Sendl eshqashan da álem chempıony bola almaıdy. Qazir oǵan tájirıbe jetispeıdi, ony tek jastyǵyn tárk etý arqyly ǵana ıemdene alady, al oǵan qoly jetken mezgilde jastyq shaq artta qalmaqshy.

Kıng mashyǵyndaǵy barlyq artyqshylyǵyn sarqa paıdalandy. Ol qushaq aıqastyra ketýge bolatyn birde-bir múmkindikti qalt jibermegen jáne árdaıym ıyǵymen qarsylasynyń qabyrǵasyna soqtyǵa ketýge umtylady. Rıng fılosofıasy ıyq pen judyryqtyń ekeýi de zaqym keltirýge qolaıly quraldar dep úıretedi, al kúsh únemdeýde alǵashqysynyń artyqshylyǵy basym. Onyń ústine Kıng qushaq aıqasyp qalǵan shaqtarda barlyq salmaǵymen básekelesine artyla damyldap alady, sol sebepten mundaı ońtaıly múmkindikten aıyrylǵysy kelmeıdi. Árbir joly tóreshiler áli dem alyp daǵdylanbaǵan Sendldiń óziniń kómegi arqyly zorǵa ajyratady. Sendl zyr qaqqan qoldary men bult-bult oınaǵan bulshyq etterin iske qosýǵa asyǵady. Kıng ıyǵymen Sendldiń qabyrǵasyna qaraı kúshpen ene túsip, basyn sonyń sol jaq qolynyń astyna tyǵyp alǵan sátte anaý oń qolymen óziniń qoltyǵynyń astynan shyǵyp turǵan munyń basyn aıamaı soqqylaıdy. Bul jurtshylyqty dúrliktiretin epti ádis edi, biraq qaýipti emes, tek kúshińdi bos saryqqannan ózge paıdasy shamaly. Sondyqtan soqqylardy qabyldaǵan Kıng ishteı myrs-myrs kúlip turady.

Sendl oń qolymen Kıngti keýdeden aıamaı soqty. Syrttan qaraǵanda, bul joly Kıng ońbaı taıaq jegen sıaqtanǵan. Alaıda saıystardy qur jibermeıtin jankúıerlerdiń biri Kıngtiń sol jaq qolǵabynyń soqqy aldynda qarsylasynyń shyntaǵynyń ishki jaǵyn asa eptilikpen janap ótkenin ańdady. Ras, Sendldiń árbir soqqysy nysanasyna daryp jatty, alaıda ár joly Kıngtiń shyntaq bulshyq etine qol tirep úlgerýi soqqy kúshin álsiretken. Toǵyzynshy raýndta Kıngtiń shyntaqtan búgilgen oń qoly bir mınýt ishinde Sendldiń shyqshytynan úsh márte tıdi, Sendl úsheýinde de barlyq salmaǵymen edenge gúrs-gúrs qulady. Biraq ol tıisti toǵyz sekýndty qaıta-qaıta paıdalanyp ornynan eseńgireı kóterilgen. Áıteýir ázirshe álsireı de qoımaǵan-dy. Degenmen, buryńǵy bettiligi saıabyrsyp, saq qımyldaýǵa kóshti. Bet-júzi tunjyrańqy tartqan, alaıda ol basty baılyǵy - jastyǵyna súıengen bolatyn. Al Kıngtiń negizgi kapıtaly tájirıbe edi. Kúshi qaıtyp, jaýyngerlik rýhy álsiregen tustan bastap Kıng ony kóp jyldarǵy shaıqastar arqyly kelgen danalyqpen, aılakerlikpen almastyryp, kúsh-jigerdi únemdep paıdalanýǵa kóshken. Basy artyq qımyl jasamaýymen qatar qarsylasyn dińkeletýge de daǵdylanǵan. Aıaǵynyń, qolynyń, búkil tulǵasynyń aldaý qozǵalysy arqyly Sendldi qaıta-qaıta artqa qaraı yrshyp túsýge, jaltartýǵa, qarsy soqqy jasaýyna májbúr etken. Kıng ózi damyldady, biraq Sendlge bir sát te tynym bergen joq. Qarttyqtyń strategıasy osyndaı edi.

Kıng onynshy raýndtyń basynda Sendldiń shabýyldaryn sol jaq qolymen betke urǵan tike soqqylary arqyly toıtarýǵa kiristi, al saqtyqqa aýysqan Sendl de sol qolymen qorǵanyp, odan oń jaq, qolymen bastan búıirlete bergen uzyn soqqylarymen jaýap qaıtarǵan. Mundaı soqqy bıikten jasalǵandyqtan bálendeı úreı týdyra qoıǵan joq, biraq nysanasyna alǵash daryǵan mezette Kıng baıaǵydan tanys bir sezimdi bastan keshken, mıyn áldebir qara perde búrkep qalǵandaı kúıge tústi. Bir sátke, anyǵynda, qas-qaǵym mezetke Kıng joq bolyp ketkendeı hal keshti. Qarsylasy kóz aldynan ǵaıyp boldy, onyń syrtynda ańtarylyp otyrǵan jurtshylyq ta kórinbeı qalǵan; degenmen, sol boıda básekelesi men jankúıerler zalyn qaıta kórdi. Beıne sál ǵana qalǵyp ketip qaıta oıanǵandaı. Osy mezettiń qysqalyǵynan ǵana Kıng qulaýdan aman qaldy. Kórermender onyń teńselip ketkenin kórdi, tizesi de búgilip ketken, biraq esin tez jıyp, sol jaq qolymen qorǵana túsip, ıegin ishke qaraı tuqyrata tústi.

Sendl Kıngti jartylaı eseńgiregen qalypta ustap, bul soqqysyn qatarynan birneshe ret qaıtalady, biraq anaý bir mezgilde qarsy shabýyl mindetin atqaratyn erekshe qorǵanys tásilin jasap aldy. Básekelesiniń nazaryn óziniń sol jaq judyryǵyna aýdaryp, jarty qadam artqa shegindi de, sol bette barlyq kúshimen oń qolymen aperkot berdi. Soqqysynyń dál eseptelgeni sonsha, judyryq Sendl eńkeıgen mezgilde jaǵynan tıdi de, ol kóterilip baryp edenge basy men ıyǵymen birdeı soǵylyp gúrs etip qulady. Kıng búl ádisti eki márte qaıtalady, odan soń kúshin únemdeýdi doǵaryp, qarsylasyn judyryq astyna alyp, ony qarsy betke tyqsyryp tastady. Sóıtip Sendlge damyl tapqyzbaı ony dúr silkine kóterilip, ekilene dýyldaǵan jurtshylyqtyń kóz aldynda es jıǵyzbastan sabady. Alaıda Sendldiń kúshi de, tózimi de ǵajap eken, bárine shydap baqty. Báribir nokaýt jaqyndaı túskendeı kóringen soń jaǵdaı qıyndap keter dep oılaǵan polısıa qyzmetkeri urysty dereý toqtatýǵa nıettenip, alańnyń shetine jaqyndap kelip turdy. Osy kezde raýndtyń aıaqtalǵanyn jarıalap gong ta soǵyldy. Sendl polısmenge óz jaǵdaıynyń birqalypty ekenin baıqatyp, shatqaıaqtap óz buryshyna baryp jetti. Haliniń oıdaǵydaı ekenin kórsetý úshin eki márte eskirip, oıqastap ta qoıǵan soń anaý da tynshydy.

Kıng qatty shalqaıyp, aýyr tynystaǵan kúıi óz buryshynda otyrǵan. Ol qabyrjyńqy bolatyn. Eger urysty toqtatqanda tóreshi sheshimdi osynyń paıdasyna shyǵarar edi de, júldeni ózi alar edi. Bul shaıqasqa Sendl sekildi dańq pen mansap úshin emes. otyz fýntqa bola tústi ǵoı. Al endi Sendl osynaý bir mınýttik demalys sátinde tynyǵyp qalady.

Kıngtiń basynda "Jastyq degenin isteıdi!" degen oı qylań berdi de, osynaý sózdi alǵash ret óziniń Stoýsher Bılldi jeńgen túni estigenin esine túsirdi. Muny urystan keıin ózin vıskımen syılasań áldebir kerbez kisi arqasynan qaǵyp turyp aıtyp edi: "Jastyq degenin isteıdi!" dep. Sol kerim durys aıtqan eken. Alysta qalǵan álgi keshte Kıng qandaı jas edi! Al búgin sol Jastyq qarsy aldyndaǵy sonaý buryshta otyr. Onymen jarty saǵat boıy arpalysty, óıtkeni shal ǵoı. Eger Sendl sekildi aıqassa on bes mınýt te shydatpas edi. Máseleniń bári sonda, bul jedel ońala almaıdy. Mynaý adyraıǵan qan tamyrlary men álsiregen júregi raýndtar arasyndaǵy úzilisterde kúsh jınaı qoıýǵa múmkindik bermeıdi. Iá, rasyn aıtqanda, tartys aldyndaǵy kúsh-qýaty da shamaly-tyn. Ol aıaqtarynyń zildeı aýyrlaı bastaǵanyn, sińiriniń julqı tartqanyn ańdady. Iá, urystyń dál aldynda tabandanǵan eki mıl joldy jaıaý ótpeý kerek edi! Jáne tań azannan bir kesek etke zar bolmady ma! Etti qaryzǵa bermeı qoıǵan lápkeshilerge degen sumdyq óshpendiligi oıandy. Shaý tartqan adamǵa toıynyp almaı rıngke shyǵý kıyn. Ári bir kesek sıyr eti degen nemene? Birneshe pennıge baǵalanatyn maıda-shúıde. Al sol jalǵyz tilim et otyz fýnt sterlıńke aınala alar edi.

On birinshi raýndtyń bastalǵanyn áıgilep dabyl qaǵylǵan bette Sendl boıynda múlde qalmaǵan tyńdyǵyn kórsetkisi kelip shabýylǵa qutyryna umtyldy. Kıng munyń bokstaǵy ejelden belgili qoqan-loqqy ekenin túsindi. Bastapqyda qarsylasynan qorǵaný úshin qursaýǵa kirdi, odan soń bosap, Sendlge shabýylǵa qaıtadan yńǵaılanyp alýǵa múmkindik berdi. Odan sol qolymen aldarqata jasqap, básekelesin búgejektetigi súńgı qorǵanýǵa májbúr etti de, ózine tómennen joǵary qaraı siltengen janama soqqyny qabyldady. Sóıtip jarty qadam artqa sheginip, alapat aperkotpen Sendldi edenge tońqalań asyrdy. Sol sátten bastap Kıng Sendlge damyl taptyrmaǵan. Ózi de taıaq jedi, biraq Sendeldi tike de, janama, qysqa da, uzyn qısapsyz soqqydan kóz ashtyrmaı eńserip, onyń sheńgelinen julqyna qashyp nemese qursaýǵa almaq áreketin der kezinde toıtaryp, qarsylasy qulap bara jatsa árbir joly bir qolymen qapsyra súıemeldep, ekinshi qolymen ony jyǵylýdan saqtaǵan kerme arqanǵa tyqsyra tireı túsken.

Kórermenderden es ketti, endi olardyń bári Tom jaqqa aýysyp, túgelge jýyq:

— Káne, Tom! Shyrqyrat! Berińkire, Tom! Tartqyz sazaıyn! Kúsh sen jaqta, Tom! — dep yshqyndy.

Saıystyń sońy qyzý bitetini baıqalǵan jáne kópshilik sol úshin de aqsha tóledi ǵoı.

Sóıtip jarty saǵat boıy kúshin únemdegen Tom Kıng endi ózine belgili mólsherdegi barlyq qýatty myqty bir baǵytqa jumyldyryp aıamaı jumsaýǵa kiristi. Bul onyń jalǵyz ǵana múmkindigi bolatyn — qazir nemese eshqashan da.

Kúshi tez sarqyla bastaǵan, al bul qarsylasyn ál-dármeni túgesilip bitpeı sulatýdan dámeli edi. Alaıda soqqy salmaǵy men túsetin jaraqat deńgeıin sarabdal saralap, shabýyl qarqynyn údetip judyryq jumsaýdy jıiletken ústine jıiletken búl Sendl sekildi perini qulatýdyń qanshalyqty qıynǵa soǵatynyn túsine bastaǵan. Onyń ómirlik qýat qory men tózimdiligi — áli shyǵyndalmaǵan ǵumyrlyq pármeni men jastyq qajyry sheksiz edi. Iá, Sendl, sóz joq, alysqa barady. Bul — týabitti boksshy. Chempıondar tek osyndaı myqty materıaldan qalyptasady.

Sendl shyr aınala teńselip júr, Tom Kıngtiń de aıaqtarynyń sińiri tartyla berdi, al saýsaqtarynyń býyndary ıkemnen ábden qaldy. Ol báribir ár urǵan saıyn isten shyqqan qoldary syrqyraı aýyryp, jany kózine kórinse de óz-ózin aıaýsyz soqqylar jasaýǵa májbúr etýden tanǵan joq. Biraq endi qazir ózine soqqynyń sırek daryǵanyna qaramastan bul da básekelesi sekildi tez álsireı bastady. Munyń soqqylary nysanaǵa dóp tıip jatty, biraq olary óte álsiz edi jáne árqaısysyn jumsaý zor kúshke tústi. Qorǵasyn baılap qoıǵandaı zil tartqan aıaqtaryn áreń qozǵap júr. Osyny ańdaǵan Sendldiń jaqtastary dúrligip óz súıiktilerin kótermeleýge kiristi.

Bul Kıngti qamshylaı túsip, jınaqtalýǵa ıtermelegen. Ol Sendlge birinen keıin birin: sol qolmen ókpe tustan sál joǵaryraq, oń qolymen shyqshyttan eki soqqy jumsady. Soqqylar aýyr emestin, biraq álsirep, dińkelegen Sendldi murttaı túsirdi. Ol tula boıy diril qaǵyp jerde jatty. Tóreshi tóbeden tóne qatty daýystap taǵdyrdy sheshetin sekýndtardy sanap tur. Sendl onǵa deıin tura almasa jeńiledi.

Jurtshylyq demin ishke tartty. Kıng teńselip zorǵa júr; ábden tıtyqtaǵan onyń basy aınaldy: qaraýytqan kóz aldynda qalyń kópshilik nópiri shaıqalyp bara jatqandaı sezilgen, al sekýndtardy sanaǵan tóreshiniń daýsy alystan talyp estilgendeı bolady. Biraq bul jeńiske jetkenine senimdi edi. Osynshalyqty taıaqqa jyǵylǵan adamnyń ornynan kóterilýi múmkin emes

Mundaıda tek Jastyq qana tura alar edi — Sendl kóterildi. Tórtinshi sekýndta ekpetteı aýnap túsken ol soqyr adamsha sıpalanyp kerme arqanǵa jarmasty. Jetinshide bir tizesine turyp tynystap otyrdy; basy mas adamdardykinshe eki jaǵyna qalt-qalt etedi. Tóreshi: "Toǵyz!" dep aıqaılaǵan sátte Sendl sol qolymen betin, oń qolymen keýde jaǵyn qalqalap, qorǵanǵan keıippen túregelip turdy. Osylaısha ol neǵurlym osal tustaryn qorǵashtap, ýaqyt utý úshin qushaq aıqastyra ketý úmitimen alǵa, Kıngke qaraı shaıqalaqtaı jyljydy.

Sendl ornynan kóterilgen boıda Kıng de buǵan tura umtylǵan, biraq alǵashqy eki soqqysy da Sendldiń qoldarynyń tosqaýylyna uryndy. Kelesi mezette Sendl qarsylasyna qapsyra jarmasyp alyp, tóreshilerdiń ajyratqanyna jantalasa qarsylasqan. Kıng qursaýdan bosaýǵa tyrmysady. Ol Jastyqtyń qalaısha tez tynyǵatynyn, sondyqtan Sendldi kúsh aldyrmaý arqyly ǵana kúıretetinin biletin-di. Jaqsy bir soqqy isti tyndyrdy. Sendl jeńildi, kúmán joq, utyldy. Bul jeńdi ony, ábjildiginiń arqasynda asyp tústi, upaıdy kóbirek jınady.

Qursaýdan shyqqan Sendl shaıqalaqtap ketti, — taǵdyry qyl ústinde tur edi. Jaqsylap bir uryp tońqalań asyrsa — saýdasy bitedi! Tom Kıng ishi ýdaı ashyp taǵy da bir kesek et týraly oılap, mynaý sońǵy, sheshýshi shaıqas aldynda ózek jalǵap alýdyń sáti túspegenine ókindi. Boıyn jınaqtap, álgi oılaǵan soqqysyn da jasady, biraq onysy asa myqty da, sonsha shalt ta shyǵa qoımady. Sendl teńselip ketkenimen qulamady, kerme arqanǵa tirelip, sodan ustap qaldy. Qaltaqtaǵan Kıng básekelesine bas salyp qolynyń janyna bata qatty aýyrǵanyna qaramastan taǵy bir soqqy jasady. Alaıda kúshi jetpegen edi. Boıynda tıtyqtaǵannan munartyp, óship bara jatqandyqtan atoı salǵysy kelgen dármensiz sanadan ózge eshteńe qalmaǵan-tyn. Shyqshytqa baǵyttaǵan soqqysy ıyqqa tıdi. Kıng joǵaryraq siltegen bolatyn, biraq shaldyqqan bulshyq eti yrqyna kónbeı, tipti, ózi qulap ketýge shaq qaldy. Kıng soqqyny jáne qaıtalaǵan. Áıtkenmen, bul joly múlde múlt ketip, ábden álsirep, jer qappaý úshin Sendldi qushaqtaı qulaǵan.

Kıng endi ajyratýǵa tyrysqan joq. Buǵan deıin qolynan kelgenniń bárin istedi, endi bári bitken bolatyn. Jastyq degenin istedi. Sendlmen qushaq aıqastyryp turyp onyń kúsh jınaı bastaǵanyn ańdaǵan. Tóreshi bulardy ajyratqan mezgilde Kıng Jastyqtyń óziniń kóz aldynda qur attaı silkinip, qýat ala bastaǵanyn kórdi. Sendl sát saıyn kúsheıe túsken; onyń bastapqydaǵy nysanaǵa darymaǵan bosań soqqylary birtindep qataıyp, dál tıe bastady. Tom Kıng tuman ishinde júrgendeı óziniń shyqshytyna baǵyttalǵan qolǵapty judyryqty baıqady da, qorǵanyp, qolyn tosa qoıǵysy keldi. Tóngen qaýipti ańdady da, áreket qylýǵa qamdandy, biraq qoly zildeı aýyr tartty. Bir tonna qorǵasyn quıyp qoıǵandaı qozǵalmady, Kıng qolyn kóterý úshin baryn saldy. Alaıda osy mezette qolǵapty judyryq nysanasyna tıgen. Toqpen urǵandaı soqqy Kıngtiń tula boıyn solq etkizdi de, bul qarańǵylyq qushaǵyna qulap bara jatty.

Kózin ashqanda óz buryshyndaǵy oryndyqta otyrǵanyn kórdi, qulaǵyna kópshilik qaýymnyń beıne bir Bondı-Bıchtiń teńiz tolqyndarynyń shýyndaı lyqsı jetken úni estildi. Bireý jelkesine ylǵal sýlyq tósep jatyr, al Sıd Sellıven sergitý úshin beti men keýdesine sýyq sý quıyp tur. Qolǵaptary sheshilip te úlgerildi, al Sendl eńkeıip kelip munyń qolyn qysty. Kıng ózin joldan ysyryp tastaǵan bul adamǵa degen óshpendiliginiń joq ekenin ańdap, ózi de onyń qolyn myljalanǵan býyndary dirildep dál sonshalyqty rıasyzdyqpen qysqan. Odan soń Sendl ortaǵa shyqty da, ol jas Prontonyń shaqyrýyn qabyldaıtynyn jáne básti júz fýtqa deıin kóterýdi usynatynyn aıtqanda alapat shý bir sát siltideı tyna qaldy. Kıng onyń kómekshileriniń sý-sý denesin súrtip, betine oramal tosyp, rıngten ketýge daıyndap júrgenin selqos qarap otyrdy. Kıng ashtyǵyn túısingen. Álgi ylǵı sezinetin ádettegi ózekti jalaǵan ashtyqty emes, áldebir sumdyq álsizdikti, tańdaıynyń astynan tula boıyn syzdata jaıylǵan maıda dirildi sezindi. Oıy qaıtadan Sendldiń qaltaqtap jeńilýdiń az-aq aldynda turǵan urys sátine oraldy. Iá, bir kesek et iske núkte qoıar edi! Mine, bul sheshýshi soqqysyn bergen kezde jetispegen nárse! Saıysta jeńilýge sebep bolǵan da sol! Bári de osy bir kesek ettiń áleginen!

Járdemshileri arqan arasynan shyǵyp ketýine kómektesip súıemeldeı berdi. Biraq bul olardy serpip tastap, eńkeıip, kerme arasynan eshkimniń kómeginsiz-aq óte shyqty da, tómenge gúrs etip sekirip tústi. Ol ıin tiresken jurtshylyq nópiri arasyn qaq jaryp ózine jol ashqan kómekshilerine ilesip kele jatty. Sheshiný bólmesinen shyǵyp, vestúbılmen ótip, syrtqy esikti ashqanynda áldebir jas jigit toqtatqan.

— Sendldi qolyńda turǵan sátte nege uryp jyqpadyń? — dep surady jigit.

Tom Kıng:

— Oı, barshy, eı, saıtan alǵyr! — dedi de, baspaldaqpen túsip, trotýarǵa shyqty.

Buryshtaǵy syrahananyń esigi aıqara ashyldy da. bul ottar men kúlimdegen daıashy qyzdardy kórdi, manaǵy saıysty tańqylaǵan daýystar men úldirikke soǵylǵan tıynnyń syńǵyryn estidi. Áldekim daýystap ishýge shaqyrdy. Bul biraz abdyrap turda da, usynystan bas tartyp óz jónine tartty.

Qaltasynda baqyr tıyn da joq-tyn, buǵan úıge deıingi eki mıldik jol sonshama uzaq kóringen. Iá, qartaıyp keledi eken! Domen baǵyn qıyp óte berip kenetten urys nátıjesin bilý úshin uıyqtamaı kútip otyrǵan áıeli esine túskende eńsesi ezilip, kezdesken oryndyqqa otyra ketti. Bul kez kelgen nokaýttan da aýyr edi jáne onymen júzbe-júz ushyrasýǵa beti shydamaıtyndaı kórindi.

Keremet qaljyraǵanyn sezdi, al tamtyǵy qalmaı aýyrǵan býyndary áldebir jumys kezikse keminde bir aptadaı kúrek-qaıla ustaı almaıtynyn eske túsirdi. Tańdaıynyń astyndaǵy diril qusqysyn keltirgen. Dármensizdik eńsesin ezip jibergen edi, kózine ádetinde joq jas úıirildi. Qoldarymen betin basqan bul jylap kele jatyp Stoýsher Bılldi oılady, kóz aldyna ony baıaǵy sonaý bir keshte ońdyrmaı jeńgen sáti oraldy. Baıǵus, kári Stoýsher Bıll! Kıng sheshinetin orynda Bılldiń nelikten jylaǵanyn endi ǵana jaqsy túsindi.

---