InfoHub Logo

Aspan júzin qaptaǵan kúzgi sur bult oqtyn-oqtyn qabaǵyn túıgendeı tunjyrap, sebelep búrkip-búrkip alady. Ysqyrǵan eksimdi jel arbıǵan qý qańbaqty domalatyp, eski apandarǵa, saı jyrasyna malsha ıirip tyǵa túsedi.

Dala ıesiz. Kóńilsiz.

Aıdabol saıynyń jol eter kezeńinde beıneýsiz úıilgen tezekteı qıqaıyp, qummen kómilip bara jatqan tárizdenip qarasha úı otyr. Jel ishin tartyp úıirilte soqsa, qarasha úıdiń kıizi qolp-qolp etedi. Úı ortasyna jaǵylǵan ot shalqı janyp, ot basyna tóngenderdiń kózinen sorasyn aǵyzyp, berekesin tym-aq alyp otyrǵan sekildi.

Ot basynda eki áıel otyr. Qatpar betti qara kempir jaýlyǵynyń shetimen kóziniń sorasyn súrtti de, baqshıyp shańyraqqa qarady. Aspan júziniń túnergen bulty úreıdi ala túseıin degendeı áldenege túksıe qalypty. Kempir aýyr kúrsinip, aýzy kúbirlep, janynda otyrǵan jas áıelge qarady. Jas áıeldiń baýyrynda besik. Ajarynda aýyr qaıǵynyń, keıistiktiń izi.

— Uıyqtady ma, sáýlem? — dedi kempir.

— Uıyqtady.

Ekeýi de únsiz, otqa telmirýmen otyrdy. Eki ortasynda besik. İrgeden soqqan yzǵyryq jel otpen oınaǵandaı tútinniń uıqy-tuıqysyn shyǵardy. Taramys saýsaǵy qaltyldap, kempir besiktiń jabýyn qymtaı tústi. Bir kezde kempirdiń ıegi kemseń qaqty:

— Kelinjan, ne bolar eken kúnimiz?

Jas áıel aqshyl beti surǵylt tartqan sekildenip, móldir qara kózi jaspen kómilip, tómengi erni ádettegisinen sál qymqyryla túskendeı bop, únsiz otyrdy da qoıdy...

Jel yzyńy burynǵysynan da údep, jyrtyq kıizdi julmalap oınaǵandaı silkip-silkip qoıady.

Ymyrt jabylyp barady. Azdan keıin álem júzin kózden tasalap, qoıý qarańǵylyq kómgeli qushaǵyn jaıyp turǵan sekildi. Japanda qalǵan jalǵyz úıge tún qarashysynan aýyr ne bar eken?!

Ash kúzendeı búkshıgen aryq tory atpen saldy qaptaldata jelip bireý keledi. Kózge túrtse kóringisiz qarańǵylyq. Jer mólsherin jattap alǵan adamdaı, beti burylmastan qasqıyp tartýmen keledi. Oqtyn-oqtyn atynyń basyn tejep, tyń tyńdaǵan adam sekildenedi. Áldeqaıda ot sáýlesi jylt etkendeı boldy da, qarańǵylyqqa qaıta kómilip, dala ıesizdenip meńireýlene qalypty. Jalǵyz-aq túngi jeldiń yzyńy qulaqqa maza bermeıin degendeı sarnaýyn údete tústi. Júrginshi aýyr bir kúrsinip, atqa qamshyny basyp-basyp jiberdi. Jaqyndaǵan saıyn qarasha úıdegi ot sáýlesi aıqyndala túsip, úı ishindegi ómirdi syrtqa tasyp turǵan tárizdendi.

At dúrsiline eleńdep kelinshek basyn kóterdi. Bet ajarynda qaýip pen shattyq arbasyp, qaısysynyń ústem kelerin bilmegen daǵdarys.

— Sol bolar ma eken?..

Mınýt ótpeı, bul jas áıel tory atty júrginshiniń shylbyryna oralyp, qarǵa ishken soıylyn alyp, qarasha úıdiń beldeýine qystyrdy.

— Tynyshtyq pa, janym?

Bestek kúpisin súıretip, qaltyldap qara kempir shyqty úıden. Kári kózi qarańǵylyq perdesine kómilgen sekildenip eshnárseni kóre alar emes. Áıtkenmen, jaqsylyq yrymdy júrek sezgendeı bop, júregin qýanysh oty jylytty.

— Senbisiń, Shákijan?

* * *

Budan tórt-bes kún buryn osy saıdyń qabaǵy syńsyp otyrǵan aýyl edi. Qaraqurym bop jaıylǵan mal edi. Kóp úıdiń biri bop osy qarasha úı de otyr edi. Jańaǵy kelgen tory atty júrginshi osy úıdiń ıesi Shákibaı Shańyraqbaı uly deıtin jigit edi. Balǵyn denesi salmaqpen qozǵalyp, esikten kirgende, sháýkıgen qarasha úıdiń shańyraǵyna tóbesi sál ǵana tımeı turǵan sekildendi. Kirgen yńǵaıynda besikti aınaldyrdy.

— Deni saý ma, Medet jannyń?

— Saý.

Jasqa tolǵan qara kózdiń janarynda qýanysh sáýlesi oınaı bastaǵan sekildenip, jas áıel besiktiń ekinshi jaǵyna otyrdy. Besikti qorshaǵan balasy men kelinin kórip, bar tilegi tap sol mınýtte oryndalǵan sekildenip, kempirdiń ıegi kemseń qaqty. Bul shalqyp qýanǵandyqtyń belgisi edi.

— Eshkim kóshirip almady ma? — dedi Shákibaı kúrsinip.

— Kólik jiberermiz desip edi, áli joq...

Shákibaıdyń qabaǵy qatparlana tústi. Bul úıdiń jurtta qalý tarıhy uzaq sonar oqıǵaǵa baılanysty. Jas áıeldiń aty Ámıne. Sózge de sheber, ajarǵa da táýir. Eldegi táýir áıeldiń bárin ózimsiný Aldanazar aýylnaıdyń ádeti. Jas áıelder ony "sulý murt" qaınaǵa deıdi. Jasy qyryqty alqyndyrsa da, Aldanazardyń ıegine saqal bitpeı-aq qoıdy. Jebeli murty aýzyn túksıtip, álpetin tym súıkimdi kórsetpeıdi. Áıtse de, óz oıynsha — ózinen sulý jan joq!..

Osy Aldanazardyń Ámıneden birinshi ret beti qaıtyp, áldeneden sekem aldy.

16-jyldyń oqıǵasy oılamaǵan jerden kezdeskendeı boldy. Aýyl ómiri synaptaı tolqydy. Áldeqaıda, áldekimderdi han kóterip, patsha ámirine qarsy shapqandardyń dańqy jer silkindirdi. Aýylnaı, bolystardyń kózine ólim elestedi. Sonyń biri — Aldanazar edi. Biraq bul aǵaıyn ishinde beldiliniń bir tuqymnan órbigen shańyraǵynyń kóptigin arqaǵa tańý ǵyp, kópshiliktiń kózinde ımenbeıtin adamnyń túrin kórsetti. Bir jaǵynan ýezge perevodchık bop inisiniń otyrǵandyǵyn alǵa tartyp, "maıdanǵa bir adam jibermeımin!" degen senimmen eldi ıyqtan basyp alǵandaı boldy. "Ý jeseń rýyńmen" dep, kópshilikten jyrylyp shyǵýdan qıyn ne bar, osy Shákibaı aqsaqal aýqymyna matalǵannyń biri bop, bolashaqty buldyr boljap, ot basynan shyǵa almady.

Birer aıǵa patshadan "keńshilik" kelip, uzamaı o da bitti. Aldanazarǵa qaraǵan jigitter prıemǵa túsetin boldy. Kimniń qalyp, kimderdiń aıdalatyny aldan áshkerelenip qalǵan sekildi edi. Aıdalatynnyń biri Shákibaı boldy. Qarmanar tal qalmaǵan sekildenip, on shaqty jigit bas qosyp, bular bir túnde elden shyǵyp ketti. Bet alǵandary sonaý Torǵaı dalasyndaǵy Amankeldi toby edi. Kópshilikten jyrylyp, tentek atanǵanda arttaǵy qatyn-balanyń kúni ne bolmaq? Biraq áldeneden yshqynǵan jas jan, oıdy kernegen yza-kek eshnárseni oılatpaı, bulardy atqa mingizip edi.

Mine, Shákibaı osy kelgende sol sapardan oralǵany edi. El ishi qaptaǵan otrád. Qashqandardyń úı ishine tym qatań. Arqaǵa pana bolar deıtin Aldanazardyń syry ózine málim. Tym bolmasa eldi endi bir kórip, aqtyq ret qoshtasqysy kelgen adamdaı, Shákibaı eshkimniń toqtaý aıtqan sózin tyńdamastan Aıdabol saıynan bir-aq kelip shyqqany edi...

* * *

Ysqyrǵan jel birer mınýt ishin tartyp tyna qalǵan sekildendi de, áldeqaıdan jan shoshytarlyq belgini ádeıi sezdirgendeı boldy. Qara joldyń boıynda at tuıaǵynyń tyrsyly.. Shákibaı besikti ashyp, ot sáýlesin jas náresteniń betine oınatyp, endi súıe berem degende, tulaboıy kenet muzdady. Úreılengen kózi Ámınege eriksiz býryldy. Birer mınýt únsiz. At dúrsili aıqyndala tústi. Jel ysqyryp, áldenege qýanǵandaı bop pa, álde, qaıǵyryp zarlanǵandaı bop pa, ishin tarta-tarta soqty.

— Esitip otyrmysyń? — dedi Ámıne.

— Esitip otyrmyn...

Birer mınýttyń ishinde kóp nárseni sheship úlgirgen sekildenip, Ámıne kenet shimirkendi:

— Atyńa min... Biz ólmespiz...

Jel burynǵysynan da órshelengendeı bop qarasha úıdi solq-solq etkizdi. Yzǵyryq jel jaraý torynyń júnin úrpıtip, qańbaqsha domalatyp yqqa qaraı qýyp bara jatqan sekildi. Shákibaı kenet atynyń basyn tartty. Jel aralas shyńǵyrǵan daýys pa, álde ysqyrǵan jel me, áıteýir súıkimsiz bir dybys júrekti tyrnap ótkendeı bop, boıyn túrshiktirip jiberdi.

— Meniki ne? Qorǵansyz qatyn-balany kimge tastap baram? — dedi kúbirlep.

Aýzynan shyqqan sózin jel julyp alyp, áldeqaıda ýystap shashyp jatqan sekildendi. Burylyp artyna qarady. Túnergen qoıý qarańǵylyq, atynyń basyn zorǵa kóredi, aldy odan da qarańǵy...

... Kók jıegi bozaryp, buldyr sáýle qarańǵylyqtyń shymyldyǵyn serpin ashqan sekildendi. Saı qabaǵynda jarbıǵan jalǵyz qarasha úı, molanyń basyndaǵy tam sekildi, túsi tym salqyn. Mańy qoqsyǵan eski múlik; qırap jatqan aıaq-tabaq. Úı ortasyndaǵy ot opyr-topyr bolǵandaı ár jerde bir shoǵy jyltyldaıdy.

Shákibaı úıge basyn suǵa berip, qaıta julyp aldy:

— Ámıne! — dedi yshqyna daýystap.

Múlgip turǵan dala Shákibaıdyń daýysymen kenet silkingen sekildendi.

Kókke kóterilip shyryldaǵan torǵaısha shar-r... etken náresteniń daýsy shyqty. Shákibaı umtylyp úıge kirgende aıaǵyna bylq etip bir nárse oraldy. Súrine-múrine besikke jetti. Jas náreste adam dybysyn sezgendeı bop, jylaýdan toqtady. Daýsy qarlyqqan, solyǵyn zorǵa basady, tún boıyna jylaǵan bola ma?

Tań áldeqashan atty. Saı qabaǵyna kóterilgen kún syǵyrańdap esikten qaraýmen tur. Esik aldynda jatqan kempirdiń ólik denesi kún nurymen kómilip, nursyz beti odan beter aǵaryp kóringen sekildendi. Ámıne tósekte. Beti búrkeýli. Búrkeýli betin ashqaly Shákibaı neshe ret qolyn umsynyp, qaıtyp aldy. Shákibaıdyń aldynda jas náreste — Medet: bireýge kijingendeı judyryǵyn qushyrlana túıip, aýzyna tyǵa túsip, solyǵyn áli basa almaǵan sekildi.

Esten aırylǵan adam sekildenip, Shákibaı únsiz otyr. Kenet kózi uıasynan shyqqandaı alaryp, bir nársege qadala qaldy. Ámıneniń bas jaǵynda bir ofıserdiń sýreti qalypty: eki ıyǵynda jarqyraǵan pogon, qylysh, myltyq; murty tikireıip qulaǵyna jetkendeı; tikireıgen kózi tap sol mınýtke Shákibaıǵa tym qadala túsken sekildi.

Shákibaı qaltyranǵan túrmen sýretke jaqyndady.

* * *

35-jyldyń jazy edi. Iýn ishiniń maýjyraǵan aýasy Qazaqstan dalasyn erekshe erkeletken sekildenip, adam qarap toıǵysyz bolyp turǵan mezgil edi. Týrksıb jolyn boılap, poezd syrǵyp kele jatty. Kóp júrginshiniń biri bop, alpamsa deneli qara shal da kele jatyr. Shal dep aýyz aıtýǵa bolmasa, onsha qulap ketken de kisi emes. Demalysqa bara jatqan jumysshy jigit joǵarǵy polkeden yrǵyp tústi de, osy shalmen qatarlasa otyrdy.

— Qaı jerge barasyz? — dep surady.

Shal kúlimsireı túsip:

— Almatyǵa baram. Balam kyzmette edi, — dedi. Osy sózdi aıtqanda ózi edáýir kóterile túskendeı bop, mańyndaǵylardy kózimen bir sholyp ótti: qarsy aldynda túksıgen murtty, ejireıgen kózdi, buqa moıyn sary orys otyr edi. Kolbasa men nandy qabattap aýzyna sirestire toltyryp, urtyn bultyldatyp shaınap otyr, shaınap otyr. Kózi áldenege, bul kisige qadala túsken sekildi. Tizesiniń janyndaǵy shamadannan bótelkeniń moıny qyltıyp kórinip tur.

— Seniki qaı aýyl? — dedi buqa moıyn bir kezde.

— Meniki burynǵy Aldanazardyń aýyly. Aldanazardy bilesiń be? — dedi shal surlana túsip.

Bul — joǵarǵy Shákibaı otaǵasy edi. Almatyǵa izdep kele jatqany — baıaǵy besikte qalatyn Medet edi.

Buqa moıyn sary orys birer mınýt oılana túskendeı boldy da, basyn shaıqady:

— Bilmeımin...

— Joq, bilesiń!

Buqa moıynnyń qabaǵy tyrjıdy. Bultyldaǵan urty kenet seme bastaǵan sekildendi. Poezd júıtkýmen keledi.

Almatynyń vokzaly yǵy-jyǵy adam. Qunan qoıdaı kerdeńdeı basqan semiz báıbishe buqa moıyndy qarsy alyp:

— Sasha! — dedi.

Buqa moıyn semiz báıbishemen súıisip jatqanda, ekinshi jaǵynan bireý kelip, báseń daýyspen qulaǵyna sybyrlady.

— Sasha! Meni tanımysyń?

Shala kentshe kıingen, qatqan qara kisi jaırań qaǵyp, jaqyndaı tústi. Bul baıaǵy Aldanazar edi. Sashaǵa sybyrlap:

— Qashyp júrmin. Ne kómegiń bar, — dedi.

Sasha úreılenip, kózimen kópshiliktiń ishinen áldekimdi izdeı berem degende, sypaıy kıimdi jas bala jigit janyna jetip keldi.

— Gospodın ofıser, myna sýretti tanısyz ba?

Birer mınýttyń ishinde Sashanyń kóz aldyna aısyz qarańǵy tún, Aıdabol saıynyń qabaǵy, jan ushyryp alysqan jas áıel, besikte shyryldap jylaǵan jas bala elestep ótkendeı boldy.

---